Тұтыну несиесі және оның дамуы

 

     Жоғарыдағы  кестеден соңғы екі жыл ішінде республика аймақтары бойынша банктердің берген тұтыну несиелерінің көлемі кеміп отырғандағын көруге болады. Әсересе, Алматы және Астана қалаларының үлес салмағы өте жоғары, айталық 01.2007 жылы Алматы қаласы бойынша 361169млн теңге берілсе 2008жылы 398092млн.теңгені құрап, 37млрд.теңгеге артқан, ал 2009жылы 306683млн.теңгеге тұтыну несиесі беріліп алдыңғы екі жылмен салыстырғанда еләуір кеміген, мұндай тенденция Астана қаласы бойынша да байқалады 2007жылы 78351 млн теңге тұтыну несиесі берілсе, ал 01.2008 жылғы мәліметтер бойынша бүл несиелер көлемі кеміп, 64615млн.теңгені құрады және 2009жылы 60953 млн теңгені құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 3млрд.теңгеге кеміген байқаймыз.

     Осы жоғарыда айтылған мәселелерді нақтырақ келесі суреттен көруге болады

 

Сурет 2.  Банктердің несие портфелінің өзгеру динамкасы млн. теңгемен

     Дерек көзі: автордың Ұлттық банк мәліметтері бойынша құрастыруы  

    Жалпы аймақ бойынша банктедің халыққа  берген тұтыну мақсатындағы несиелерінің көлемі соңғы екі жылда азайып отырғанын белгілі. Оның бірден бір себебі еліміздегі қаржы дағдарысымен тығыз байланысты екені айтпаса да түсінікті. 

     Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының  Қаржылық Қадағалау Агенттігінің мэліметтеріне  сүйенер болсақ бүгінде елімізде орналасқан 38 банктің 18-і шетел капиталының қатысуымен қүрылған банк болып ал резидент емес болып табылатын банктердің саны 26 болып тұр.

Банктегі  тура факторлар:

• экономикалық даму – Банк клиенттерінің тарапынан несие қорларына деген сұранысты арттырады;
• макроэкономикалық тұрақтылық – жаңа банктік өнімдерді өндіру үшін қолайлы жағдайлар жасайды;
• техникалық жабдықтану – қазіргі заманға сай техникалық құралдар мен бағдарламалық өнімдердің бар болуы банкпен көрсетілген қызметтің өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасайды;
• несиелік рейтингтің бар – болуы Банкке салыстырмалы түрде арзан несие қорларын тартуға мүмкіндік береді.

          Теріс факторлар: 

• бәекелестіктің әсері – көрсетілетін банктік қызметке бағаның арзандауына әкеп соқтырады.

      

                         

2.2.«Казкоммерцбанк» АҚ  тұтыну  несиесін  беру  тәртібі 

         Банк опепацияларын жүзеге асыру, сондай ақ банктердің осы бапта белгіленген өзге де операцияларды жүргізуі  банк қызметі болып табылады.

          Банк операцияларына мыналар жатады:

          а) заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау;

          б) жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау;

          в) банктер мен банк емес қаржы мекемелерінің корреспонденттік шоттарын, сондай ақ банктердің металл шоттарын ашу және жүргізу;

          г) кассалық операциялар; банкноттарды қабылдау; қайта есептеу есептеу, ұсату,айырбастау;

          д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттарын аудару жөніндегі тапсырмаларын орындау;

         е) есептеу операциялары: заңды тұлғалар жеке тұлғалардың вексельдері мен өзгеп де берешек міндеттемелерін есепке алу (дисконт);

          ж) несие беру операциялары: ақшалай  нысанда кредит беру;

          з) инвестицияланатын қаражатты   иеленушілердің оларға билік жасаушылардың тапсыруымен күрделі қаржыны қаржыландыру;

          и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін және соның тапсыруымен ақшалай қаражатты басқару;

          к) клиринг операциялары: төлемдерді  жинау, салыстыру,сорттау және растау, сондай ақ олардың өзара  төлемдер есебін жүзеге асыру және клирингке қатысушылардың таза айқындамасын анықтау;

          л) сейфтік операциялар: сейф  жәшіктерін, шкафтар мен үй жайларды  жалға беруді қоса клиенттердің  бағалы қағаздарын, құжаттар мен құндылықтарын сақтау жөніндегі қызметтер;

          м) ломбард операциялары: сақтауға  алынып оңай өтетін бағалы  қағаздарды және жылжымалы мүлікті  кепілге алып қысқа мерзімді  несие беру;

          и) чектерді эмиссиялау;

          о) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау, акцепт, төлем жасау және растау;

          п) төлем карточкаларын шығару;

          р) шетел валютасымен айырбастау  операцияларын ұйымдастыру;

          Жоғарыда аталған операцияларды  жүргізу үшін банктерге және басқа тұлғаларға лицензияны Ұлттық Банк қана беруге құқылы.

          Осы тармақта а) және б) тармақшаларында  көзделген операцияларды жүргізу  құқығын Ұлттық Банк тек қана  депозиттік банктерге береді.

         

          Ұлттық Банктің лицензиясы болған  жағдайда банктер осы баптың бірінші тармағында аталғаннан басқа, мына операцияларды жүзеге асыруға құқылы.

          А) бағалы металдарды (алтын, күміс, платина, платина тобына жататын металдар) құйма, ұсақталған, ұнтақ, кристалл күйінде, бағалы металдардан жасалған мәнеттерді сондай ақ құрамында бағалы металдар  металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;

          Б) Қазақстан Республикасынан  тыс жерлердегі инвестициялық  операциялар;

          В) кепілдік операциялар: үшінші тұлғалар үшін ақшалай түрде атқаруды көздейтін тапсырмалар, кепілдіктер мен өзге де міндеттемелер беру;

          Г) жалға берушінің жалға берілетін  мүлікке меншік құқығын сақтай отырып мүлікті шарт (лизинг) қолданылатын бүкіл мерзімге жалға өткізу;

          Д) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды  эмиссиялау;

          Ж) форфейтингктік операциялар: тауарларды сатып алушылардың берешек міндеттемесін сатушыға айналым түспейтін жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу;

          З) факторингтік операциялар: тауарларды сатып алушылардан төлемсіз тәуекел етіп қабылдай отырып төлемді  талап ету құқығына ие болу.

          Бағалы қағаздар нарығында делдалдық  операцияларды Қазақстан Республикасының  Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық  комиссияның оны жүргізу құқығына лицензиясы және Ұлттық Банктің келісімі болған жағдайда банктер жүзеге асырады.

          Банктер жүргізетін  операцияларға қойылатын  жалпы талаптар:

          1. Банктер операцияларды жүргізудің жалпы шарттарын белгілейтін ережелер мен ішкі ережелер болған жағдайда ғана банк қызметін жүзеге асыруға құқылы.

          2. Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарын банктің байқаушы кеңесі бекітуге және оларда мынадай мәліметтер мен процедуралар болуға тиіс:

          а) қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің шекті сомасы мен мерзімдері;

          б) депозиттер мен несиелер  бойынша пайыздық ставканың шекті мөлшерлері;

          в) депозиттер мен несиелер  бойынша пайыз төлеудің шарттары;

          г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;

          д) банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;

        е) банк пен оның клиентінің құқықтары мен міндеттері, олардың жауапкершілігі;

          ж) банктің Байқаушы кеңесі  анк операцияларын жүргізудің  жалпы шарттарына енгізу қажет деп есептейтін басқа шарттар, талаптар мен шектеулер.

          3. Банктің ішкі ережелері:

          а) банк бөлімшелерінің құрылымын,  міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;

          б) ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа да тұрақты жұмыс істейтін органдар қызметінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;   

          в) құрылымдық бөлімшелер басшыларының  құқықтары мен міндеттерін;

          г) банкің атынан және оның  есебінен мәміле жасаған кездегі  лауазымды адамдар мен банк қызметкерлерінің өкілеттігін белгілеуге тиіс. 

          Банктің операциялар жүргізудің  жалпы шарттарын ашу жөніндегі  міндеті

1. Операциялар жүргізудің жалпы шарттарын ашық ақпарат болып табылады және ол коммерциялық немесе банк құпиясының иәні бола алмайды.

Бұл норма осы Жарлыққа сәйкес банк құпиясына  не қолданылып жүрген заңдарға сәйкес банк коммерциялық банк санатына жатқызған нақты банк операциясын жүргізу шарттарына қолданылмайды.

2. Банктер клиенттің бірінші талап етуі бойынша банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарын беруге міндетті.
3. Банктердің клиентке банк операциясын жүргізуге байланысты ықтимал тәуекелдер туралы ақпарат беруден бас тартуға құқығы жоқ.

          Банк пен клиент арасындағы  қатынастардың шарттық сипаты

1. Банктер арасындағы, сондай ақ банктер мен олардың клиенттері арасындағы қатынастар, егер Қазақстан Республикасының заңдарына өзгеше көзделмесе, шарттар негізінде жүзеге асырылады.
2. Банктің заңды тұлға клиенттері (депозиторлары), егер Қазақстан Республикасының заңдарына өзгеше көзделмесе, өзіне қызмет көрсететін банкті хабардар ете отырып, басқа банктерде есеп айырысу, ағымдағы және соған тенестірілген шоттар ашуға құқылы.

Несиелер  беру

1. Өз атынан және өзі тәуекел етіп басқа тұлғаға қайтарым және төлем  шартымен ақша қаражатын беру мәміленің атауына және тараптардың ни еттеріне қарамастан несие операциясы (несие беру) болып табылады.

          Егер ақша қаражатын алушы  банк немесе депозиттерді қабылдауға  Ұлттық Банкінің қолданылып жүрген  лицнезиясына ие банктік емес  қаржы мекемесі болған ретте несие операциясы Ұлттық Банкінің лицензиясы болуын талап етпейді.

2. Банктің несие операциясы оның Байқаушы кеңесі бекітетін ішкі несие саясатына сәйкес жүзеге асырылады.
3. Банктің несие комитеті ішкі несие саясатын жүзеге асырушы орган болып табылады.
4. Ішкі несие саясаты туралы ереже неисе операцияларын жүзеге асыру кезінде тәуекелді бәсеңдету мақсатында жасалып,мыналарды:

          А) заңды  және жеке тұлғаларға несие беру шарттарын;

          Б) лауазымды адамдар мен банк қызметкерлеріне несие беру шарттарын;

          В) несие комитетінің ұйымдық құрылымын, қызметімен өкілетігін;

          Г) несие комитеті мүшелерінің жауапкершілігін;

          Д) несие берудің шекті мөлшерін;

          Е) несие шарттарын бекіту рәсімін белгілейді;

5. Осы баптың екінші төртінші тармақтарында белгіленген нормалар банктердің кепілдік операцияларына қолданылады.

                  Несиелердің қайтарымдылығын қамтамасыз ету

      Несиелердің қайтарымдылығы айыпақымен, кепілмен, кепілдікпен, кепілдемемен және заңдармен немесе шартпен көзделген басқа тәсілдермен қамтамасыз етілуі мүмкін.