Шпаргалка по "Истории"

Хетт патшалығы мүлдем жойылуына  Кіші Азиядағы “теңіз халықтарының”  шығысқа қарай қоныс аударуы  да түрткі болды. Хетт патшалығы Ежелгі Шығыста, әсіресе, Кіші Азияда 600 жыл  бойы жетекші мемлекет болып, бұл  аймақтың дамуында үлкен рөл атқарды. Үздіксіз соғыстар хеттердің қорғаныс сәулет өнерінің дамуына жағдай жасады. Осы кезеңде сарайлар мен ғибадатханалар бой көтерді. Бұл архитектуралық ескерткіштер терезелерінің кеңдігімен ерекшеленді. Сәулет өнері жұмысы мүсін және бедерлеумен тығыз байланыста болды. Ежелгі хетт өнері шығыс халықтары өркениетінде үлкен із қалдырды. Хетт патшалығының саяси құрылымы да күрделі болды. Патша жеке облыстарды басқару үшін жергілікті әкімдерді тағайындады. Жер иеліктерін алғандар белгілі бір шаруашылық міндеттерін немесе әскери қызмет атқаруға тиіс болды. Құлдар бүкіл халықтың шамалы бөлігін құрады. Құлдар мен ерікті хеттердің арасында ерекше жер үлестері берілген әскери тұтқындардың әлеуметтік тобы болды. Патша шексіз билік құрып, ол құдаймен қатар қойылды. Хетт патшалығы жойылғаннан кейін мемлекетті құраған жергілікті тайпалар кейіннен келіп қоныстанған халықтардың құрамына сіңіп кетті.

26Урарту мемлекетінің  құрылуы. Әлеуметтік-экономикалық  және саяси жағдайы. Ежелгі Урарту мемл. Еж.кіші Азия мен Закавказьенің территориясында қалыптасты. Оның құрылу орталығын Ван көлі болды. Урарт туралы уже бдд 8ғ Ассирия деректерінде айтылады . ВАн көлі жер шаруаш. Өте қолайлы болды. Ашшурнацирапал 2ші нің құжаттарында ван көлінің жанында Урарту мемл туралы айтылады, ал екінші урарту тайпаларының бірігуімен муцацир болды деп айтылған. Мұнда урарту мемл храм дары орналасқан. Урарту мемл басқару жүйесі Ассирияға ұқсас болды. Еж урарту халқы хуридтерге ұқсас. Сыртқы саясатта ассириямен көшбасшылық үшін күресті. Орт Урарту мемл. Бдд19ғ Араму патша құрды. Ассириялықтар осы кезде жорықтар жасаған болатын саламансар 3ші. Бірақ тек урартудың аз-ақ бөлігін жаулап алды. Соған қарамастан урарту мен муцацир мемл. Дами бастады. Бдд835-825 ж. Сардури 1-ші өзінің үлкен держава құрғанын паш ете бастады. Урарту мемл астанасы Тушпа қаласы. Тушпа қ. Аумағы шекарасы Урмия өзеніне дейін жетті. 3 негізгі құдайлары болы олар халди- аспан құдайы, тейшеби-найзағай мен жаңбыр құдайы, шивини- күн құдайы. Діни орталығы муцацир болды. Көптеген храмдар, сарайлар салынады. Урарту әскерлерлері манна патш да алады.Жаулап алған жерлерінен малдарын, заттарын басқа да тұрмысқа қажетті заттарды өздерімен бірге алып кетті. Бдд 9ғ аяғы- 8ғ басы Менуа патша болды. Менуа патш тұсында урарту мемл. гүлденді. Менуа ж/е оның ұрпақтарының тұсында урарту закавказье терр-ын толық бағындыра алды.Менуа патша көбіне армияның йымдастырылуына көп көніл бөлді. Менуа патша екі бағытқа жорық жасады. – оңт батысқа сирияға және солт закавказье аймағына.Тушпа қ. Каналдар салынады. 70км –менуа каналы деп аталды. Менуа ның ұлы аргити 1-ші Ассириямен алдыңғы азияда көшбасшылық үшін күресті. Мықт ы армиясының арқасында оның жорықтары сәтті болды. Оның әскері солт сирияға дейін кірді. Аргишта солт-гі закавказье аймағын маңызды деп санады. Мұнда урату іскерлері колхиди батыс грузия шекарасына дейін жетіп, Араксты бағындырып севан өзеніне дейн жетеді.қазіргі ереванда бдд782ж Еребуни қ. Болады. Аргиштидің 30жылдық билігінде 280000 астам қүлдар алынды. Әлеуметтік экономикалық жағдайда бдд 8ғ урарту мемл гүлденді.Ассирия бдд 743ж тиглатпаласар 3ші өзінің 1ші соққысын жасайды да солт сириядағы арпада қ.маңындағы коалицияны өзіне бағындырды. бдд735ж тиглатпаласар 3-ші Урарту мемл орталығына Ван көліне тағы жорық жасайды. Урарту жеңіліс тауып орталық жағындағы кейбір қалалар ассирияға өтті. Тушпа қ. Да өтті. Тек муцацирге ғана қолдары жетпеді. Ассирия күшін, жинап 2-ші соққы жасамақшы болды. Бұл руса 1-ші билік еткен кезде. Руса 1-ші 1 жылда 23 патшалықты талқандаған. Руса 1-ші де храмдар каналдар салды крмия көлінің маңдарында.бдд714ж Саргон 2-ші ассирияға 2-ші соққы береді. Муцацирді де жаулап алады. Муцацирдің жаулап алынғанын руса 1-ші естігеннен кейн өзіне өол жұмсап қайтыс болады. Урарту жеңіліс табады. Бдд6ғ Урартуды мидия жаулап алады. Ол осылай өмір сүруін тоқтатты.

27Ежелгі қытайдағы Шан  инь және чжоу мемлекеттері Шан «Инь» кезеңі (б.э.д. ХҮІІІ-ХІ г.г.) — құлиеленушілік қоғамның қалыптасуы жүзеге асады. Бұл кезеңде, сонымен катар, екі кезең көрініс табады: а) ерте Шан (б.э.д. ХҮІІІ — ХҮ ғ.ғ.) — таптардың пайда болуының бастапқы кезеңдері ғана тән; э) кейінгі Шан (б.э.д. ХІҮ— XI г.ғ.) — таптық қоғам толығымен қалыптасып бітеді. Шан кезінде халықтың жалпы санынан артықшылықты топ бөлініп шығады, оның құрамына билеуші — ван жэне оның туыстары, билеушіге жақын адамдар абыздар, шенеуніктер және бағынышты тайпалардың ақсүйектері кірген.Вандар өзін Адамдар арасында мен ғанамын деп айтқан. Шани мемл негізі 18ғ. Қаланды. Шан инь мемл мықты болған кезі У диннің кезінде. Бдд 8ғ 2-ші жартысында. Шан қаласында үлкен храмдар сарайлар салынды. У Дин Инь мемл террит. Үлкейтті.У Дин өлгеннен кейн Шан инь мемл. Құлайды. Аңыз бойынша Шан инь мемл басшылары сяо әулетінен шыққын Хуан-дидің ұлы. Сыма цяньнің жазбаларын қарағанда шан мемл астанасы 6рет көшірілген. Бдд1300ж Аньяна қ сол көшірілді. Әскери қақтығыстар көбіне солт жун және ди тайпаларымен боьлды. Шан мемл сонғы өмір сүруінде чжоу мемл арасы онша болмады. Бдд 1027ж Ди сэнь шанның сонғы билеушісі чжоу армиясы шанды талқандағаннан кейін өзіне қол жұмсап қайтыс болды. Тағы бір нұсқада оның армиясы оны сатып Чжоу армиясына кеткендігін көрсетеді. Ди синьнің ұлына У гэнге билікті береді. Шан мемл хуанхэ өзенінің бойында орн. Жер шаруа. айналысты, фасоль, арпа, бобы, бидай өсірді. Мал шаруа айналысты жылқы сиыр т.б. Чжоу мемлекеті (6. д. д. ХІІ-ІП Чжоу басшысы У ван Иньдерді жеңгеннен кейін билікке чжоу мемл келеді. Олар иньдердің мәденетін өздеріне сіндірді. Қоланы қолданды. Инь нің шебер қсталарын өздеріне алып кеп жұмыс істеткізді. Олар иньдердаен соғыс колесницаларды да қолд үйренді.әдетте мүндай колесницада 3 адам болды. Олар тағы да иньнің жазуында сіндірді.

Чжоу заманында жер өндеу  құралдары жетілдіріле бастады.Патшаның ірі кешенді шаруашылығы-егіншілік, мал шаруашылығы болды. иерархиялық  әлеуметтік жүйе пайда болады жалпы  чжоу тарихыекі кезеңге бөлінеді: бдд11-3ғ. Батыс чжоу, бдд8-3ғ. Шығыс чжоу. Чжоулық Қытайда бірнеше разряд — әлеуметтік ранглер пайда болды. Ранг тұрғын үй мен жердің мөлшерін, құлдардың саны мен жалақының мөлшерін анықтаған.батыс чжоу туралы деректер «Чжоули» — Чжоуские ритуалы, «Шу-Цзин» — Книга Истории, «Ши-Цзин» — Книга Песен, «И-Цзин» — гадательная Книга Перемен кездеседі.

28Бдд І мыңжылдықтағы  Палестина.Израиль-Иудей патшалығы.Палестина жерін алғашқы адамдар ежелгі палеолит дәуірінен бастап мекендеген. Б.з.б. 3-мыңжылдықта ханан тайпалары қоныс тепті. Б.з.б. 18 ғасырда Палестинаны жаулап алған гиксостарды 16 ғасырда египеттіктер талқандап, аймаққа саяси ықпал жүргізді. Осыдан үш ғасыр кейін Палестина аумағын ежелгі еврей тайпалары жаулап ала бастады. Б.з.б. 12 ғасырда Палестина жағалауын филистимдіктер (“Палестина” атауы ежелгі еврейше пелиштим – филистимдіктер дегеннен шыққан) басып алды. Б.з.б. 11 ғасырда Палестинаның қалған аумағында ежелгі еврей тайпаларының Израиль-иудей патшалығы құрылды. Б.з.б. 928 ж. ол солтүстікте Израиль патшалығы, оңтүстікте Иудей патшалығы (б.з.б. 928 – 586 ж.) болып екіге бөлінді. Б.з.б. 722 ж. Израиль патшалығын Ассирия патшасы Саргон ІІ басып алды. Б.з.б. 587 – 86 ж. Иудей патшалығын Вавилон патшасы Навуходоносор ІІ өзіне қаратты. Парсылар Вавилон жерін жаулап алған соң Палестина аумағы Ахемен әулеті, 332 ж. Александр Македонский мемлекеттерінің құрамына кірді. Б.з.б. 3 – 2 ғасырларда алдымен Египеттегі Птолемей әулетінің, кейін Сириядағы Селевки әулетінің қол астында болды. Б.з.б. 142 ж. Палестина жерінде Хасмонейлер мемлекеті құрылды. Бiздiң жыл санауымызға дейiнгi III мың жылдықтардағы көне Мысыр жазбаларында Палестина жерiн семиттер мекендейтiнi, адамдардың мал өсiру және жер өңдеумен шұғылданатыны айтылған. Арагiдiк мұнда мысырлық әскерлер жорық жасап, тонап кетiп тұрған. II мың жылдықта Иордан өзенiнiң жағалауындағы адамдар жаппай мал өсiрумен шұғылдана бастайды. Осы мыңжылдықтың басында және адамдардың жылқыны үйретуiне байланысты бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi XVIII ғасырда мұнда гиксостардың – түрлi тайпалардың одағы пайда болып, өз кезегiнде ендi олар Египет пен Сирияға жеңiмпаз жорықтар жасап, талан-тараждан байиды.бдд13ғ. бұл аймаққа еж еврейлер қоныстана бастады. Бдд1мыңж басында Саул патша еврейлерді біріктіріп орталықт.мемл. құрды. Кейін оның билігін күйеу баласы Давид жалғастырды.бұл патша тұсында ол өзіне адал гвардия құрады.оның сырқы саясаты сәтті болды. Филисстимляндықтармен достық келіім жасап, оңт территор Акаб шығанағына дейін ұзартты. Кейін оның ұлы Соломон патша бдд10ғ гүлденеді. Ол көбіне құрылыс жұмыстарына көңіл бөлді.ол иерусалимде яхве құдайға арнап храм салды.бұл құрылыстардың салынуына Тир патшасы Ахирам мұнда шебер суретші ұсталарды, құрылыс материалдарын әкелді. Бұл үшін Соломон Ахирамға зәйтүн майы мен дәнберді және 20 қаланы берді.израиль патш құрылды. Бдд9ғ. Астанасы –самария. Ал давид династиясы оңт жағында билігін жүргізе берді иудей паталығында аст иерусалим. Соломонның соңғы билігі кезінде мемл сыртқы саяси жағдайы әлсіреді. Мұны пайдаланған египет фараон шешонк бдд 930ж палестинаға шабуыл жасап иудейді талқандап израиль патш талқандайды.

29Финикиялық  қала-мемлекеттер және олардың  отарлау саясаты.Финикияның негізгі қала мемлекеттері- Тир, Сидон, Библ. Мұнда ірі сауда орталықтары болды.египеттің және вавилонның тауарларын грецияға сатып,ал гректердинкін шығысқа. Тир өзінің бояу шеберханаларымекн,сидон шыны жасаумен әйгілі болды.Финикиялықтар алған алфавитті жасады.24әріп дауыссыз болды.алғ теңізде жүзушілер финикиялықтар кеме жасауда үлкен жеңістерге жетті.бдд 1100ж финикиялықтар солт африкаға жылжып үлкен қала Утиканың негізін қалады.Осы кезге жуық Испанияда Гадес Тир колониясы құрылады.одан кейін финкиялықтар бат сицилияға, сардинияға, мальта мен балералық арлға қарай қоныстанады. Тир-сидон патш. Ең гүлденген кезі бдд969-936ж Ахирам патша тұсында. Огның бақылауына оңт Финикия болды.ахирам диплом.жолмен палестинаның бір бөлігін алған болатын.кипр аралының басшысы кития өзін Ахирамның құлымын деді. Бұл жер таулы аралды болғ-тан көпэтажды үйлер салу керек болды. Мелькарту және астарта құдайларға арнап бай храмдар салынды. Бдд 10-9ғ тир сидон патшалары ешқандай соғыс жүргізбепті. Олардың бар назары теңіз жолдары болды.шығыста финикиялық әшекей заттар өте жоғары бағаланды. Алтын күміс заттар,алқалар. Финикида бдд1 мыңж. Әсіресе Тирде құлдардың саны артты. Егер бдд 1мыңж Тир алдыңғы қатарлы рөлді атқарсы континенттік Сирияда Дамаск қ. Күшейіп келе жатты. Дамасктің күшеюі бдд2мыңж арамей тайп қоныстануымен байл.Еж финикиялықтар отаарлық саясат жүргізді. Пиреней түбегінде, Сардиния, Сицилия, Корсика аралдары, солт Африкада отарларының негізін қалады. Бдд9ғ Тир қ шыққан Финикиялықтар солт Африкада қазіргі Тунисте Карфагеннің негізін қалады. Бдд 7-6ғ Карфаген гүлденді. 6ғ. Парсы мемл. Байл орнатты..

30Египеттің Саис әулеті билігімен біріктірілуі. Ежелгі Египет мемл.соңғы гүлдену кезеңі.солт египетте саис қ. маңызды рөл атқарған. 24династия елді біріктірмекші болды. Псамметих І елді азат етіп бдд655ж бірігеді. Ассириялықтарды египеттен ысырады.фарондар тағында 26 Саис әулеті келеді. Ол көбіне гректермен одақ құрды. Египетке Дельты аймағына грек саудагерлері милеттен, эгей теңізінен, греция материгінен кіре бастады. Ол шығыста, батыста және оңт әскери гарнизондар құрады. Финикия, карфагенмен сауда саттық қатынастар жүрді.

Кейінгі патшалық (ливия-парсы) кезеңінде (б.з.б. 1070 – 332) ел қайтадан бір  орт-қа біріктіріліп, экономика әрі  қарай дамыды, металл ақшалар пайда  болды. Бірақ кейін Мысыр. қайтадан ыдырай бастап, б.з.б. 671 ж. Ассирияның қол  астына қарады. Дегенмен Сайс Псамметих І (б.з.б. 663 – 610) тұсында ел азат етілді. Оның мұрагері Нехо ІІ Грекиямен және Жерорта т-нің шығыс жағалауын мекендеген мемлекеттермен тығыз сауда байланысын орнатты. Ол канал 84км салды, жерорта тең мен қызыл теңізді біріктіретін. Бұл құрылыста 120000 еипеттік қайтыс болды. Нехо 2ші кезінде сыртқы саяси жағдайы айтарлықтай жақсы болды. Куш, палестина,финикияға жорықтар жасалды. Ішкі жағдай күрделен бастады. Априй кезіндеЭлефантиндағы гарнизондағы малайлар көтеіліс жасады. Олар Эфиопияға кетпекші болды, бірақ жарты жолда ұсталынып фараоннан жаза алады. Қауіпті толқулар кирендермен жүргізген соғысында ливийялық әскерлер кирендерден соққы алады. Бұған априяны кіналап оған қарсы көтеріледі оның басында туысы Амаис болады. Соңында априй соғыста қайтыс болып оның орнына Амасис келеді. Амасис кезінде экон ққұлдыраудан аман қалды. Аравияға, кипр аралына, нубияға жорықтар жасалды. Храмдар, сарайлар, сиас пен мемфисте салына бастады. 20 әулет тұсында египеттің сыртқы және ішкі жағдайы тұрақталды. Бірақ б.з.б. 525 ж.псаметих 3-ші билік жасап жатқан кезде елді парсы патшасы Камбис жаулап алды. Парсы билеушілері елдегі биліктерін сақтап қалу үшін Мысыр. абыздарына көп жеңілдіктер жасады.кейінгі етипет кезінде 22-30 әулеттер билік еткен.

31Ежелгі Парсы державасының құрылуы. 2ші Кирдің жаулап алушылық саясатына талдау жасау.ең алған парсылар ассириялық жазбаларда бдд9ғ. Кездеседі. Олар оңт парсу аймағына оңт бат урмия өзенінен, орн. Бдд9-8ғ оңт бет алып бдд7ғ. Элам террит оңт бат қоныстанып оңт иран жерлерінде Парсы орналасты. 6 ғасырда Инд өзенінен Қара және Каспий теңіздеріне, сондай-ақ, Мысыр мен Грекияға дейін созылып жатқан парсы патшалығы (Ахемен әулеті мемлекеті) құрылды. Бдд8ғ аяғында парсылар тайпалық одақтар құрып Ахеменид әулетінің негізін қалады. Бірте-бірте парсылар жерлерін кеңейте түсті эламның көпбөлігін басып алып. Бірақ бдд639ж ассириялықтар эламға жорық жасағаннан кейн кир 1-ші ассирияның билігін мойындайды. Бдд 600 -559 ж Парсының патш Камбиз болды. Ол мидиялық царицаға уйленген болатын. Олардың ұлы 2-ші кир астиагтың мидияның соңғы патшасының немересі. Бдд558ж Кир Парсы патшалығынығ патшасы болады.ол Пасаргад қ. негізін қалады., парсы патш 1-ші астанасы болады. Ол мидияға қарсы жорық жасайды.бдд550ж парсылар мидияның астанасы Экбатон қ. жаулап алады. Бдд549 ж. Парсылар сузы элмның бұррынғы аст. Жаулап алады. келесі 2жылда Мидияға жатқан парфияны, гирканияныарменияны жаулап алады.лидия патш. Патшасы Крез Кирдің жетістіктерін көріп оған қарсы соғыс жүргізбекші болады. Бдд547ж галис өзенінің бойында қанжосарлық соғыс болады. Бірақ еш нәтиже берген жок.крез өзінің астанасы Сардаға шегініп жаңа соғыс жүргізуге дайындалды. Бірақ Кир тұтқиылдан Сардаға шабуыл жасайды.Кир айлакер әскери тактика ұстанады.түйелерді әскердің алдарына салып үстілеріне әскерлерін отырғызады. Лидиялықтардың аттары түйеледің бөтен исі искеп қаша жөнеледі. Аллайда лидиялықтар аттарынан түсіп жаяу әскер болып соғысады.Дидиялықтар Сардаға қашуға тура келді. Бдд547ж қыста парсылар қаланы жаулап алып, Крезді тұтқнға алады. Көп ұзамай парсылар кіші азиянының жағалауларын милеттен басқа өз еркімен бағынады басып алады. Бдд545-539ж. Кир шығыс иранды Афганистан, пакистан және индяның кейбір жерлерін, және орта азиялық аймақтарын дрангиану, Маргиан, Хорезм, Согдиан,Бактрия, Гедросия, Арохосия, Гандархты бағындырады. Осыдан кейін ол Вавилонмен соғыс жүргізбекші болады. Бдд539ж қыркүйекте Кир вавилонды да бағындырады. Осыдан кейін Египет шекарасынна дейінгі жерлер кирге бағынады. Кир сөзсссссіз Египетті де бағындырмақшы болады, бірақ сол кезде солт шығысындағы шекарасына жорықтар жасаған массагеттерді бағындыру кк болды. Бдд530ж оларға қарсы жорық жасады. Шешуші соғыстаКир жеңіліс тауып қайтыс болады.

32Ежелгі Парсы  патшасы Камбиздің билігі және  оның жаулап алушылық соғыстарының  бағы. Бдд 530ж август айында Кирдің ұлы КамбизІІ Парсы державасының патшасы болып енді ол Египетке жорық жасамақшыболды. Камбиз әскерінде парсыцлардан басқа жаулап алынған жерлердің барлық адамдары құрамын кірді.Парсылар өздерінде финикиялық флоттарды және кипр қалаларын пайдаланды. Парсы әскері Плестины көздеген болатын. Синай түбегінің тайпалары Камбиздің одақтастары болып Пелусей қ.шекарасына дейін әкелді. Египет флотының басшысы Уджагорресент жат елдіктердің шабуылына қарсылық көрсеткісі келмей керісінше ыңғайлы сәтті пайдаланып сол елге өтпекші болды. Сөйтіп парсыларға өтеді,және псамметих ІІІ фараонға жұмыс істеп келген Фанес гректің малайы парсыларға өтіп оларға құнды мәліметтер айтады. Египет армиясы парсыларды пелусий қ. күтіп бдд525ж көктем айы үлкен қанжосарлық соғыс болад. Парсылар жеңіске жетеді. Египеттің қалған әскерлері мемфиске қарай қашады.бірақ парсылар бұл қаланыда жаулап алып қатыгездікпен 2000 тұрғынды оның ішінде псамметих ІІІнің баласын дарға асады. Біраң фараонның өзіне рақым береді. Египеттңғ батысындағы ливия тайпалары сонымен қатар гректер Киренаики өз еркімен Камбизге бағынады. Бдд525ж август аяғында ресми түрде Камбиз Египеттің фараоны атанады.Ол 28 династияның негізін қалайды. Ол фараонның барлық дәстүрін сақтап қабылдайды.Ол 26 династияның саясатын жалғастырып, өзінің армиясына қаланы босатуын айтады. Және шығын келтірген храмдарды жөндейді. Ол египеттіктерді өз жағына жақындатқысы келеді.Кир саясаты сияқты ол да египеттіктерге діні мен жеке өміріне еркіндік береді.енді ол оңт –гі нубияғажорыққа дайындалады.Геродоттың айтуынша бұл жорыққа жақсы дайындалмғандықтан және адамдарының арасында кісі етін жеуші адамдар пайда болғандықтан ол шегунеге тура келді. Ал батысына жрорық жасаанда әскер құм боранында қайтыс болады.

33.І Дарий  реформалары және олардың елді дамуындағы маңцыздылығын көрсет. Бдд522-521ж. Халық көтерілісінен кйін Парсы державасының осал екенін көруге болады.. Осыны ескерген Дарий І әкімшілік қаржылық реформа жүзеге асырды. Бұл реформалар маңызды мемлекеттік басқару жүйесіне қолдануға құрды. Бұл реформалар нәтижесінде жаңа әкімшілік жүйе қалыптасты. жаулап алынған жерлерге басқаруда маңызды болды.бдд 519ж басқару жүйесінде провинцияларға бөлу көзделді. Дарий І мемл.ті әкімшілік салық салынатын округтерге яғни сатрапияларға бөлді. Жаңа әкімшілік округтердің басында сатрапиялар пат.сақтаушылары тұрды. Парсы патш өмір сүруінен бастап сатрапа қызметі болды.бірақ Кир, Камбиз және Дарий І нің алғ. Билік еткен кездерінде көп елдерде жергілікті басқарушылар болған, Ассирия Мидийя импер.сияқты. Ал Дарий реформаларында Басқаратын қызметте парсылардың қолында ғана болды. Кир мен Камбиз кезінде сатрап азаматтық және әскери функциялардыбіріктірген болатын. бірақ Дакрий І кезінде азаматтықтармен әскерилердің арасындағы функциялар қатаң сақталған жоқ. кейбір сатрапалар әскери қолбасшыға тәуелді болды.қалғандары әскери билікті жүргізді. сатрапалар мен әскер басшылары орталықтанған билікпен тығыз байланыста болды және патшалардың және оның көмекшілерінің назарында болды. сатрапалардың функциясына азамттық әкімшілік кірді, яғни күнделікті салық алу және өздерінің айтқандарын істеткізді. Және де соттық істерге де жауапты болды. бірақ сатрапалар әскери күш болған жоқ, тек кішкене ғана жеке күзетші болды. ал әскери әкімшілікке келетін болсақ империя әскербасшыларымен үлкен округтерге бөлінді.

Бұл орталық биікке маңызды  рөл атқарды. Қайтадан салынған Сузы қ. почталық станциялармен аттармен қуғыншылармен қамтамасыз етілген  стратегиялық жолдарында бұйрықтар  жүрді. Канцелярлық дипломат. жазбалар дарийдің көптілді державасында арамей тілінде жүргізілді.

34Грек-парсы  соғыстары : себептері, даму кезеңдері,.Сараптама  жасаГрек-парсы соғыстары (б.з.б. 500 – 449 ж.), Ахемен әулеті мен ежелгі грек қала-мемлекеттерінің (полистерінің) арасында болды. Соғыстың басталуына б.з.б. 500 жылы Кіші Азиядағы парсы үстемдігіне қарсы шыққан грек полистеріне Афина мен Эретрияның (Эвбей аралы) әскери кемелерінің көмек беруі себеп болды. 493 жылы қолбасшы Мардоний басқарған парсы армиясы көтерілісті басып, келесі жылы Геллеспонт арқылы Грекияны жаулап алуға аттанды (қ. Марафон шайқасы). 10 жыл үзілістің ішінде Афинада демократиялық топтардың көсемі Фемистокльдің бастамасымен үлкен флот құрылды. 480 жылы парсылардың жаңа жорығын Ксеркс патша басқарды. Спарта патшасы Леонид басқарған гректер қорғаған Фермопиль тау өткелін бұзып өткен парсы әскері Беотияны, Аттиканы талан-таражға түсіріп, Афинаны талқандады. Алайда сол жылы парсы флоты Саламин аралында ауыр жеңіліске ұшырады. 479 жылы Платеяның түбінде парсылардың жаяу әскерлері талқандалып, сол кезде парсы флоты Микале мүйісінде тағы да жеңіліске ұшырады. Бұл шайқастар іс жүзінде грек-парсы соғыстарының тағдырын шешті. Парсылар Грекия аумағынан кетуге мәжбүр болып, гректердің әскери қимылдарды Эгей т. мен Кіші Азия ауданына ауыстырылды. 5 ғасырдың 70-жылдары қолбасшы Кимон басқарған гректердің біріккен армиясы бірнеше жеңіске жетіп, Фракия жағалауын, Эгей теңізіндегі бірқатар аралдар мен Византийді басып алды. 469 жылы гректер Эвримедонт өзенінің сағасында парсыларды ауыр жеңіске ұшыратты. Әскери қимылдар бірде тоқтап, бірде қайтадан жалғасып, 449 жылға дейін созылды. Кипрдегі Саламин қаласының жанында гректер ірі жеңіліске жеткен соң Персиямен Каллий (афина өкілетті уәкілінің есімімен) бітімі жасалды. Бұл бітім бойынша Персия өздерінің Эгей теңізіндегі, Геллеспонт пен Боспордағы иеліктерінен айырылып, Кіші Азиядағы грек қала-мемлекеттерінің саяси тәуелсіздігін мойындады. Грек-парсы соғыстарындағы гректердің жеңісі Ахемен әулетінің әлсірей бастағанын көрсетті. Осы соғыстан кейін грек құлиеленушілік қоғамы гүлдену кезеңін бастан кешті. Соғыстар барысында Делосс одағын құрған Афинаның күшеюі басталды. Грек-парсы соғысы Ежелгі Греция тарихындағы аралық кезең болды (б.з. дейінгі 500-490 ж.ж.). Олар антика полисі – көне заманды қалыптастыру кезеңін аяқтайды және гүлдену кезеңі – классикалық басталады. Гректердің парсыларды жеңуі, классикалық құл иеленудің қалыптасуы, полисті демократияның дамуы б.з. дейінгі V ғасырда Грецияның экономикалық және саяси өмірінің өркендеуіне және мәдениетінің дамуына себеп болды. Мәдениет орталығы Афина болды, әсіресе Периклдің тұсында (б.з. дейінгі 444-429 ж.ж.).