Информатикадан отчет

 

4.11.6 Бағдарлама кодының терезесі.

 

Бұл терезенің  тақырыбы терезе жүктелгенде Unit1 болады. Кодты өңдеу терезесінде бірден бірнеше файл ашық бола алады. Әрбір ашылған файл жеке бетте орналасады да, оның аты жоғарғы бөлігінде көрсетіледі. Егер Сіздің бағдарламаңызда үш терезе болса, онда олар жұмыс барысында үш модульмен (Unit) әрекеттеседі. Осы үш модульдің үшеуі де кодты өңдеу терезесінде пайда болады. Код терезесінде тұтынушы бағдарламаның мәтінін тікелей жазады. Мәтін бөлігі бірнеше бөліктерге бөлінеді. Олар процедуралар мен бағдарламалар деп аталады және бір-бірінен бөлек жұмыс жасайды. Тұтынушы жұмыстың негізгі бөлігін осы бөлімде атқарады. Мұнда //, { }, * * - кейін жазылған сөздер комментарий деп аталады. Комментарий орындалмайды, ол түсініктеме жазу үшін қолданылады. Паскаль тілінен ерекшелігі мұнда класс типін пайдалану керек.

unit Unit1; {модульдің басы мен аты}

 

interface {интерфейс бөлімі басталады}

 

uses {қосымша қолданған модульдер аты}

  Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

  Dialogs, StdCtrls;

 

Type {форма класын жариялау}

  TForm1 = class(TForm)

    Button1: TButton;

   procedure Button1Click(Sender: TObject);

  private {кластың ішкі бөлігі}

{ Private declarations } Мұнда осы форма класына кіретін тұрақты, айнымалыларды, функция, процедураларды жариялауға болады, олар басқа модульдерден көрінбейді.

     Public // кластың ашық бөлігі

    { Public declarations } Мұнда басқа модульдерден көрінетін осы форма класына кіретін тұрақты, айнымалыларды, функция, процедураларды жариялауға болады

  end;

 

var {айнымалыларды жариялап, сипаттау бөлігі}

  Form1: TForm1; {осы форма класына кірмейтін тұрақты, айнымалыларды, функция, процедураларды жариялауға болады}

 

implementation

{модульдің орындалатын бөлігі}

{$R *.dfm}

 

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

begin

орындалатын іс-әрекеттің  – бағдарлама денесі

end;

 

end.

 

7. Компоненттермен танысу.Delphi Бағдарламасының құрылы

 

Экранды  форма құру . форм 1 диалог терезесінен  таңдап ОК батырмасын басып   №1 формаға  (View|Forms меню элементі),  өтейік Standard филтра компанент беттерінен  MainMenu  компаненті формасына орналастрайық ,содан кейін менюді өңдеу амалдарын шақырамыз.(2 амалмен жасауға болады.):

№1 форма ішінде  MainMenu команентіне 

2 рет басу арқылы  формада бөлінген компанент

Object Inspector  терезесіне  өтейік  Items қасиетін шертіп    бастрмасын басайық.

Form1.MainMenu1 меню конструтурында  болып “Файл/Ввод/Просмотр/Отчет/Выход  ” меню пункіттеріне  береміз. Келесі деңгейге өту үшін <Enter>.  Басамз. Меню пункттерін жеке топтарға визуальді бөлу  есеп беруден кейін(-),  плюс символдарын бірнеше рет қолданамыз“Ввод” меню пункітіне “Название материала/Поступление материала” ішкі менюін құрамыз. Ол үшін оны бөліп тышқанның оң жақ батырмасын шертеміз. Пайда болған терезе  Create Submenu пункітін таңдаймыз.

Енді меню құрылған кезде  менюдің әр пункттеріне кодпен байланыстрамыз,ол пайдаланушы берілген пункітті таңдалған  кезде орындалады.осы OnClick оқиғасының конструктор менюінде болып өңдеуші процедура құру үшін меню пунктінде тышқанды екі рет шерту керек . пайда болған OnClick оқиғасының өңдеуші процедурасы редактор терезесінде осы меню пункітін таңдалған кезде  орындалатын кодты жазамыз. Мұндай нәтижені Object Inspector терезесі Events парағында бар өңдеуші процедура  атын тышқанмен екірет шерту арқылы алуымызға болады.

Мысалы: просмотр пунктіне келесі кодты енгіземіз. 

Form1.Visible := False;

Form3.Visible := True;

Материаланың түсу элементінің менюі:

Form1.Visible := False;

Form2.Visible := True;

Шығу элемент менюі: Сlose;

File|Save Project As элемент менюін таңдау жобасын сақтаймыз, алдымен жоба формасының аты сұралады(бізде 5 форма аттары Form1 … Form4 DataModule5) 'Unit*.pas' атымен мормалаларды сақтаймыз.содан жоба аты сұралады.,жобаны 'appl.dpr' атымен сақтаймыз.

№1. формы unit модул текстіне  Unit2және  Unit3модуль аттарын қосамыз.

Осыдан кейін қосымшаны орындаймыз. (Delphi ортасынан шықпай қосымшаны орындау үшін F9 батырмасын басу қажетті),ал қосымша құрып оны Delphi-ден басқа ортаға жіберу үшін Ctrl+F9  батырмалар комбенациясын басып  және  .ехе кеңейтілуі және  атымен құрылған файлды жібереміз. Біздің жағдайда  'appl.exe' файлын жіберу керек.

Жұмыс жасап тұрған қосымшаны  Run|Program Reset –пен тоқтатуға болады.

Query компоненті алыстатылған  SQL – серверлерге болмаса жергілікті мәліметтер  қорына SQL-сұранысын құру және орындау үшін пайдаланылады.

DBGrid  компоненті мәліметтерді жол немесе баған ретінде көрсететін, белгіленген мәліметтерге кестесін туғызу үшін пайдаланылады. Компонент визуальды.

DataSource  компоненті - бұл компонент Table немесе Query компоненттері секілді мәліметтер  қорымен байланыстыру үшін  пайдаланылады.

MainMenu компоненті - бұл компонент формаға негізгі меню құру үшін қолданылады. Басты қасиеті Items арқылы менюге керекті сөздер жазылады. Я болмаса MainMenu компоненттінің үстінен 2 рет шерту арқылы жазуға болады. ShortCut  қасиеті клавиатурадан басқаруға мүмкіндік береді.

Panel компоненті -  бұл компонент кең ауқымда қолданылады. Бұл компонент бір-бірімен байланысты бірнеше компоненттерді біріктіріп, бір жерде орналастыруға ыңғайлы. Panel компонентіндегі жазуды Caption қасиеті арқылы өзгертуге болады. Bevellnner, BevelOuter, bevelWidth, BorderStyle,BorderWidth қасиеттері арқылы компоненттің  жиектерін көркемдеуге болады.

Button компоненті - бұл компонент ең көп қолданылатын компоненттер қатарына жатады. Caption басты қасиеті болып табылады. Басты оқиғасы болып OnClick болып табылады. Осы оқиғаға батырманы басқан кездегі орындалатын операторлар жазылады.

ComboBox компоненті-ListBox және Edit компоненттерінің функциясын біріктіреді. Пайдаланушы текстті енгізуге және тізімнен таңдап алуына  болады.

Edit компоненті бір жолды текст енгізу үшін немесе  көрсету үшін қолданылады. Тексті енгізіп шығаратын қасиеті Text. BorderStyle  қасиеті арқылы компоненттің түрін көркейтуге болады.AutoSelect қасиеті барлық текст автоматты түрде боялатынын анықтайды. SelLength, SelStart және SelText қасиеттері боялған тексттің өзін анықтайды. MaxLength қасиеті енгізілетін тексттің максимальды ұзындығын анықтайды.

 Label компоненті формада әртүрлі жазуларды немесе белгілерді көру үшін компоненті қолданылады. Бұл компоненттегі тізімнен пайдаланушы тек бір ғана жолды таңдай алады. Басты қасиеті Items.

ExcelApplication компоненті - бұл компонент Microsoft Excel программасын  шақыру  үшін  қолданылады.

WebBrowser  компоненті -бұл компонент htm кеңеймесінде сақталған құжаттарды көрсету үшін арналған.

 

4.11.8 Мәліметтер  типтері.

 

 

    Кез келген тұрақты,  айнымалы, функция немесе өрнек өзiне тән бiр түрмен ғана сипатталады. Тұрақты сандарды сыртқы пiшiнiне қарап-ақ ажыратуға болады, ал айнымалылар мен функциялар программаның сипаттау бөлiгiнде анықтала жазылып көрсетiледi.  Мәлiмет типтерi қарапайым құрылымды-скалярлық және күрделi құрылымды-структуралық шамалар болып екiге бөлiнедi. Бұл мәлiметтердiң әрқайсысының 4 түрi бар. Қарапайым скалярлық: бүтiн - INTEGER, нақты - REAL, логикалық - BOOLEAN және символдық - CHAR, ал күрделi структуралық массивтер - ARRAY, жазбалар - RECORD, жиындар - SET және файлдар – FILE болып бөлiнедi.    

 Сандар мен  айнымалылар бүтiн және нақты  болып екiге бөлiнедi. Бүтiн оң  және терiс сандардың жазылуы  да қарапайым: 6, -40, 1999, 0, т.с.с.  Бүтiн сандар –32768 бен 32767 аралығында ғана бола алады. Нақты сандар кәдiмгi табиғи аралас сандар тәрiздi санның бүтiнi мен бөлшегi нүкте арқылы ажыратылып жазылады. Мысалы: 3.023, -1.264, 5.0, -23.94    

 Ал өте  үлкен немесе кiшi нақты сандар  көрсеткiшi бар экспоненциал сандар  түрiнде жазылады.  Мысалы: -2.65Е-06, 3.9Е+04,  .61Е-02, -. 5ЕЕ+08.

Мұндағы Е әрпi “10-ның дәрежесi” деген мағынаны бiлдiредi. Санның бүтiн бөлiгi нөлге  тең болса, ол жазылмайды, ал санның таңбасы оң болса, + белгiсi қойылмайды. Нақты сандар  -1Е-38-ден 1Е38-ге дейiнгi аралықта бола алады. Мәндерi бұл аралықтан шығатын сандар үшiн арнайы тәсiлдер қолданылады.    

 Логикалық  немесе бульдiк тип “BOOLEAN”  сөзi арқылы өрнектеледi. Бұл типтегi шама екi мәннiң бiреуiн ғана  қабылдай алады: 

TRUE (ақиқат) немесе FALSE (жалған).

Логикалық амалдың  үш түрi бар:

AND (логикалық  “және”), OR  (логикалық “немесе”), NOT (логикалық “емес”). Бұл амалдардың мәндерi төмендегi қатынастар бойынша анықталады:     

TRUE   AND  TRUE = TRUE          TRUE   OR  TRUE   = TRUE    

 TRUE   AND  FALSE = FALSE        TRUE   OR  FALSE = TRUE    

  FALSE   AND TRUE   = FALSE       FALSE  OR  TRUE  = TRUE    

  FALSE   AND  FALSE = FALSE      FALSE  OR  FALSE = FALSE     

NOT   TRUE  =  FALSE                    NOT   FALSE =  TRUE     

 Символдық немесе литерлiк типтегi берiлгендер “CHAR” сөзiмен жазылады. CHAR типтегi шамаларды арифметикалық өрнектерде қолдануға болмайды

4.11.9Бос және құрамдас операторлары.

4.11.10Шартты операторы.

 

Басқару (шартты, таңдау және циклдiк) операторлары программа  жолдарының орындалу реттiлiгiн өзгертедi. Шартты операторлар нәтижесi ақиқат болғанда (Иә) немесе нәтижесi жалған болған жағдайда (жоқ) деп жауап беретiн белгiлi бiр логикалық шартты тексередi. Бұл оператордың жазылу түрi төмендегi үлгiлердiң бiрiне сәйкес келуi керек:

а) if шарт then 1-оператор else 2-оператор; мұндағы, if-оператордың аты (егер), then (онда), else(әйтпесе)- түйiндi сөздерi; шарт- логикалық өрнек (типi boolean); 1-оператор және 2-оператор- кез келген орындалатын операторлар.

1-мысал: Х және Ү нақты сандары берiлген. Осы сандардың үлкенiн табу программасын құр.

PROGRAM үлкен;

Var x,ү:max:real;

Begin x:=0.2; y=-5;                    { x және y-тiң мәндерi меншiктеу                                              

 операторымен енгiзiледi}

If x>y then max:=x                    { екi сан келесi x>y шарты бойынша тексерiледi}                                             

{ егер шарт орындалса, үлкенi-x}            

Else max:=y;                   { шарт орындалмаса, үлкенi -y}

Writeln(‘max=’,max);                { max-ын жауапқа шығару}

End.   

 Толық тармақталған шартты оператордың жалпы жазылу түрi:   

 б) If  <1-шарт>  then  if  <2-шарт> then    <1-оператор>   else  <2- оператор>   

 Ендi осындай түрдiң Begin және End операторларының көмегiмен белгiленген толық шартты операторының жалпы түрi төмендегiдей болады:  

If  <шарт>  then                               {шарттың орындалу немесе}                 

begin                             {орындалмауына байланысты}                  

<1-оператор>;                  {құрмалас операторлардың}                  

<2-оператор>;                  {бiрiн таңдап, ал}                        

 …                             {екiншiсiн аттап өту}                  

 <n-оператор>;                  

end            

else                 

begin                  

<n+1-оператор>;                  

<n+2-оператор>;                        

 …                  

<n+k –оператор>;                  

end;

1-мысал: a,b,c сандарының ең кiшiсiн табу программасын жаз.

Program кiшi;

Var a,b,c,x,min:integer;

Begin read(a,b,c);

If a<b then x:=a else x:=b;

If x<c then min:=x else min:=c;

writeln(‘ең кiшi сан=’,min);

End.  

 

 

4.11.11Таңдау операторы.

 

 

   Таңдау операторы (case) бiрнеше операторлардың iшiнен таңдау жолымен көп тарамды тармақталуды ұйымдастырады.Тармақталу берiлген шартты тексеруден басталады, ал шарт мәндерi таңдап алынған типтердiң бiрi болатын бүтiн, символдық, логикалық өрнек түрiнде жазылады. Бұл өрнек оператор орындалар кезде белгiлi бiр мәнге ие болуы тиiс. Сол мән оған байланысты орындалатын операторлардың белгiсi ролiн атқарады. Егер өрнектiң есептелген мәнi көрсетiлген мәннiң бiрiне сәйкес келсе, онда сол қатардағы оператор орындалады.

Жазылу  үлгiсi:       

Case <өрнек> of           

C 1: <1-оператор >;           

 C 2: <2-оператор >;            

 …           

C N: <n-оператор >;    

[else <k-оператор >]

END;

Мұндағы <өрнек>- тексерiлетiн шарт,  не таңдау индексi;

C 1;C 2;…;C N-тұрақтылар, яғни өрнектiң мүмкiн мәндерi;

<1-операторы>,<2-операторы>,…,<n-операторы>-тiлдiң  кез келген операторлары;

<k-оператор>-өрнектiң  мәнi көрсетiлген мәндерден өзгеше  болғанда орындалатын тiлдiң кез  келген операторы.   

 Тiк жақшаның iшiндегi сөз тiркесi болмауы да  мүмкiн, ондай жағдайда, өрнектiң  мәнi көрсетiлген тұрақтылардың  ешбiр мәнiне сәйкес келмесе операторды орындау бiрден аяқталады. Сонымен таңдау операторы шартпен тұрақты мәндерiнiң сәйкес келуiне байланысты бiр ғана операторды орындауы тиiс.

Мысалдар:

1-мысал. Аптаның жетi күнiн шығару.

Program АПТА;

Var kyn :integer;

Begin  

Read(kyn);               {1 ден 7ге дейiнгi кез келген сан енгiзiлiп,егер ол}

Case kyn of

1:writeln(‘Дүйсенбi’);     {1-ге тең болса“дүйсенбi”}

2:writeln(‘Сейсенбi’);     {2-ге тең болса“сейсенбi”}

3:writeln(‘Сәрсенбi’);     {3-ке тең болса“сәрсенбi”}