Тәуекелді басқару саясатын анықтаудағы кәсіпорынның қаржылық-экономикалық көрсеткіштерін талдау

Тәуекелді басқару саясатын анықтаудағы кәсіпорынның қаржылық-экономикалық көрсеткіштерін талдау  

    Кәсіпорынның  қаржылық-экономикалық қызметіне сипаттама  

    «Қазақтелеком»  Акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасының  Азаматтық кодексіне сәйкес 1994 жылы 27 желтоқсанынан, ҚР Министрлер Кабинетінің «Қазақтелеком» ұлттық акционерлік қоғамын құру туралы» 1994 жылғы 17 маусым №666 Қаулысына сәйкес құрылып қызмет етеді.

    "Қазақтелеком" АҚ Қазақстан Республикасы Көлік  және коммуникациялар Министрлігі  тарапынан 2004 жылдың 28 мамырсында берілген № АБА №000001 . лицензиясы негізінде жұмыс істейді.

    Қоғам Қазақстан Республикасының барлық территориясы бойынша өз қызметін таратады, ол қоғамның жарғылық қорына берілетін  филиалдардан тұрады. Филиалдар заңды  тұлға болып табылмайды. Филиалдар акционерлер Кеңесімен бекітілетін филиал туралы ереже негізінде өз қызметін атқарады.

    “Қазақтелеком”  халықаралық оператор ретінде алыс шетелдердің 154 операторымен және ТМД  мен Балтық елдерінің 23 операторымен тығыз ынтымақтастықты жүзеге асырады. Қазақстандықтарды әлемнің 230-дан астам елімен байланыстырады.

      “Қазақтелеком” - бүгінгі таңда  тұрақты және игі беделі жыл  сайын “үлкен төрттік” аудиторлары  тарапынан расталып отыратын  бизнес-бағытталған компания. Компания  ұлттық ақпараттық инфрақұрылымды жаңғырту жөнінде белсенді жұмыстар жүргізеді және жаңа технологиялар енгізу мен телекоммуникациялық қызметтердің аймақтық рыногын қалыптастыруды, бірыңғай ақпараттық кеңістік құруды және Қазақстанның халықаралық телекоммуникация рыногындағы ұстанымын арттыруды қамтамассыз етеді.  

    Компанияның акциялары Қазақстан қор биржасының ресми тізіміне және “көгілдір фишкалар”  мемлекеттік пакеттерін жүзеге асыру  бағдарламасына енген.  

    Fitch халықаралық рейтингтік агенттік  “Қазақтелекомға” жергілікті және  шетелдік валюта бойынша “ВВ” деңгейіндегі ұзақмерзімдік корпоративтік несиелік рейтинг тағайындады. Компанияның рейтингтік келешегін агенттіктер “тұрақты” деп бағалады.  

    Компания  бизнес жобаларымен қатар ауылдық  елді мекендерді телефон байланысымен қамту және мектептерді Интернет желісіне қосу жөнінде әлеуметтік міндеттерді шешеді.  

    Озық  телекоммуникациялық технологияларды  енгізу сапа менеджметі жүйесіне басты  рөл берілетін басқару технологияларымен  тиімді үйлеседі. Өткен жылы компания филиалдарын сертификаттау үдерісі табысты аяқталды. “Қазақтелеком” компаниясының клиентпен тікелей қатынас жүргізетін барлық филиалдары ISO 9001:2001 халықаралық сапа стандартына сәйкестікке сертификаттау аудитінен табысты түрде өтті.

      Қазақстанның жетекші байланыс  операторының табысты қызметіне лайықты баға берген «Euromoney» халықаралық баспа үйі 2005 жылы “Қазақтелекомды” ТМД-дағы үздік телекоммуникациялық компания ретінде таныды.  

    “Қазақтелеком”  бүгінгі таңда – телекоммуникациялық  бірегей қызметтер көрсететін және икемді тарифтік саясаты мен сервистің тиісті сапасымен ерекшеленетін компания.  

    Клиенттерге қызмет етудің және көрсетілетін қызметтерінің  сапасын арттыру, олардың түрлерін кеңейту компанияны дамыту саясатының негізгі алғышарттары болып табылады. Бұл мәселелер әсіресе байланыс рыногында ырықтандыру үрдістерін тереңдету және бәсекелестіктің артуы жағдайында, сондай-ақ Қазақстанның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруі қарсаңында өзекті бола түсуде.

    “Қазақтелеком”  өзінің телекоммуникация саласындағы  жүйе құрушы ретіндегі жауапкершілігін сезіне отырып, көшбасшы ұстанымын сақтап қалуға және Қазақстанның ақпараттық қоғамы мен бәсекелі экономикасын құруға лайықты үлес қосуға ұмтылады.

    "Қазақтелеком" АҚ - Республикадағы ең үлкен компаниялардың  бірі, онда 30 мыңнан астам адам  жұмыс істейді. Толық жұмыс кезеңі - қызметтерді өндіруден оны тұтынушыға сатуға дейін және оларды сатудан кейінгі қолдау - атқарылатын функциялардың көп түрлігінде және Қазақстан Республикасының барлық территориясында орналасқан құрылымдық бөлімшелер мен филиалдар санында көрсетілген.

    «Қазақтелеком» акционерлік қоғамын стратегиялық дамытудың  
негізгі бағыттары:

    Миссиясы. Қазақстан Республикасы телекоммуникациялар рыногының бастаушысы болу. Бір бірімен және бүкіл әлеммен қатынаста болу - сапалы, қолайлы және қарапайым. Халықаралық телекоммуникация ауқымына толық құқықты шоғырлану

      Мақсаты. Телекоммуникация секторының ырықсыздануы және әлемдік экономиканың ғаламдануы жағдайында ішкі және сыртқы рыноктарда бәсекелесе алатын, маркетингтік-бағдарланған, жаңартпалық, технологиялық, ұйымдық және экономикалық тиімді Компания құру.

    Қызмет көрсету спектрі. Желінің техникалық мүмкіндігін абонент қатынауы деңгейінен магистралдыққа дейін дамыту жолымен тұтынушыларға бүкіл республика аумағында Интернет желісіне кең жолақты қатынаудан корпоративтік клиенттерге көп делдалдық қызмет көрсетуге дейін телекоммуникациялық қызметтердің кең көлемді спектрін ұсыну. Ұтымды байланыс желісін құру.

    Тарату өрісі. Қазақстан республикасының бүкіл аумағына, оның ішінде ауылдық жерде телекоммуникациялар қызметін көрсетуді тарату. Қазақстан Республикасын әлемдік экономикаға шоғырландыру, сыртқы рынокқа шығу. Ресей, Орталық Азия және Қытай телекоммуникациялық рыноктарында Қоғам тұғырларын енгізу және нығайту. Қазақстанның транзиттік әлеует мүмкіндіктерін тұтастай іске асыру.

    Телекоммуникациялар қызметін тұтынушылар. Рыноктың жоғары кірісті сегменттерінде бизнеспен белсенді айналысу, жоғары табысты корпоративтік клиенттердің үлесін арттыру және қызмет түрлерін көбейту. Сараланған маркетинг арқылы Қоғам абоненттері санының тұрақтауын және көбеюін, оларға қызмет көрсетудің кең көлемді спектрін және жоғары сапалы сервис ұсынуды қамтамасыз ету.

    Қатынау мүмкіндіктерін арттыру. Дәстүрлі арналар (телефондар, факстар, ұтымды аппараттар, Сервис-бюро, Call-орталықтар және т.б.) бойынша да, Парасаттық желі негізінде де телекоммуникациялар қызмет көрсетулеріне қатынау мүмкіндіктерін арттыру. Абоненттермен өзара әрекет жасаудың интерактивтік түрлерін енгізу (Интернет арқылы клиенттерге қашықтан қызмет көрсету, оның ішінде ұжымдық қатынау орындары, Интернет-кафе, аударымдық төлем түрлері, CRM-шешімдер және т.б. арқылы).

    Сапа. Технологиялық пайдаланудың, тұтынушыларға қызмет етудің әлемдік стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатымен сапа менеджментінің ISO 9001:2000 жүйесін енгізу.

    Акционерлік қоғамдағы қаржылық талдаудың негізгі  мақсаты кәсіпорындардың  табысы мен шығынының, активтер мен пассивтердің құрылымындағы өзгерістерді, дебиторлар мен кредиторлармен есептесудің  нақты бейнесін сипаттайтын,  ( едәуір ақпаратты) негізгі кіші параметрлі санды алу болып табылады, бұнымен бірге, аналитик пен басқарушы (менеджер) кәсіпорынның ағымдағы қаржылық  жағдайы, оның болашағы мен күтілетін қаржылық  нәтижеге мүдделері бар.

      Қаржылық нәтиже – табыс түрінде  көрінген кәсіпорынның шаруашылық қызметінің экономикалық қорытындысы. Табыс –кәсіпорынның бүкіл ұжымының  қызметін  сипаттайтын  маңызды көрсеткіш. Өндірістік кәсіпорындарда  табыс  өнімнің  сатылу процесінде және толық өзіндік құнын қайтару негізінде пайда болады. Кәсіпорынның шаруашылық есеп қызметінің негізінде  табыс жатыр. Ол екі маңызды қызметті орындайды:

    1) кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық  нәтижелерін, ақшалай қорларының  көлемін сипаттайды. Табыстың көлемі  сатылған өнімінің, ақша көлеміне, өнім сапасына ( марапаттау үстемелері),  негізгі қорларды тиімді және нәтижелі  қолдану,  материалды және еңбек қорлары ( өзіндік құнының төмендеуі), кәсіпорын жұмысының сапасынан ( жабдықтаушылар,  сатып алушылар,  банк алдында міндеттердің орындалуы) тұрады;

    2) табыс кәсіпорынның өндірістік және әлеуметтік даму шығындарын қаржылауының негізгі  көзі болып табылады, ал бюджетке  табыстан- мемлекеттік бюджеттің  табыстың  маңызды элементі  болып табылады. Кәсіпорынның табысы  тек қаржылық қажеттікті ғана емес, тұтынудың қоғамдық қорларын, ғылымның дамуын, денсаулық сақтау,  білім беру,  елді қорғауды қамтамасыз ету қажет. Алдын ала  бекітілген мөлшерлеме арқылы табысының бір бөлігін мемлекетке бөледі, осыдан  кәсіпорынның қаржылық қарым-қатынасы пайда болады;

    1) бюджетпен;

    2)құрылтайшылармен.

    Өндірістік- шаруашылық қызметтің нәтижесінде  кәсіпорын іске жаратылмайтын  табыс  алып, шығынданады. Оларға, өнімнің  өзіндік құнына жатпайтын әрекет ету арқылы түрлі шығынға апатаратын қызметтер, тұрмыстық- коммуналдық  шаруашылықты қолдану, уақыттың өтуіне байланысты қарызды шығынға жазу, апат шығындары және т.б. жатады.

    Осындай келеңсіз әрекеттерді болдырмау  үшін, жоғарыда атап өткендей кәсіпорынның қыржылық жағдайын талдап отыру қажет.

    Кәсіпорынның  бухгалтерлік есебі оның қаржылық – шаруашылық іскерлік көзі негізінде іске асырады. Бухгалтерлік есептің жан-жақты және түбегейлі оқылуы қол жеткен сәттіліктер көзін ашады, сонымен қатар кәсіпорын жұмысының қиыншылықтарын, оның іскерлік жолына түсуге көмектеседі. Есептің мұндай талдауы жеке меншігіндегі және акционерлерге, сонымен қатар кәсіпорын басшылығына керекті қаржылық-шаруашылық істерді бағалауға қажет. Ережеге сәйкес, бухгалтерлік баланс кәсіпорынның қаржылық жағдайын мәлімдейді. Шаруашылықтың иелігінде орналасқан баланстың активі кәсіпорынның мүліктік жағына, материалдық бағалымдардың құрамы мен жағдайына мінездеме береді.

    Өз  кезегінде баланстың пассиві  осы бағалымдардың құрамы және жағдайының құқықтарын мінездейді, ал кәсіпорын  іскерлігіндегі әртүрлі қатысушылар  арқасында пайда болатын процесс: жеке іс-шара қолданушылар, бизнесмендер, акционерлер, үкіметтің, инвесторлардың, банктер және т.б.

    Баланс  активіне баптар қосылған, олар функционалдық  құрылым бойынша шаруашылық айналым  элементтерін анықтайды.Біздің қарастырып отырған зерттеу объектіміз - «Қазақтелеком» Акционерлік қоғамы филиалының негізгі қаржылық-экономикалық көрсеткіштерін төмендегідей сипаттауға болады.

    «Қазақтелеком»  Акционерлік қоғамы филиалының 2010 жылғы  қызмет көрсетуден түскен табысы  107 785 427 теңгені құрады. Бұл көрсеткіш 2009 жылмен салыстырғанда 108 %-ға өсті. Оперциялық пайда 2009 жылға қарағанда 102 %-ға өсті. Таза пайда 2010 жылы 31 999 390 теңгені құрады. Жоспар бойынша 29 394 756 теңгені құраған болатын, яғни ол жоспарға қарағанда 109 %-ға өсті. Ал 2009 жылмен салыстырғанда таза пайда 97 %-ға кеміді.

    Кәсіпорынның  қаржылық жағдайының ең маңызды критерийлерінің  бірі  оның төлеу қабілеттілігі  болып табылады, ол кәсіпорынның  өзінің ұзақ мерзімді міндеттері бойынша  төлеу қабілеттілігі деп түсіну қабылданған. Демек, активі көп, сыртқы міндеті аз кәсіпорын төлеуге қабілетті болып саналады.

    Ағымдағы  өтімділік коэффициенті – кәсіпорынның ағымдағы жағдайын сипаттайды. Ол өз міндеттемелері мен күтілетін шығындарды жабу үшін актив жеткіліктігін айтады.  
 

    Кесте 2

    «Қазақтелеком»  АҚ филиалының 2009-2010 ж. негізгі қаржылық-экономикалық көрсеткіштері

                                                            мың теңге