Ликвидтілік және оны жоғарлату резерві

     Нарықтық  экономикаға бағдарланған кәсіпорын, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қаржы салымдарын, күрделі қаржы салымдарын салуды жүзеге асырады, «материалдық емес активтер» бабы бойынша көрсетілетін материалдық емес меншікке, лицензияларға, патенттерге ие болады.

     Балансқа  талдау жасау кезінде фирма құралдарының айналымдылық көрсеткіші анықталады. 

 

 

 

 

     Мұнда БТ – балансты талдау 

                 А – айналымдылық

     Содан соң айналым жасамайтын құралдар динамикасы зерттеледі, сондай-ақ кәсіпорынның барлық құралдарының ұтқыр көрсеткіштері  мен айналым құралдарының көрсеткіштері  пайдаланылады.

     Негізгі құралдар мен өзге айналымнан тыс  активтерді 8,3%-ға бір мезгілде азайту жағдайында кәсіпорынның айналым құралдары 15,2%-ға көбейеді, бұл кәсіпорынның барлық құралдарының айналымдылығын жеделдету үрдісін айқындайды. Оның неғұрлым ұтқыр бөліктеріндегі құралдар – ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржы салымдары босауының 58,5%-ға көбеюі соның нәтижесі болып саналады. Келесідей формула бойынша анықталатын фирма құралдарының ұтқырлық коэффициенті қаржылық жағдайын сипаттайтын тағы бір көрсеткіш болып саналады:  

     Сондай-ақ айналым құралдарының ұтқырлық коэффициенті келесідей түрде есептелінеді: 

 

 Кәсіпорынның  барлық құралдары мен айналым  құралдарының ұтқырлық коэффициенттерінің көбеюі кәсіпорын құралдарының айналымдылығының жеделдеу үрдісін бекітеді.

     Айналым құралдары ұтқырлығының төмендігі  әрқашанда жағымсыз бағаланбайтындығын атап өту көзделеді, өндірістің жоғары рентабелділігі жағдайында бос ақша қаражаттары негізді түрде өндірісті  ұлғайтуға бағытталады.

     Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы  маңызды шекте оның өндірістік қызметімен айқындалады. Сондықтан да қаржылық жағдайына талдау жасау кезінде оның өндірістік әлеуетіне (потенциалына) баға беріледі:

     1)    мүліктердің жалпы құнының өндірістік активтерінің динамикасы мен салмағы;

     2)    мүліктердің жалпы құнындағы негізгі құралдардың динамикасы мен үлес салмағы;

     3)    негізгі құралдардың тозу коэффиценті;

     4)    амортизацияның орташа нормасы;

     5)    күрделі салымдардың болуы мен үлес салмағы және ұзақ мерзімді қаржы салымдарымен олардың арақатынасы.

     Өндірістік  активтердің үлес салмағының көбеюі өндіріс мүмкіндіктерінің артқандығын  көрсетеді. Өнеркәсіп кәсіпорындарында бұл көрсеткіш 50%-дан кем болмауы тиіс.

     Құралдардың жалпы құнындағы негізгі қорлар құнының үлес салмағы мынаны анықтайды: 

 

     Көрсеткіштерді  есептеу сала кәсіпорындарының стандарттық мәндерімен, сондай-ақ  рентабелділігі жоғары кәсіпорындармен салыстырылады.

     Бұл негізгі құралдардың көп тозғандығын  дәлелдейді.

     Негізгі құралдардың тозу (амортизация) интенсивтілігіне баға беру үшін амортизацияның орташа нормасы қолданылады: 

 

     Өндірістік  және қаржылық саясат туралы белгілі  бір қорытындыны күрделі қаржы  салымдары мен ұзақ мерзімді қаржы  салымдарының арақатынасы бойынша  жасауға болады.

     Қаржы салымдары өсуінің неғұрлым жоғары қарқыны кәсіпорынның өндірістік мүмкіндіктерін елеулі түрде төмендетуі мүмкін.

     Болашақ кезеңдер кірістері және алдағы шығыстар мен төлемдердің резервтері, сондай-ақ күмәнді қарыздар бойынша резервтер  меншікті құралдар алу көздері болып  саналатындығын атап өту көзделеді. Баланс пассивінің құрамы мен құрылымына талдау жасау кезінде бұл көздерді баланс пассивінің І бөліміне енгізу дұрыс болып саналады.

     Меншікті  айналым құралдарының болуы кәсіпорындардың  қаржылық жағдайының маңызды көрсеткіштері  болып саналады. Оны есептеу кезінде баланстың І бөлімінде көрсетілген негізгі құралдар мен күрделі қаржы салымдарының бір бөлігі ұзақ мерзімді және орта мерзімді несиелер есебінен құралуы мүмкін. Сондықтан да меншікті айналым құралдарының болуы келесідей түрде анықталады:

     ПБ  І бөлімінің қорытындысы+ұзақ мерзімді несиелер мен ұзақ мерзімді заем құралдары-АБ І бөлімінің қорытындысы.

     Меншікті  айналым құралдарының азаюы, әсіресе  олар материалдық айналым құралдарын жаба алмаған кезде жағымсыз түрде бағаланады. Шаруашылық құралдары өздерінің құрылымы туралы мәліметтер, ең алдымен фирмалардың қаржылық тұрақтылығын, оның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалау үшін қолданылады.

     Фирмалардың қаржылық тұрақтылығы  келесідей коэффициенттермен сипатталады:

     1)    меншік коэффициенті;

     2)    К – заемдық құралдар;

     3)    К – заемдық және меншікті құралдардың арақатынасы;

     4)    К – меншікті құралдардың ұтқырлығы;

     5)    К – айналымдық және меншікті құралдардың арақатынасы.

     6)    Меншікті құралдар сомасы мен ұзақ мерзімді пассивтердің айналымды емес құралдарының ара қатынасы. 

     1)    меншік коэффициенті:

 

 2) Заемдық құралдар  коэффициенті мына формула бойынша анықталады:   

 

 Бұл көрсеткіш  фирма құралдарының құрылымын заемдық  құралдар көзқарасы тұрғысынан сипаттайды. Ол оның алдындағы көрсеткіштермен байланысты.

     3) Заемдық және меншікті құралдардың  арақатынас коэффициенті

 

 Ол меншікті 1 теңгеге қанша заемдық құралдардың  келетіндігін көрсетеді. Егер коэффициент 1-ден артып кететін болса, онда фирманың қаржылық тұрақтылығының күмән туғызуы аталмыш көрсеткіштің шекті мәні болып саналады.

     4) К – меншікті құралдардың ұтқырлығы: 

 

 

     Ол  айналымды емес құралдардың меншікті құралдармен қамтамасыз етушілік дәрежесін  сипаттайды.

     Материалдық және басқа құндылықтарды сату және олардың ақша қаражаттарына айналу мүмкіндігі өтімділік түрінде түсіндіріледі.

     Өтімділік дәрежесі бойынша  фирма мүлігі 4 топқа  бөлінеді:

     1) бірінші сыныпты өтімді құралдар (ақша қаражаттары және қысқа  мерзімді қаржы салымдары);

     2) тез өтетін активтер (дебиторлық  қарыз, дайын өнімдер мен тауарлар);

     3)  өткізілуі орташа активтер (өндірістік қорлар, бордақылауда тұрған малдар, өндірістің материалдық базасы, аяқталмаған өндіріс, шығындар);

     4) өткізілуі қиын немесе өтімді  емес активтер (материалдық емес активтер), негізгі құралдар мен орнатуға алынған жабдықтар, күрделі және ұзақ мерзімді қаржы салымдары.

     Баланстың өтімдігі жекелеген баптардың арақатынасын және баланс активі мен пассивінің жекелеген баптарының немесе АБ құрылымының  ара қатынасын білдіретін арнайы көрсеткіштер көмегімен бағаланады. Тәжірибеде абсолюттік өтімдік коэффициенті мен өтімдік көрсеткіші қолданылады.

1)    абсолюттік өтімдік коэффициенті;

2)    қарызды жабуға арналған аралық коэффициент;

3)    қарызды жабуға арналған жалпы коэффициент.

     Бұл көрсеткіштерді есептеу кезінде  қысқа мерзімді несиелер, қысқа мерзімді займдар мен несие қарыздарының сомасы ретінде анықталатын жалпы атаушы – қысқа мерзімді міндеттемелер қолданылады.

     Абсолюттік  өтімдік коэффициенті мынаған тең: 

 

 Бұл көрсеткіш  жыл басында 0,617, ал жыл соңында 0,166-ны құрады, яғни аталмыш көрсеткіш фирманың төлем қабілеттілігінің жоғары еместігін растайды. Бұл көрсеткіштің шекті мәні 0,2-0,25.

     Абсолюттік  өтімдік көрсеткіш аталмыш кәсіпорынға  несие беруші банктің материалдық  ресурстарын жеткізіп беруде үлкен  маңызға ие.

     Қарызды жабатын аралық коэффициент мынаған  тең:

     (Ақша  қаражаты+қысқа мерзімді қаржы  салымы+дебиторлық қарыз+дайын өнімдер мен тауарлар)/қысқа мерзімдік міндеттемелер.

     Қарызды жабатын жалпы коэффициент мынаған  тең:

     (Болашақ  кезеңдердің шығыстарынсыз қорлар  мен шығындар+ақша қаражаттары+қысқа мерзімді қаржы салымдары+дебиторлық қарыз)/қысқа мерзімдік міндеттемелер.

     Айналым құралдарының жоғары айналымдылығы  жағдайында аталмыш коэффициент кәсіпорын облигацияларын ұстаушылар үшін үлкен маңызға ие бірліктен артып кетуі тиіс.