Тұтыну несиесі және оның дамуы

1. Клиенттің несиені қайтару қабілеті жоғары және ол сенімді болған жағдайда банк несиені қамтамасыз етусіз ақ (бланкілік несие) беру туралы шешім қабылдауға құқылы.
2. Кепіл туралы шартпен, сондай ақ заң актілерімен көзделген реттерде банк кепілге салынған мүлікті соттан тыс тәртіппен саудаластық                 (аукцион) өткізу арқылы өз бетімен өткізуге құқылы.
3. Осы баптың  1-3 тармақтарында белгіленген нормалар банктердің кепілді операцияларын қамтамасыз етуге қолданылады.

          Төлеуге қабілетсіз қарыз алушыға  қатысты қолданылатын шаралар

          Кредитор банк несие шарты  бойынша өз міндеттемелерін орындамаған  қарыз алушыға:

• Жаңа несие бермеуге;
• Қарыз алушының кез келген шотындағы ақшалай қаражатынан (егер бұл несие шартында ескерілген болса) өндіртіп алуға;
• Төлеуге қабілетсіз қарыз алушыны Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес банкрот деп тану туралы сотқа талап арызын беруге құқылы.

Ескіру  мерзімі 

          Банктердің несие шарттары жағдайларын тиісті дәрежеде орындамағаны үшін қарыз алушыларға қоятын талаптары мен қуынымдарына ескіру мерзімі қолданылмайды.

          Ақшалай қаражаттар аударуды  жүзеге асыру

1. Банктер ақшалай қаражаттар аударуды Ұлттық Банк белгілейтін нысандарда, тәсілдер мен тәртіп бойынша жүзеге асырады.
2. Ақшалай қаражаттар аудару тиісті дәрежеде жүзеге асырылмаған ретте банк Қазақстан Республикасының заңдарына және клиентпен (депозитормен) жасасқан шартқа сәйкес жауап береді.
3. Банк төлем құжаттарының қолдан жасалғандығын растайтын құжаттар болған жағдайда, сондай ақ олардың қате есептелу фактісі анықталған жағдайда клиенттердің (депозиторлардың) шотынан есептелген ақшалай қаоажатты олардың келісімінсіз есептен шығарып тастауға құқылы.
4. Ақшалай өаражаттардың халықаралық аударымдарын банктер халықаралық банк тәжірибесінде қолданылатын және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарына қайшы келмейтін нысандарда, тәсілдер мен тәртіп бойынша жүзеге асырады.

Ставкалар мен тарифтер

          Проценттер мен комиссиялардың ставкаларын, сондай-ақ банк қызметі көрсетілгені үшін тарифтерді банктер дербес белгілейді. /2,30-35 бб/         

          Тұтыну  несиесін  беру  тәртібі  төмендегідей   бірнеше   сатыдан  тұрады. 

1. Тұтыну  несиесі  бойынша  жұмыстарды  ұйымдастыру тәртібі.

          Қазақстан  тәуелсіздік  алғаннан  кейін, «Медеу»  банк «Казкоммерцбанк»   қайта  тіркелді  және  Ұлттық Банктің  банктің  қызметтерді жүзеге  асыруға  лицензиясын  1991  жылы   21 қазанында  алды.  «Казкоммерцбанк»  АҚ – ның  алға  қойған  мақсаты   -  шетел банктерінің тәжірбиесін,  жұмыс істеу   әдістерін,  жаңа  технологияларды белсенді   енгізіп,  Қазақстандағы банктік қызмет  көрсету нарығыннан  жаңа  қызмет  түрлерін    енгізу  және   көрсетілетін  қызметтер  түрлерін  жетілдіре  түсу  болып  табылады.  Коммерциялық  банктерде  тұтыну  несиесін   беруді  ұйымдастыратын,   жүзеге  асыратын  арнайы  департаменттер  мен  басқармалар  және  бөлімшелер  болады.  Осыны  ескере  отырып «Казкоммерцбанк»  АҚ- да  тұтыну несиесінің  беру   тәртібін  тәжірибе  жүзінде қарастырып  өтейік.

          Тұтыну  несиесі  бас  банктегі  және банктің  филиалдарындағы   келесідей департтаменттер  мен   басқармалар  және  бөлімшелер  жүзеге  асырады. 

• Банктің  Жеке  тұлғаларға   қызмет  көрсету  Департаментінің   тұтыну  несиесінің  бөлімі; 
• Банктің Филиалы;
• Банктің операциялық  басқармасы;
• Банктің қаржы – экономикалық  Департаменті;
• Банктің құқықтық  басқармасы;
• Банктің қауіпсіздік Департаменті;
• Банкпен жұмыс істейтін Сақтандыру компанияларымен жүзеге асырылады./30/

          Бас банкте тұтыну несиесін беру туралы өтінішті және анкетаны несие қызметкері қарастырып, тексеріп, экспертизия жүргізу үшін қажет құжаттар пакетін алады. Несие алушылар қайтарылуы тиіс  құжаттардан көшірмелер түсіріліп, қабылданған құжаттардың тізімі жасалынады да, барлық құжаттар канцелиярға өтінішті тіркеуге, номерлеуге тапсырылады. Тұтыну несиес  бөлімінің бастығы барлық келіп түскен өтініштердің тізімін және номерлерін тіркейтін журнал жүргізуі қажет.

          Егер, несие алушы экспертиза жасауға қажет барлық құжаттар жиынтығын және ұсынылып отырылған қамтамасыз ету мүліктерін

бағалауға байланысты құжаттарды беретін болса, онда кешенді экспертиза бес күн  ішінде жасалануы тиіс.

          Несиелік Комитет Экономикалық қауіпсіздік Департаментінің қортындысына сүйене отырып, тұтыну несиесінің проектісін қаржыландыру (несие мерзімін өзгерту (пролонгация)және тағы басқа) туралы ұсынысты, кепілдің заңға сәйкес тіркелуін қарастырып жобаны

          Ал егер несиелік жоба күрделі болып Департамент көлемінде шешім қабылдауды қиындатса, ол Несиелік Комитетінің қарарына жіберіледі.

          Тұтыну қажеттілігін өтеу үшін  берілетін несие сомасы клиенттің  банктік шотына  аудару арқылы немесе қолма-қол  ақша арқылы берілуі мүмкін. 

          Қарыз алушы банктегі есеп  шоттан несиелік қаражаттарды пайдалануға құқық беретін төлем құжаттарын Коммерциялық  Департамент Директорының орынбасарына тексергенге берілгеннен кейін, ол құжаттар Банктің операциялық Басқармасына  ақшаны аударуға жібереді.

          Несие берілгеннен кейін он  күн ішінде несиелік қызметкер  несиелік қаражаттардың мақсатты жұмсалуын тексеріп, несиенің мақсатты жұмсалуы туралы Акт жасайды және бұл Акт несие алушының атына арналып ашылған кітапшаға тігіледі.

          Егер, клиент несиелік келісім  шарт бойынша несие мерзімінің  бітуіне он күн қалғанға дейін  банкке несие мерзімін ұзарту  туралы өтініш жазып келетін  болса, несиелік қызметкер қарыз  алушының қаржылық жағдайына,  ал заңгер кепіл мүлкінің сапасына  талдау жасауы қажет.

2. Мониторинг жүргізу тәртібі.

Несие қызметкерінің міндеттері:

• Несие алушының несие келісім  шартында көрсетілген шарттарды орындауын, соның ішінде төлемдердің уақытылы төленіп отыруын бақылау;
• Несие алушының банктегі шотқа ақша қаражаттарының уақытылы түсіп отыуын жүйелі тексеріп тұру;
• Кепіл заттың сапасын бақылап отыру;
• Кепіл берушінің қаржылық жағдайына мониторинг жүргізу.

Осы жасалған жұмыстар бойынша тексеру  Актісі жасалады, оны 

 Коммерциялық  Департамент Директоры тексеріп, оған қол қоюы қажет. Ал, бұл Актінің мазмұнына келсек:

•         Несие қаражаттарының мақсаты немесе мақсатқа сай емес қолдануы туралы фактілер, яғни мақсатты қолданған қаражаттарға құжаттардың болуы, мысалы, меншік алған болса, меншікке деген құжаттардың болуы және сол меншіктің бар екендігіне қол жеткізу;
• Несие алушының табыстары қаржылық сараптау мәліметтерімен салыстырылады, олардың көбеюі немесе азаюына және кепілге меншіктік құқықтық сақталуына талдау жасалады;
• Кепіл берушінің қаржылық жағдайын бақылауға алады;
• Кепіл заттың сапасын қадағалайды.

3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелердің шарттары.

Аталмыш «Казкоммерцбанк» АҚ-дағы банктік экспертиза жасау

барысында несие алушыға келесідей талаптар қойылады:

• Несиені алған клиент 58 жасқа толғанша өтеуі. Демек несие 21 жастан 56 жас аралығындағы Қазақстан Республикасының азаматтарына беріледі;
• Расталған табыстардың болуы қажет;
• Несие алушының тұрақты жұмыс орны болуы керек;
• Клиенттің және оның туысқандарының басқа несиелік институттар алдында несиелік қарыздардың болмауы шарт;
• Несие бойынша өтімді кепіл мүліктері болуы керек;
• Несие алушы сотталмаған және үстінен іс жүргізілмеген болуы  керек./22,23-26 бб/

          Несие алушының төлем қабілеттілігін анықтау

Банктің несие қызметкері  несие алушының арызын алып, тіркегеннен

кейін барлық құжаттарда,анкетада көрсетілген  мәліметерді текері қажет. Егер несие алушы өз несиесін жалақы есебінен өтейтін болса, онда оның төлемқабілеттілігі жұмыс орнынан әкелген анықтама негізінде дәлелденіп есептеледі және Жинақтаушы Зейнетақы Қорынан алған растамамен куәлендіреді.

          Ол анықтамада келесі мәліметер  көрсетілуі керек;

А) анықтама берген ұйымның толық атауы, банктік  шоттың нөмері, пошта адресі;

Б) несие  алушының осы ұйымда тұрақты жұмыс  істеу мерзімі;

В) соңғы  12айдағы несие алушының орташа айлық табысы;

Г) жалақы есебінен соңғы 12 айдағы шегерімдер.

         Анықталған ұйымның жетекшісінің және бас бухгалтердің қолы, ұйымның мөрі қойылады.

          Ал, егер несие кәсіпкерлік қызметтен  түсетін табыс есебінен өтелетін  болса, несие қызметкері орташа айлық табыс мөлшерін әр күндік табысқа келтіріп талдау жасау арқылы анықтайды. Несие алушының төлем қабілеттілігін анықтау кезінде анықтамада, анкетада көрсетілген табыстан барлық міндетті төлемдер алынып тасталуы тиіс (яғни, табыс салығы,пайлар, алиментер, компенсациялар және тағы басқалар).

          Берілген несие сомасы алушының  барлық төлемдерін  кейінгі орташа  айлық табысына байланысты анықталып,  ерлі зайыптылардың жалпы орташа (барлық төлемдерден кейін) табысына байланысты беріледі. Негізгі қарыздың сомасы мен төленетін пайыздардың сомасы несие алушының орташа айлық табысына (барлық төлемдерді шегергеннен кейінгі) аспауы қажет. Және қарыз алушыға берілетін несиенің барлық сомасы оның несиелік мерзімі аралығында алатын ақшалай табыстарының 70%-нан аспауы керек. Егер, несиелік қызметкерде несие алушының табыстарының берілген мерзім ішінде тұрақты күйде тұратынына күмәні болса, бұл коэффициент қорытындыда түсініктеме беру арқылы азаю жағына өзгертіліп, реттеліп отырады. Егер, несие алушы несие мерзімі аяқталғанға дейін зейнетке шығатын болса, онда төлемқабілеттілігін орташа айлық табысына (жұмыс істеген уақыттағы) Қазақстан Республикасындағы ең төменгі зейнетақыны қосу арқылы анықтайды (себебі, болашақтағы зейнетақы мөлшерін растайтын құжаттар жоқ). Бұл анықталған соммадан барлық шығындарды алып тастап, нәтижесін коэффициентін анықтау барысында қолданады.

          Анықталынатын коэффициентердің  мөлшері басқа да факторларға  байланысты.Атап айтсақ:

• Несиені қайтаруды қамтамасыз ету;
• Банктің сәйкесінше бөлімдеріндегі қорытындыларындағы ақпаратқа байланысты өзгертіледі./5/

          Несие алушының төлем қабілетін  анықтау барысында және несие  соммасын анықтау  барысында несие алушылардың табыстары АҚШ доллар құнының өсуі мүмкіндігіне байланысты қарастырылуы қажет.

          Ал, жеке тұлғалардың автокөлік  алуын қолдап, нсие берудің банкке  мынандай мүмкіндіктері беруде:

• Жеке клиенттерге көрсетілетін банктік қызметтер спектрін көбейтіп оларды тарту;
• Банктегі тұтыну несиелерін беру процесін унификациялау;
• Банктік қызметтерді көрсету үшін тек жеке тұлғаларды емес, сонымен бірге сауда компанияларын тарту (мысалы, автосалондарды және тағы басқаларды);
• Банктік несие портфелін көбейтіп, диверсификациялау.

          Автокөлікті банктік несие  арқылы алу кезінде несие тұрақты схема бойынша берілсе, несие алушы міндетті түрде өз қаражаттары есебінен алғашқы салым төлеуі қажет. Ал, несие қалған сома мөлшеріне беріледі. Бұл схема автокөліктерді автосалондардан, жеке тұлғалардан сатып алуға бағытталған.

          Казкоммерцбанк «Татымды несие» Сіздерге елдің кез келген автосалонында ең тиімді шаттармен жаңа қазіргі заманғы автомобиль алуға мүмкіндік ұсынады!

          Бұл бағдарлама Сізге тиімді  несиелеу шарттарымен қолданыста  болған кез келген маркілі  және модельдегі автомобильді жеке сатушыдан немесе автосалоннан сатып алуға мүмкіндік береді. Неліктен бұл Сізге тиімді болуы мүмкін? Өйткені Казкоммерцбанктің тұтынушылық несиесі – бұл;

• Жылдам!- Несие беру туралы мәселені банк Сіз өтініш берген сәттен бастап 3 күн ішінде шешеді.
• Тиімді! – Қолыңызда оның құнының бөлігі ғана бола тұрып, автомобиль сатып алуға болады, қалған соманы Сізге банк береді.
• Ыңғайлы! – Несиені сіздің тұратын жерңізге немесе жұмысыңызға жақын болу ыңғайлылығына қарай, банктің 22 филиалының кез келгеніне барып рәсімдеуіңізге болады.

         «Ұсталған» автокөлікті сатып алудың несиелеу бағдарламасы.