Мангыстау мунай-газ кешені

 «Маңғыстаумұнайгаз» ААҚ аймақтың тұрғындары жұмыспен қамтуда маңызды орын алады. 2007жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша, компанияда 4,5 мың адам жұмыс істейді.

 

 

Сонымен қатар, «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ қоршаған ортаны қорғауға байланысты бірқатар шаралар жүйесін қолдануда. «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ы қоршаған ортаны қорғау бойынша қабылдаған бағдарлама:

• экологиялық мониторингті ұйымдастыру және Каспийдің экожүйесінің ластануын болдырмау жүйесін құру;
• Қаламқас, Қаражанбас кен орындарындағы бөгеттің жағдайын гидродинамикалық зерттеуді жүргізу;
• аймақтағы су алып кеткен ұңғылардың экологиялық жағдайын бағалау;
• ластанған территорияларды рекультивациялау;
• алшақ жатқан кен орындары және бұрғылау ұңғылары аймағында бұрынғы қызмет ету кезеңінен қалған мазутталған территорияларды тазалау үшін, қажет облыстық инфрақұрылымды құру;
• мұнаймен ластануды жоюға ынталандыратын мемлекеттік деңгейде құқықтық, экономикалық, қаржылық механизмдерді құру, ал қазіргі уақытта бұл жұмыс, кенорын иелеріне шығынды болып отыр;
• Каспий теңізіндегі апат жағдайларға әсер ететін мемлекеттік қызметті құру сияқты болашақтағы стратегиялық мәселелерді шешуге атсалысады.

Көмірсутек қорының  өсуі бойынша іздеу-барлау көлемін  көтеру, пайдаланылатын мұнай және газ ұңғыларының құрылысы, мұнай және газ кенорындарын өндірістік жабдықтау сияқты негізгі атқарылып жатқан жұмыстар, үлкен қаржыны талап етеді. Болашақта «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның тұрақты жұмыс жасауы мен дамуы үшін көмірсутек шикізатын өндіру бағытына қосымша 160 миллионнан астам АҚШ доллары көлемінде қаржы қажет болады.²²

Жалпы алғанда, Маңғыстау  мұнайлы-газды аймағындағы көптеген кен орындары, соның ішінде «Маңғыстаумұнайгаз»  ААҚ-ның құрамындағы 

 

Қаламқас пен Жетібайдан өндірілетін мұнай өнімдерінің көлемі бүгінде тұрақталып, мұнай өндіру дамуының соңғы аяқталған кезеңінде деп айтуға болады. Болашақта осындай жағдайдағы мұнай өндіру көлемін көбейту тоқтап тұрған ұңғыларды пайдалану және қабатқа әсер етудің екінші кезекті әдісін қолдану, сондай-ақ жаңа ашылған кен орындарын өңдеу есебінде жүргізуге болады. Жаңа ұқсас кен орындарын енгізу және мұнай өндіру қарқынды етуде екінші кезекті әдісті қолдану басқа кен орындары бойынша мұнай өндірудің төмендеуін жабады. Осылай, кен орындарындағы мұнай өндірудің өсу мүмкіндігі шектеулі, сол себепті аталған кезеңде компанияның құрамындағы Қаламқас, Жетібай кен орындарында мұнай өндірудің динамикасында айтарлықтай жоғарылау байқалуы да мүмкін.

         Компанияның негізгі инвестициялық жобалары жыл сайын кеміне 4562 млн. теңге көлемінде қаржы салынуын қажет етеді. Олар көмірсутек қорыларының өсуі бойынша іздеу-барлау бұрғылау көлемінің өсуімен, мұнай және газдың пайдалану ұңғыларының құрылысы, өңделіп жатқан мұнай және газ кен орындарының өндірістік жабдықталумен байланысты болып отыр. ал болашақта «Маңғыстаумұнайгаз» ААҚ-ның тұрақты жұмыс жасауы мен дамуы үшін көмірсутек шикізатын өндіру аумағында қосымша 163,6 АҚШ доллары көлемінде инвестиция қажет. 2007 жылы 651 млн. теңге капитал салымы игерілді, 810 млн. теңге сомасында негізгі қор пайдалануға берілді, аяқталмаған күрделі құрылыс көлемінің төмендеуі 159 млн. теңгені құрады. Мұнай өндіру объектілерінде экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша шаралар өткізуге 360 млн. теңге шамасында шығын шықты. Аталған компанияның инвестициялық шығындардың индонезиялық «Сентрал Азия Перолеум» компаниясы (90 пайыз акциясын иемделген) көтеріп отыр.

 

 

 Осылай, «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ экономикалық жүйе ретінде аймақтың экономикасының сипаты анық көрінген жүйе болып табылады және оны қуатты шаруашылық бірлігі ретінде анықтауға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

          Әлемдегі кез-келген елдің экономикалық дамуында мұнай нарығы маңызды рол атқарады.

Әлемдік мұнай бизнесінде ірі мұнай корпорацияларымен қатар, мұнай өндіру мен экспорттауда жетекші орын алатын ірі мұнай державалары да бар. ОПЕК құрамына әлемдік мұнай өндірудің 38 пайызы, әлемдік мұнай экспортының 61 пайызын беретін 13 ел кіреді. Ал Қазақстанның әлемдік мұнай өндірісінің 3 пайызы, ал Ресей әлемдік мұнай өндірудің 10 пайызын иемденеді.

Алайда, әлемдік мұнай өндірудің қомақты үлесін алып тұрған ОПЕК-ке мүше төрт ел ғана мұнай өндіруді жоғарылата алады. (Сауд Аравиясы, Кувейт, Нигерия, Габон), сонымен бірге Каспий аймағын өңдеуде Қазақстан мен көрші елдер де белгілі бір деңгейде өз әсерлерін тигізулері мүмкін.

Бүгінде Қазақстан Республикасының  мұнайлы-газды аудандарының көлемі 1 млн. 700 мың шаршы км., ал бұл барлық территорияның 62 пайызынан астамын  құрайды және 208 астам мұнай-газ кен орындары ашылды. Мұнай мен газдың мол қоры Каспий маңы және Солтүстік Маңғыстау мұнайлы-газды аймақтарында шоғырланған.

Теңіз және Королевск  мұнай кен орындарындағы мұнай қорының ашылуы мен барлануы бойынша оңды нәтиже берді. Каспий аймағының, Қарашығанақтың ашылулары да еліміздің мұнай қорын өсіре түспек. Қазірде Қазақстанның мұнай-газ саласы ЖІӨ-нің 16-18 пайызын, экспорттың 30 пайызын және республика бюджетіне түсімнің 40 пайызын қамтамасыз етеді.

 

 

 

Қазақстанның мұнай-газ  саласында ерекше орынды Маңғыстау мұнай-газ кешені алады. Маңғыстауда мұнай өндіру 1961 жылы ең алғаш Жетібайда мұнай фонтанының атқылауымен басталды.

Маңғыстау мұнай-газ кешенінің  қалыптасуының әртүрлі кезеңдері  мұнай-газ кешенінің қызмет көрсетуші  салалар мен ондағы өндірістік қуаттарды тұтынуына, яғни капитал салымына, мұнай өндіру көлеміне, динамикасына байланысты.

Маңғыстау мұнай-газ кешенінің шаруашылық игеру процесін 3 түрлі кезеңге бөлуге болады: бірінші (1961-1978 жылдар) – территорияны пионерлік игеру, екінші (1969-1985 жылдар) – кешеннің қалыптасуының аяқталу кезеңі. Аталған кезеңдердің сапалық айырмашылығы шаруашылық құрылымынан көрінеді. Сонымен, пионерлік игеру кезеңінде өндірістің өндіру саласы меңгерілді. Бұл кезеңдегі игерудің басымдылығы территорияны инфрақұрылымдық дайындау болып табылады. Сондай-ақ, тасымал жүйесінің қалыптасуы жүзеге асырылды, бірақ әлеуметтік инфрақұрылымда артта қалушылық орын алды. Бұл жылдарда Маңғыстау МГК-ін игеруге кеткен капитал салымының тек өндіріске 60,45 пайызы жұмсалған, өндірістік емес сфераға – 7,73 пайыз қаржы бөлінген.

Маңғыстау мұнай-газ кешенінің  қарқынды қалыптастыру кезеңінде мұнай  өндіру көлемінің өсуі байқалды. Осы  кезеңге кешең дамуында мұнай  өндіру көлемінің ең жоғарғы көрсеткішке  жетуі байқалды: 1975 жылы 20990 мың тоннаға жетті. Бұл жоғары көрсеткіштерге жету Бозашы түбегіндегі Қаламқас пен Қаражанбас кен орындарының өңделуі нәтижесінде де жүзеге асырылады. Сондай-ақ, аймақаралық құбыр тасымал жүйесін құру аяқталды: ең бастысы Өзен-Атырау-Самара мұнай желісі де осы кезеңде іске қосылды. Бұл кезеңнің негізгі сипаты болып:

 

• мамандану саласында технологиялық өзара жақын кешен құрылды: мұнай өндіруші, газ өңдеуші, газ химия өнеркәсібі;
• энергетика, транспорт дамыды;
• мұнай-газ кешенінің аумақтық құрылымы қалыптасты;
• әлеуметтік – тұрмыстық инфрақұрылым құрылды.

Ал мұнай – газ  кешенінің қалыптасуының аяқталу  кезеңінің негізгі сипаты болып, мұнай өндіру деңгейінің құлдырауы  және бүгінгі күні оның тұрақталуымен  ерекшеленеді. Осы кезеңде мұнай-газ  өндіру саласына қосымша капитал салымын қажет етті. Саланы реформалау жылдары да, осы кезеңге жатады. 90 жылдарыдың басында шетел инвесторларын тарту көмегімен қосымша қаржы мұнай өндірісіне көптеп салынды.

Маңғыстау аймағындағы  мұнай өндіруші басты кәсіпорын  «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да шетел инвесторларының қаржысының көмегінде орын алған мұнай өндіру көлемінің төмендеуі бүгінде тұрақтандырып отыр. бұған, жаңа технология мен техниканың енгізілуі, кәсіпорынды қайта ұйымдастыру және тағы басқа жағдайлардың нәтижесінде қол жетті. Болашақта мұнай кенорындарының мұнай көлемін көбейту тоқтап тұрған ұңғыларды пайдалану және қабатқа әсер етудің екінші кезекті әдісін қолдану, сондай-ақ жаңа ашыған кенорындарын өңдеу есебінде жүзеге асыруға болады.

Сонымен, «Маңғыстаумұнайгаз»  АҚ экономикалық даму көрсеткіштерін талданып отырған аймақтың дамуының нақты көрсеткіштерімен байланыстырып, аталған аймақтың даму саясатын жоспарлауға болады.

 

 

 

 

 

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында энергетикалық мәселе анық көрсетілген. Бұл стратегияда 3 негізгі бағыт көрсетілген:

1. Қазақстан бай инвесторларды тарта отыры, өзінің көмірсутек қорын тез, әрі тиімді пайдаланып, энергия тасушылардың әлемдік нарығына тез кіру;
2. Бір тұтынушыға монополиялық баға мен транспорттық тәуелділікті жою үшін мұнай мен газ тасымалы үшін экспорттық құбыр жолы жүйесін құру;
3. Әлемдік ынтымақтастықтың ірі елдерінің Қазақстанға әлемдік маңызы бар отынды жеткізуші ретінде қызығушылығын тудыру.

Бұл стратегиялық міндеттерді  шешу үшін Теңіз және Қарашығанақ  кенорындарында мұнай өндіруді көбейту, Каспий шельфін игеру мен өңдеу, мұнай-газ кешенінің басқару жүйесін жетілдіру, Теңіз-Новороссийск (КҚК) құбыр жолы көмегімен, сондай-ақ, жанама тасымал жолын іздеу арқылы, әлемдік нарыққа шығу, мұнай кенорындарына жақын жерде мұнай өндеу жзауыттарын салу сияқты мәселелердің шешімін табу керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН   ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Азаматова А.Б. «Этапы развития Мангистауского ТПК. // Проблемы формирования пространственной структры Западно-Сибирского нефте-газового комплекса» Новосибирск 1990г. Стр 83-97
2. Азматова А.Б. «Факторы влияния в Каспийском регионе: Национальная экономика РК в условиях глоболизации» Алматы 2002 стр 70-173
3. Ұлттық мұнай энциклопедиясы. 1-2 том. Астана –Лондон. 1999ж.
4. Маңғыстау энциклопедиясы. Алматы «Атамұра» 1997 ж.
5. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030» Алматы 1997ж. 64-66 беттер
6. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. – ҚР-ң Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Егемен Қазақстан, 1 наурыз 2007ж.
7. Алекперов В. «Основные тенденции в нефтегазовом бизнесе» Москва 1998г.
8. Надиров Н.К. История «Бассейны. Свойства» 1 том. Алматы, Ғылым 2001
9. Надиров Н.К. «Характеристика месторождения. Принципы и оценки ресурсов» 5 том. Алматы, Ғылым 2001
10. Мырзағалиев Қ, Ордабаев Қ., Медіханов Қ. «Мұнай жөніндегі мағлұматтар» Алматы-Атырау 1999ж. 115-127бет
11. Чакабаев С.Е., Кононов Ю.С. «Геология и нефтегазоность Южного Мангышлака» Алматы «Наука» 1967г.
12. Яновская О.А., Мамыров М.К., Шакуликова Г.Т. «Макроэкономика и нефтебизнес: мультипликационный эффект инвестиционной связи» Алматы «Экономика» 1999 г. Стр. 102-118.

 

 

13. Тоқаев Қ. «В ХХІ веке Казахстан станет одной из крупнейших нефтегазоводобывающих держав мира» // Нефть и капитал № 9 (74) 2001г. Стр. 21-28
14. Мухин А. «Вертикально интегрированные нефтяные компании: проблемы управления» // Вопросы экономики № 199
15. Алафинов С. «Нефтяной бизнес – интеграционные процессы вчера, сегодня, завтра» // Нефть и капитал 1998 г. № 11
16. Киынов Л.К. «Пути развития нефтяной промышленности Мангистау» // Нефть и газ 1999г. № 2 стр. 22-29
17. Тасмаганбетов И.Н. «Нефтегазовый комплекс – двигатель экономики Казахстана» // Нефть и газ 1999 № 3 стр 3-6
18. Нурабеков Б.К. «Становление и развитие национальной нефтегазовой политики Республики Казахстан за 10 лет независимости» // Нефть и газ 2002 № 2 стр. 32-37
19. Сулейменов К., Сабитов М. «Перспективы развития нефтедобывающей промышленности в Республике Казахстан» // Аль-Пари № 2 1-2 2001г. стр. 13-14
20. Атшыбаев Ә. «Үлкен тарих осылай басталған» // Алтын дария газеті № 47 1999ж. 9-11 бет
21. Енсебаев К. «Перспективы использования новых технологий в Каламкасском месторождении» // Нефть и газ № 2 2000г. стр 63-67
22. Отебаев А. «Современное состояние и перспективы развития АО Мангистаумунайгаз» журнал Каспиан 2000-2001г.
23. Отарбаев Г. «Энергетическая независимость Юга»// нефть и капитал № 9 2001г. стр 48.

 

 

24. Тасболатов Қ. «Маңғыстаумұнайгаздың» аймақ экономикасындағы ролі // Маңғыстау газеті № 120 2001ж. 3-4 беттер
25. Отчет Министерства топлива и энергетики РК за 2000 год
26. Технико-экономические показатели АО «Мангистаумунайгаз» за 1996-1999г.
27. Отчет АО «Мангистаумунайгаз» за 2001 год
28. Русско-казахский словарь по разведочному бурению Под ред. Есенова Ш.Е. Алма-Ата «Наука» 1972г.
29. Әбішев Ә, Баспаев К, Нурсұлтанов Т. Мұнай өнеркәсібіне арналған терминдер сөздігі Алматы 1993.
30. Мұнайлы Маңғыстаудағы өркенді өзгерістер . – Егемен Қазақстан, 24 мамыр 2005ж.
31. Кшенов Л. Будущее начинается сегодня – Нефть и газ Казахстана. – Алматы, 2002 – стр. 34
32. Нефтяная отрасль Республики Казахстан. – Нефть и газ Казахстан, 2004 –стр. 66
33. Школьник В. «Приоритеты дальнейшего развития» - Нефть и газ Казахстана, 2005 – стр. 6
34. Казтрансойл: маршруты интеграции. – Нефть и газ Казахстана, 2006 – стр. 156
35. Жуков С. Казахстанская нефть в свете мирового опыта: шанс для развития. – Казахстанская нефть – шанс для развития (сборник докладов). – Алматы, 2006г.