Ликвидтілік және оны жоғарлату резерві

     3 Өтімділікті жоғарлату резервтері 

     3.1 Кәсіпорынның активтерінің өтімділігі  мен төлем қабілеттілігін арттыру  

     Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы, өтімділігі мен рентабельділігі ең алдымен ағымдағы активтердің ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты.

     Активтердің өтімділігі туралы мәліметтерге сүйене отырып біз айналым ак-тивтерінің меншікті қаражаттар есебінен қаржыландыруының төмендегенін кө-ре аламыз. Бұл өз алдына кәсіпорын қызметіне кері әсерін тигізуде, яғни қысқа мерзімді міндеттемелерді  өтеу кезінде кәсіпорын проблемаға тап болады.

     Осылайша  кәсіпорынның өз жабдықтаушылары мен  кредиторлар алдындағы қысқа  мерзімді міндеттемелерін уақытында  өтеу мүмкіншілігі төмендейді.

     М.А.Федотов  өзінің “Кәсіпорынның табысын талдау”  атты еңбегінде өтімді-лікті арттырудың келесі әдістерін ұсынады:

     а)жарғылық капиталды арттыру;

     ә)ұзақ мерзімді заемдар алу;

     б)міндеттемелерді  қайта құрылымдау;

     в)қысқа  мерзімді несиелер (депозиттер) тарту;

     г)ұзақ мерзімді несиелер (депозиттер) тарту;

     д)активтерді қайта құрылымдау, сонымен қатар  активтердің кейбір бөлігін сату;

     е)шығындар мөлшерін азайту, соның ішінде басқару  шығындарын (жұмысшы-лардың жалақысын  қоса алғанда).

     Мен бұл дипломдық жұмыста активтердің  өтімділігін арттырудың келесі әдістерін  ұсынамын:

     1) Қысқа  мерзімді қарыздарды  ұзақ мерзімді қарыздарға қайта  құрылымдау. Бұл әрине өз алдына  банктің өзінің несиелік саясатын  қайта қарауына, яғни несие бойынша  пайыздық мөлшерлеменің өзгеруіне  алып келеді. Бірақ кәсіпорын  осы іс-шаралардың нәтижесінде  өзінің өтімділігінің артуына  қол жеткізеді.

     2) Тауарлы материалдық қорлардың  мөлшерін азайта отырып, ақша  қаражаттарының көлемін арттыру.  Сол арқылы активтердің абсолютті  өтімділігін арттыруға қол жеткізу  болады.

     Жоғарыдағы  айтылған жолдардың  бірінші нұсқасы  тиімді және іске асуы оңай болып келеді.

     Қысқа мерзімді қарыздарды ұзақ мерзімді қарыздарға қайта құрылымдау қо-сымша ақша қаражаттарын қажет етеді. Ол ақша қаражаттарын қосымша  облигациялар шығарумен алуға болады.

     Осы іс-шараларды іске асыру барысында 2008 жылдың аяғына дейін баланс құрамында  өзгерістер күтіледі. 

     Бірінші әдіс  25 млн. теңгені қысқа мерзімді міндеттемелерден ұзақ мерзімді міндеттемелерге  ауыстыруды қарастырады. Бұл жағдайда баланстағы “ұзақ мерзімді міндеттемелер” статьясы 0-ден 25 млн. теңгеге артады, ал “кредитор-лық борыш” 41835 мың  теңгеден 16835 мың теңгеге дейін  азаяды. Жүргізіліп отырған іс-шараның  тиімділігін дәлелдеу үшін баланстың  басқа статьялары өз-геріссіз қалады делік.

     Сонда жүргізілген іс-шараның нәтижесін  төмендегі 7-кестеден көруге болады: 

     Кесте 2. Қысқа мерзімді міндеттемелерді ұзақ мерзімді міндеттемелерге қайта құрылымдау нәтижесіндегі кәсіпорынның өтіділігі мен төлем қабілеттілігіндегі өзгерістер.    

 

     Жалпы осы есептеулерден кейін 25 млн. теңге  қысқа мерзімді міндеттеме-лерді  ұзақ мерзімді міндеттемелерге қайта  құрылымдау бойынша іс-шаралар активтердің  өтімділігін арттыратына, яғни тиімді екеніне көз жеткізуге болады.

     Екінші  әдіс тауарлы-материалдық қорлардың  көлемін 25 млн. теңгеге азай-тып, оларды ақша қаражаттарына аударуды қарастырады. Бұл жағдайда баланстағы “ақша қаражаттары” статьясы 5470 мың теңгеден 30470 мың  теңге-ге дейін артады, ал “тауарлы-материалдық  қорлар” 53600 мың теңгеден 28600 мың  теңгеге дейін азаяды.

     Жүргізіліп  отырған іс-шаралардың тиімділігі төмендегі 8-кестеден көруге болады.

      

        Кесте 3. Тауарлы-материалдық қорлардың көлемін азайту нәтижесіндегі кәсіпорынның өтіділігі мен төлем қабілеттілігіндегі өзгерістер.

 

     Кестеден  көріп отырғанымыздай тауарлы-материалдық  қорлардың көлемін азайту және оларды ақша аражаттарына айналдыру тек  екі көрсеткіштің, яғни аралық және абсолюттік өтімділік коэффициенттерінің өсуіне әкеледі.

     Сондықтан бұл әдісті басқа әдістермен біріктіріп пайдалану ұсынылады.

     Мен бірінші және екінші әдістерді біріктіріп пайдалануды ұсынамын. 

     Кесте 4. Екі әдісті қатар пайдаланудың нәтижесіндегі кәсіпорынның өтіділігі мен төлем қабілеттілігіндегі өзгерістер.    

 

     Кесте мәліметтерін қорытындай келе екі әдісті қатар пайдалану кәсіпорын-ның  қысқа мерзімді қарыздарды меншікті активтерімен жабу қабілетін арттыра-ды. Бұл өз алдына кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттігінің артқанын білдіреді.

      

      

     3.2 Кәсіпорынның қаржылық  тұрақтылығы  мен  іскерлік белсенділігін   арттыру 

     Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің  мүмкін болатын деңгейінде төлем  қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде  қаржыны тарату мен пайдалану  арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы реурсының жағдайы. Ол өндірістің тиімділігімен, сондай-ақ кәсіпорын  қызметінің қорытынды нәтижелерімен  тығыз байланысты.  Өндіріс көлемінің  азаюы, өнімнің өте жоғарғы өзіндік  құн кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының төмендеуіне алып келеді. Оған көптеген ішкі және сыртқы факторлар әсер етеді.

     Ішкі  факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын  ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.                              Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші  өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан  өндірілген өнім мен көрсетілген  қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды  болып табылады.       

     Кәсіпорынның  өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен  тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі - активтердің  тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын  қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.                                    

     Қаржылық  тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының  бірі - бұл қаржы ресурстарының  құрамы(мен құрлымы, оларды басқару  стратегиясы мен тактикасының дұрыс  таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы  ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы  сезіне алады.                                                                                                                  

     Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды  болып табылады.                                                                                  

     Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы тигізеді. Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын болса, оның қаржылық мүмкіндіктері де соншалықты жоғары болады, алайда, соны-мен бірге қаржылық тәуекелділік те өседі - яғни кәсіпорын өз кредиторларымен уақытында есептесе ала ма, жоқ па? - деген қауіп туады. 

     Және  де бұл жерде кәсіпорынның  төлеу  қабілеттілігінің қаржылық  кепілінің  бір түрі ретінде  резервтерге  үлкен роль берілген.                                                                                     

     Жоғарыда  айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі факторларды атап көрсетуге болады:                                                                                                                                    

     • кәсіпорынның салалық топқа жатуы;                                                                            

     • шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;                                                                          

     • төленген жарғылық капиталдың мөлшері;                                                                           

     • шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;                                                                                                           

     • қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы;                                                                    

     • кәсіпорындарды басқару тиімділігі.                                                                                               

     Сыртқы  факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сұра-ныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы эконо-микалық байланыс және тағы басқалар жатады.