Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесінің дамуы

 Шетел  мемлекеттеріндегі  тұтыну  несиесі біздің  елімізбен  салыстырғанда,  оларда  тұтыну  несиесі  өте  жақсы  дамыған. Олардың  тәжірибесін    біздің  елімізде  енгізудің үлкен  қажеттілігі  туындап  отыр.   Өйткені  шетел  мемелекеттеріндегі  тұтыну несиесі нарығының  дамуын  қарастыра  отырып,  көптеген  мәселелердің  бар,  бірақ  сонымен  қатар оларды  шешу  жолдарының сан  алуан  екендігі  анықталды.

Сондықтан  тұитыну  несиесі  нарығын  ынталандыру  үшін  ең  алдымен  тұтынушылардың  санасына  тұтыну  несиесі  туралы  ақпаратты  тереңірек  беру  қажет.  Яғни  тұтыну  несиесі  туралы  баспасөз  бетінде  көбірек   жазу керек.

2007 жылдан  бастап  несиемен  айналысатын  банктер   несиелік  келісім  шарттар   бойынша  тиімді  мөлшерлемелерді   бекітуге  міндетті  болады. Басқа   сөзбен айтқанда   несиенің  барлық  коммисияларымен   төлемдерін  ескере  отырып  толық  құнын анықтайды.

 

                            

 

 

 

Қорытынды

 

Экономикадағы  тұтыну  несиесіне   талдау  жасау арқылы  жалпы  банктік  жүйенің    даму  дәрежесін  анықтауға  болады. Тек  банктік  жүйенің  ғана  емес  сонымен  қатар  тұтынушылардың  тұрмыс  жағдайының  деңгейін  де  анықтауға  болады.

Кейінгі  жылдары   Қазақстан  Республикасында  тұтыну  несиесінің   даму  қарқыны жоғары  болып  отыр. Бүгінгі  күні  тұтыну  несиемен тек  қоғамның  жоғарғы  сатысы  ғана  емес,  сонымен қатар  орташа  тұратын  жеке  тұлғалар  қолдана  алады.  Тұтыну  несиесін  басында  алу біршама  күрделі  болған. Ал  бүгінгі  күні   бұл  несие  түрін  алу  кез  келген  тұтынушының  қолынан  келеді  және несиені  алу  үшін  минималды  құжаттар тізімі  керек.  Қазақстан  Республикасында  банк  жүйесінің  дамуы,  тұтыну  несиесінің  дамуына  әкеледі.   Өйткені  тұтыну  несиесін  беретін  банктер саны  бүгінгі  күні  көп.

Аталған  куртсық  жұмыста тұтыну несиесінің   теориялық негізі қарастырылды. Соның ішінде бүгінгі күнде  тұтыну  несиесінің  бар түрлері анықталды. Сонымен қатар  олардың экономикадағы  орны анықталды.

Қазақстандағы  тұтыну  несиесінің   үлесі  айтарлықтай  артып  келеді. 2010-2012  жылдар   арасындағы  Қазақстан  Халық   Жинақ  Банкісімен  берілген  тұтыну  несиесінің  үлесі  әр  жыл  сайын   екі  еселенгені   байқалды.     Басқа  банктермен  салыстырғанда  Қазақстан  Халық  Жинақ  Банкінің   тұтыну  несиелеріне  сұраныс   артып  келеді.    Бірақ   банктің  ұсынылатын  тұтыну  несиесінің  бағдарламалары  (мысалы  Темір  банк  және  т.б.)  азырақ. 

Соған  байланысты Қазақстан Халық Банкіндегі  тұтыну  несиесінің  түрлері мен  олардың  ақырғы  жылдары  мөлшерінің  көбеюімен, сонымен қатар банктердегі  несиені  бері шарттары  қарастырылды.

Қазақстан Халық  Банкіндегі  жалпы қаржылық жағдайы  қарастылды. Соған  байланысты  қарастырылған  мерзімдегі  жасалған   жұмысынң  деңгейі  жоғары екендігі анықталды. 

Ақырғы  жылдары  банктегі  тартылған  қаражаттардың  артуына  себептердің,  соған байланысты  банктегі  несиелік  саясаттың  артуына әсері  анықталды.

Тұтыну  несиесіне  талдауда  көптеген  мәселелерге  кездесуге  болады.  Бұл  мәселердің  пайда  себептерін  анықтау    және  шешу  тұтыну  несие  нарығының  дамуына  дол ашады.

 Тұтыну  несиенің  экономикағадағы  ролі  маңызды  екендігі  анықталды. 

 Шетел   мемлекеттеріндегі  тұтыну  несиесі  біздің  елімізбен  салыстырғанда,  оларда  тұтыну  несиесі  өте   жақсы  дамыған. Олардың   тәжірибесін    біздің  елімізде  енгізудің үлкен  қажеттілігі  туындап  отыр.   Өйткені  шетел  мемелекеттеріндегі  тұтыну несиесі нарығының  дамуын  қарастыра  отырып,  көптеген  мәселелердің  бар,  бірақ  сонымен  қатар оларды  шешу  жолдарының сан  алуан  екендігі  анықталды.

Қарыз  алушы  банкпен  несиелік келісім  шартқа   отырғаннан  кейін  артық  бостандығынан  несиені  өтегеге  дейін  айырылады. Ал  несиелік  келісім  шартты  бұза  алмайды  және  несиені  мерзімінен  бұрын  өтегені  үшін  айыппұлдар  төлейді.

Жалпы  алғана  тұтыу  несиесінде  туындайтын  мәселелер  негізінен  заңдық  базасының  жетілмегендігінен  болып отыр.

Банктердегі  несиелік саясаттың  артуы  болса  да,тұтыну  несиесінің  бүгінгі  күні  мәселелері  көп.  Атап айтқанда  әсіресе ол банктег пайыз мөлшерлемелеріне  жіне қарыз алушының  төлем  қабілеттілігін анықтауда  туындайды. Оларды шешу жолдары банктер тарапынан әлі терең  анықталиаған. Өйткені  банктер қызметтерінің  негізгі  бағыттырын  өз пайдаларын  көбейтуге  жұмылдырып  отыр.

  Біздің   отандық   банктеріміз  әлі де  тек пайда алуды көздеп,  соған қызмет  етіп  отыр.   Несие беру  шарттары    көзге оңай  көрінгенмен,  нақтысында  несиені алу банктерде үлкен процесті  құрайды.  Ал  несие бойынша пайыз мөлшерлемелері   несие рәсімдеу  шығындарын есептей келе  үлкен соманы  құрайды.

 Бүгінгі   күнде  нарықтағы  тұтыну  тауарларын  нақты  ақшаға  ала  алмайтын тұтынушылар   тобы   ғана   тұтыну  несиелерін  қолданады.  Ал  қалған   тұтынушылар   үлесі  несиелік  пайыздарынан  шошып,  жағдайы  келгенше  несиені  алмауға    тырысады.  Сондықтан    банк  тұтынушылар    үшін    несие  алуда  ақырғы  инстанция  болып  табылады.   

Сонымен  қатар  заң  жобаларының  жетілмегендігінен    банк  пен  клиенттернінің  арасында   қарым  қатынас   бүгінгі  күні қиын  болып отыр.   Тұтыну  несие нарығының дамуына кедергі келтіріп  отыр. Жалпы алғанда тұтыну  несие нарығының дамуна  көптеген   қиындықтар  бар. Олардың ең  қарапайымдысы ол  тұтынушылардың    жалпы   несие   жайлы   санасының кері  қалыптасуы   немесе   несие  жайлы   аз  ақпараттың  болуы.

Бүгінгі  күні  несиесіз  өмір сүрмейтін адам жоқ.  Несиені   алатын  адамдар саны  күннен күнге  көбейіп  отыр. Солардың ішінде  оқу ақысын төлеуге  алатын  студеттер де  бар.   Сонымен қатар несиені зейнеткерлер де алады. Несиені алу оңай, бірақ оны қайтары бәріне қиындық келтіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған  әдебиеттер  тізімі

1. Қазақстан  Республикасындағы 1995жыл  31тамыз  № 244  «Банктер  және  Банк  қызметі туралы» заңы //Қазақстан Республикасының Үкіметі, 1996 жылы,  №2, бет 184.
2. Батраков.Л.Г   Коммерциялық  банктердің  қызметіндегі   экономикалық  талдау /  М: Логос, 1998 жыл.
3. Сейткасымов Г.С  Ақша  Несие  Банктер/ Оқу  құралы -  қайта  қаралған  және  толықтырылған екінші  кітабы.- Алматы экономика, 1999 жыл.
4. Спанкулов Л.С. , Кожахметов Р.Т.  Банктік  құпияны   сақтау / Оқу  құралы – Алматы, Адь – Фараби  атындағы  КззНУ .УМД  2002 жыл.
5. Бабичева Ю.А.  Банкілік  іс/ Көмекші  оқу  құралы. – М Экономика 2001 жыл.
6. Хамитов Н.Н.  Банкілік іс / Лекциялар  курсы.- Алматы Экономика. 2006 жыл. 68-76 беттер.
7. Марченко Г.А.Қазақстандағы  банктік  жүйені  дамыту  жолдары // Банки  Казахстана, 2001жыл., №10, 2-5 беттері.
8. Зиябеков Б. Қазақстандағы  тұрғын үй несиесінің  дамуы //Банки Казахстана, 2003 жыл, №5, 21-27 беттер.
9. Кушлин В., Спицын А. Қазақстан:  болашаққа  жылжу  стратегиясы // Экономитс, 2003 жыл. №11, 9- бет.
10. Қазақстан  Халық  Жинақ  Банкі: қызметтің  негізгі  нәтижелері // АльПари. -  Алматы, 2004 жыл.- №2.- 25 бет.
11. Радукова О.С. Банктердің  электронды  қызметтері / Практикум : Жоғарға оқу орындарына  арналған  оқу құралы. – М: ЮНИТИ-ДАНА,2000 жыл. 110- бет.
12. Усоскин  В.М.  Қазіргі  кездің  банкі / Басқару  мен  операция.- Б.м.,1994 жыл.
13. Утеулин Е. Банктердің  негізгі операциялары //  Банки Казахстана. Алматы,  2005 жыл. №3.60-61 беттер.
14. Черкасов В.Е. Банктік операциялар /  маркетиг,  талдау,  есеп: Оқу  құралы. М:  Метаинформ,1995 жыл. 208 бет.
15. Сербин В. Банктердің электронды  қызметті  қолданылуы //  банки  Казахстана. Алматы, 2003 жыл,  № 7-8, 74-75 беттер.
16. Шетелдегі  тұтыну  несиесінің  механизмі // znakkachestva. ru. 03.01.2007.
17. Донцов С.С. Қазақстандағы  тұрғын  үй  несиелеудің  қазіргі  даму  перспективалары //  Банки  Казахстана. № 6, 2004 жыл, 31-35 беттер.
18. Аккулова А. Несиеге  өмір  сүру // Банки Казахстана .2007 жыл, №8, 25бет.
19. Байгарина А.Т. Республикадағы  тұрғылықты  халықты  несиелендіру  туралы //  Банки  Казахстана. №5, 2004 жыл, 32 бет.
20. Салихова А.Р. Тұрғын  үй  несиесі: қазіргі  жағдайы  мен  даму  перспективасы //  Банки  Казахстана.  2004  жыл, №8, 25  - 41 бет.
21. Көшенова С.А. Ақша  Несие  Банктер /  Оқу  құралы . Алматы. 1996  жыл.
22. Мадиярова А.К. Екінші  деңгейлі  банктердегі  тұтыну  несиеснің мезанизмі // Қаржы  Қаражат. 2003 жыл.№ 5, 12-18 беттер.
23. Хамитов А.Р. Қазақстандағы  ипотекалық  несиенің  мәселері // Қаржы Қаражат. 2005  жыл, №6,  25 бет.