ХХ ғасырдың 20-30 жылдардағы Жапониядағы саяси ахуал

Ф-ОБ-001/033

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ

ЖАЛПЫ ТАРИХ КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: ХХ ғасырдың 20-30 жылдардағы Жапониядағы саяси ахуал

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«БЕКІТЕМІН»     

Кафедра меңгерушісі      Ғылыми жетекшісі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе.......... ........3

1-тарау Жапония имперализмі

1.1 Жапония имперализімінің дамуының өзіндік ерекшеліктері...... .......9

1.2 Жұмысшы тобының қалыптасуы мен дамуы және социалистік 
қозғалыстардың бағыты........................................................................................19

2-тарау Жапонияда саяси ахуал

2.1 Жапония коммунистік партиясының кұрылуы 20 жылдардың басындағы

КПЯ-ның қызметі...............................................................................................33

2.2 Алғашқы реппрессия кезіндегі КПЯ-ның жағдайы солшыл оппортунизммен күрес.........................................................................................46

2.3 1927 ж. Коминтеріннің (тезистері) қарарлары революциялық козғалыстың қайта өрлеу............................................................................................................54

 

Қорытынды...........................................................................................60

 

Пайдалынылған әдебиеттері тізімі.................................................................62

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Тақырыптың  өзектілігі. Осы уақытқа дейін тарих ғылымының шығыс тану бөлімдерінің тарихшылары Жапония коммунистік козғалысы туралы проблемаларды Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңнің өзінде біршама зерттеп, монографиялық еңбектер жазды. Мұнымен қатар, сол кездегі партияның документтері де (Жапонияға байланысты) жарияланды. Жапония коммунистік партиясының мәселесі туралы 1927 жылғы 15 шілдедегі Коминтерннің Атқару коммитетінің қабылданған қаралары мен тезистері.

Тағы да Жапония коммунистік партиясының бірқатар документтерімен КПЯ-ның көрнекті жетекші қайраткері Сейти Итикаваның 1931 жылғы соттағы сөзі Жапония коммунистік козғалысының пайда болуы мен дамуы туралы ең алғашқы тарихи документ болып калды. Жапония коммунистік партиясының тарихын жасаған және құнды бай материал қалдырған КПЯ-ның ең алғашқы негізін калаушы, 20-30-шы жылдардың аралығындағы шығыс елдерінің ұлт-азаттық қозғалысындағы халықаралық коммунистік қозғалысының ұлы қайраткері, Коммунистік Интернационалды жетекшілерінің бірі болған Сен Катаяманың еңбегі зор орын алады. Ол еңбектердің жинағы үзінді ретінде Сен Катаяманың естелік шығармалары жинақталған. Өзінің еңбектерінде Жапония жұмысшы қозғалысының практикасы мен теорияларының және коммунистік қозғалыстың проблемаларын көрсетумен катар, көп мәселелерге жауап берген.

Зерттелу  деңгейі /тарихнама/. Кеңес және шетел ғалымдарының Жапония тарихы жөніндегі еңбектерінде, соның ішінде жұмысшылар социалистік қозғалысы мен КПЯ-ның құрылуы мен қызметі жайында әртүрлі еңбектер жазды. Совет тарихшыларының ішінде К.А.Гамосковтың «Марксизм-ленинизмнің Жапонияға таралу тарихы», Д.И.Гольдбергтің «Жапония жұмысшы және социалистік козғалыстың тарихы жөніндегі очеркі» Г.Д.Иванованың «Дело об оскарблении трона», А.Б.Козоровидцкаяның «Борьба за единство рабочего класса Японии»; «Очерки по историй рабочего движения в Японии»; И.М.Сырициннің «Борьба Японских трудящихся против войны и фашизма» т.б. еңбектер. Бірақ, Япония Коммунистік партиясының соғыска дейінгі кезеңінің толық тарихына кезеңінен терең зерттеген тарихшы И.И.Коваленконың «Очерки истории Коммунистического движения в Японий» еңбегінің маңызы зор. Бұл кезеңнің, яғни екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі уакыттағы Жапония Коммунистік партиясының тарихын терең зерттеуде Коваленко марксистік-лениндік методологиясына сүйене отырып, Жапония, Америка тарихшыларының және де басқа шетел тарихшыларының еңбектерінің бұрмалау, тарихи фактілерді мойындамауын дәлелдеген, Жапония коммунистерінің шынайы күресінің шындығын қалпына келтірді. Бұл кезеңнің тарихын зерттеуде Коваленко қолданған көптеген жаңа заман тарихындағы документтер мен материалдардың бірі КПЯ-ның Орталық Комитетінің 1972 жылғы жариялаған «50 лет Коммунистической партии Японии» деген документ. Марксизм-ленинизмнің негізін қалаушылардың көрсеткеніндей: «Без такого понимания необходимой исторической связи и тем самым вероятного хода развитие событий невозможно никакая успешная партиная политика».

В.И.Ленин осы  мәселеге байланысты жазғанындай «Ең негізгі мәселе тарихи байланысты ұмытуға болмайды, әр мәселені талдағанда, сол құбылыстың белгілі бір тарихи кезеңін, белгілі бір этапында пайда болғаны туралы көзқарас пен және ол құбылыстың казіргі жағдайда қандай жағдайда тұрғанына мән беру керек».

Автор осындай  диалектикалық методологияға сүйене отырып, бұл проблеманы алдымен Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуын және жұмысшы тобының саяси идеялық жағынан пісіп жетілуінің аркасында оның қоғамының революция арқылы өзгертудегі қозғалушы күшке айналуын көрсете біледі.

Жапония имперализіміне тән спецификалық құбылыстарды баса көрсете отырып, жұмысшы табының қалыптасуына, оның таптық сана-сезімінің дамуына кедергі болғанын айқын көрсетеді. Жұмысшы және социалистік қозғалыстармен алғашқы марксистік топтардың құрылуы жөнінде, ал негізінен Жапония Коммунистік партиясының құрылуы тарихын зерттеген.

Көптеген буржуазиялық тарихшылар Жапонияда Коммунистік  партия пайда болуға елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайында туындауы мүмкін емес, осы күштердің қысымымен құрылды деген. Ал Жапония Коммунистік партиясының документтеріне, яғни фактілерге сүйене отырып, таптық күрестің дамуы аркылы өмірдің өзі жұмысшы табын марсисизм-лининизм теориясымен қаруланған және партиясын кұруға жағдай туғызды және тағы бір факті болатын жағдай, партиясының аз уақыт ішінде құрылуына үлкен әсер тигізген ¥лы Октябрь революциясының тәжірбиесі мен халықаралық жұмысшы табының алдындағы интернатицияналдық міндетін атқаратын Коминтерінің колдауы болып табылады. КПЯ-ның қайраткері С.И.Типова революция жолында ¥лы Октябрь революциясының ықпалы мен коммунистік козғалысқа белсене катысып, кейіннен былай деп жазған: «Жапония Коммунистік партиясы 1922 жылдың шілде айында интернационалдың Жапон секциясы ретінде кұрылды. Сонымен катар, оның пайда болуына Жапония капитализімінің дамуы әсерін тигізбейді деп те айтуға болмайды. КПЯ-ның кұрылуына негіз болған Жапония капитализімі.

КПЯ-Жапония  пролетариятының саяси партиясы. «Жапония жұмысшылар табының орындалуын тездеткен жағдай, орыс пролетариатының революциясының жеңісі. Итикаво коминтерінің көп көмегін ашып айтты. Жапония жұмысшы және коммунистік қозғалысының тарихы ең қиын кезеңде помещиктік езгі мен реакциялы-монархиялық құрылыстағы капиталистерге қарсы күресті. КПЯ-ның соғысқа дейінгі кезеңінде партияның бостандық пен бейбітшілік туына адал, ұлт-азаттық және халықаралық пролетарлық ынтымақтық үшін, қиын кезеңдерді басынан кешірді.

Империалистік Жапония әскери-полицейлік аппараты КПЯ-ның лагерьді, яғни ашық түрде қызметіне жол бермеу үшін жан таласты, социализм идеясын бұқараға таратпауына бөгет жасаумен болды. Жапония пролетариатының коммунистік партия қатарына кіруі өте қауіпті еді, оларды заңсыз сот, қатаң жаза күтіп тұрды. Коммунистерді халық жауы ретінде көрсетті. КПЯ-ның қатарын репресия әлсіретіп, дүниеге көзқарасын, күрес мақсатын ашық түрде айта алмады. КПЯ-ның қалыптасуына субъективтік және объективтік қиыншылықтары болды. Алғашқы кезеңде партияға әртүрлі социалистік группалармен кружоктардан кірген мүшелердің басымы әлі де анархизм, синдикализм идеяларынан түгел арылмаған, сондықтан, жұмысшы табының арасында біртұтас, тиянақты үгіт жүргізе алмады. Жағдайдың ауырлауына тағы да себеп партия Жапонияның жұмысшыларының реформистік үгіттің үстем болып тұрған жағдайында әбден бытырай кеткен жұмысшы қозғалысымен бетпе-бет келуі. 1923 жылы Жапония Коммунистік партиясы жаппай репрессияға ұшырауы, партия мүшелерінің арасында жіктелу және тарату сияқты ойлар туғызды.

Коммунистер және Сен Катаяма бұл хабарды естіп үзілді-кесілді қарсы шықты. Коминтерт КПЯ-ның қайта қалпына келтіруде көп көмек көрсетті. Бұл кезең туралы «60 лет коммунистической партии Японии» деген еңбекте кеңінен жазылды. Бюро мүшесі Кюити Токудь Москваға представитель ретінде келіп, жағдайды мәлімдегенде дереу арада көмек көрсету керектігі туралы Коминтерн шешім кабылдады. 1924 жылы шілдеде Комминтерннің V конгресі шақырылып, Жапония проблемасына арнайы коммиссия құрды. Талқылауларға Катаяма, Бюро мүшелері К.Токуда, Манабу Сано, Эйдео Кондо «Профинтерннің Жапония кызметкері» қызмет атқарды.

Опортинизмді жеңіп шығуы КПЯ-ның күшін қалпына келтіріп ғана қоймай, оның құрамын біршама көбейтті. 1927 жылы желтоқсан мен 1928 жылы наурыз айының аралығында КПЯ-ның қатары үш есеге артты. 1928 жылы КПЯ сайлау компанияларына белсенді түрде араласып ашық түрде қызмет атқарып тұрған «жұмысшы шаруа-партиясы» арқылы парламенттік сайлауға өз кандидаттарын ұсынды. Сол жылы партия ұйымының баспасы «Қызыл Ту» газеті шыға бастады. Жапония Коммунистік партиясы жұмысшы табы мен бұқара халықты күреске шақырды. Демократиялық қозғалыстардың өршуінен қауіптенген үкімет КПЯ-ның және жұмысшы табын репрессияға ұшыратты. Өлім жазасымен мезгілі белгіленбейтін каторгаға айдалу көбейіп кетті. 1928 жылы 15 мамырда жаппай коммунистерді қамауға алу басталды. Ол 1929 ж 14 мамырда қайталанды. 1932 жылдың өзінде Токиода 2 мың коммунист қамалды. Жалпы 1928-1933 жылдары 62 мың адам қамалды. Террорға қарамастан Жапония демократиялық күші күрестен тайынбады.

Диплом жұмысының мақсаты – бірінші дүниежүзілік соғыспен екінші дүниежүзілік соғыс аралығындағы Жапониядағы саяси және мәдени ахуалға деректерді пайдала отырып,  сипаттама жасау.

Диплом жұмысының міндеттері- жоғарыда аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді қойдық:

- Жапония имперализімінің дамуының өзіндік ерекшеліктеріне;

- Жұмысшы тобының  қалыптасуы мен дамуы және  социалистік 
қозғалыстардың бағытына;

-Жапония коммунистік  партиясының кұрылуы 20 жылдардың  басындағы

КПЯ-ның кызметіне;

-Алғашкы реппрессия кезіндегі КПЯ-ның жағдайы солшыл оппортунизммен күресіне;

-1927 ж. Коминтеріннің  (тезистері) қарарлары революциялық  қозғалыстың қайта өрлеуіне сипаттама  жасау.

Диплом  жұмысының құрылымы. Диплом кіріспеден, 2 тараудан және тараушалардан, қорытынды бөлімінен, пайдаланған әдебиеттер тізімінен құралған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-тарау Жапония имперализмі

1.1 Жапония империализмнің дамуының өзіндік ерекшеліктері

XІX ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың қарсаңындағы Жапониядағы капитализм қалыптасып, империалистік державаға айналуының спецификалық ерекшеліктер болды. Бұл әлеуметтік-экономикалық және саяси процестердің ары қарай дамуына өзінің ізін қалдырумен қатар, жұмысшы табының қалыптасуына және революциялық қозғалысқа үлкен әсерін тигізді.

Орта ғасырлық базистік көзқарасымен қарағанда, Жапония классикалық феодалдық ел болып саналатын. Оның өндіргіш күші шаруалар, ал билеуші топ феодал дворяндар, яғни самурайлар еді. Жапония ортағасырлық феодализмнің классикалық үлгісі екенін көрсете келіп, К.Маркс былай деп жазды: «Япония с ее чисто феодальной организацией землевладения и с ее широко развитым мелкокрестьянским хозяйством дает гораздо более верную картину европейского средневековья, в нем все наши исторические книги, проникнутые по большой части буржуазными предрасутками»[1; 28-31].

Бүкіл заң шығару және атқару билігін қолына жинаған әскери диктатор - сегун әскери феодалдық, әскери режиммен үкімет басында тұр. Әскери жағынан алғанда ол ең күшті, бай феодал болып саналды. Одан кейін сегунның вассалы ретінде ауқатты князьдар биледі және әскери самурайлар құрайтын лендік дворяндар шаруаларды қанау арқылы сегун немесе даймелердің қызметінде билік жүргізді. ХІХ ғасырдың соңында 20 миллион халқы бар елдегі самурайлардың саны 7 миллионға жетті. Олардың тапқан табыстары мен кірістері жай халықтың табысынан 15-20 есе асып түсетін. Бұл арамтамақтар тобы халық санының 10 процентін ала тұрса да, жалпы 10 миллион күріштің - 6,5 млн. пайдаланды, яғни ұлттық табыстың 65 процентін жұмсау арқылы шаруалардың еңбегін шексіз қанады.

Батыс елдерге қарағанда, Батыс Жапония феодалдық билеуінің өзіндік ерекшелігінің бірі - елдегі билік түгелімен «сегун» атқарғанмен, мемілекеттің ең жоғарғы билеушісі болып формальды түрде Киото қаласындағы сарайда тұратын император болып саналатын. Бұл қала мемлекеттің астанасы ретінде саналған мен бүкіл мемілекеттік істер сегундардың резиденцияларында атқарылды. Мұндай ұзақ жасаған резиденцияның бірі - Токугаво династиясының сегуны Эдо қаласында орналасып, екі ғасыр өмір сүрді.

К.Маркс көрегендікпен  Жапония өзінің феодалдық құрылымының мықтылығына қарамай капиталистік дамудың ағымына түсетінін көрсеткен болатын. «Если внешняя торговля, навязанная Европой Японии, вызовет в этой последней преврашение натуральной ренты в денежную, то образцовой земледельческой культуре Японии придет конец. Органичные узкими рамками экономические условия существования этой культуры подвергнутся разложения» [2; 120-131].

Қатаң тәртіпті сактау үшін, қолданып отырған елді сырт дүниеден жанталаса жасанды түрде бөлектеген билеуші топтардың саясаты толық күйзеліске ұшырады. Екі жарым ғасырға созылған Жапонияның тұйық сауда қарым-қатынасы негізінен Европа мемлекеттерінің бағытымен дамыды. Феодализм қойнауында қанша дегенмен, буржуазиялық қоғамның экономикалық системасы қалыптаса бастады. Алғашқыда бұл қарапайым цехтың организациялар құрылып соңынан мануфактура пайда болды. Капиталистік қатынастың белгісі ретінде көрінген мануфактуралық өндірістегі жалдамалы күш пайда болды, ол үнемі қосымша күш жасап тұрды. Осылай, феодаодық самурайлық коғамда біртіндеп жалдамалы жұмысшылардың еңбегін капитал арқылы қанайтын буржуазиялық система қалыптасты. Өз ішінен туындап келе жатқан, буржуазияның ығыстыруымен сырттан алдыңғы қатарлы капиталистік елдердің қысымымен Жапония феодализмі ыдырап, жаңа капиталистік құрылысқа жол бере бастады. Товар-ақша қатынасының дамуына байланысты ірі қалалардағы сауда-өнеркәсіп буржуазиясы күшейіп жас жұмысшы табы біртіндеп қалыптаса бастады. Шаруашылықты жүргізуде ішкі рыноктың кеңеюіне байланысты алғашқы өнеркәсіптік өндірістің капиталистік үлгілері енгізіле бастады. Ақша-товар қатынастары деревняларға да жетіп шаруалардың жіктелінуі басталды.

Жапония феодализмнің ыдырауына, сонымен қатар, шаруа және қала тұрғындарының төменгі слойының төменгі рангалық самурайлардың қатаң режимге қарсы антифеодалдық істері ықпал етті. Өз заманына прогрессивті роль атқарған феодалдық княздіктердің бірі - Сацума және Тесю сегунаттың билігіне наразылық білдіріп, буржуазиялық көзқарастың алғашқы бастаушыларының бірі болып, сегунаттық режимге қарсы шықты. Радикалдық ұрандар арқылы төменгі рангалы самурайлар шаруалар және қала халқын Токугава режимін құлатуға күреске шақырылды. 1867-1868 жылдардағы болған азамат соғысында казталық самурайлар буржуазиялық помещик элементтері және сарай бюрократиясының қосылып араласуының өзі, буржуазиялық ревалюцияның батыл болмауына және екі жақты саясат ұстауына әкеліп соқты. Ақыр соңында бұл әртүрлі билеуші топтар мен әлеуметтік мүдделі топтар арасында, помещиктер мен туындап келе жаткан буржуазия мүддесіне сай жүргізілген әлеуметтік-экономикалық реформа жасауға келісуіне әкеліп соқты. Бұл буржуазиялық революцияның ұранының өзі император билігін қалпына келтіріп, абсолюттік монархияны орнату еді, яғни бұл Жапонияға тән спецификалық құбылыс. Ат төбеліндей помещиктер мен капиталистер және сарай бюрокаиясымен әскери жандармерия императорлық құрылысты қалыпына келтіру арқылы өздерінің таптық мүддесінің сақталуының гарантия ретінде, көріп сол арқылы, қанаушы қоғамға қауіп төндіріп тұрған бұқараның бас көтеруінен сақтанудың бірден-бір жолы деп тапты. Буржуазия помещиктік элементтердің мүдделерін қолдап отырған Жапония монархиясы қалпына келтірілген кезден бастап, мелитаризм мен реакцияның күші болды.