Қаржылық есеп берудің мазмұны, оның нарықтық экономика

Айтарлықтай маңызды қорытындыларды акциялардың құны мен баланстық  бағасы ара қатынасы коэффициентін  талдаудан алуға болады:

                 Акциялардың нарықтық құны

К ц/б.о.= ------------------------------------------------

                            Меншік капитал / акциялардың  саны

 

6-тақырып. Компанияның  банкрот болу

Сабақтың  мақсаты: Қаржылық қиыншылықтардың пайда болу себептерін, отандық кәсіпорындардың тәжірибесінде банкроттық мүмкіндіктерін талдауда банкроттық заңын және Э.Альтман моделін қарастыру. Теориялық білімдерін тәжірибеде қолдана алулары қажет.

Кілттік сөздер: банкроттылық, қаржылық тұрақсыздық, қанағаттанарлықсыз құрылым, банкроттық ықтималдылығы.

1. Компанияның қаржылық тұрақсыздығының пайда болу себептері.
2. Баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымын анықтау принциптері: қаржылық коэффициенттерді есептеу.
3. Компанияның банкрот болу мүмкінділігін болжамау әдістері.
4. Э. Альтманның екі және бес факторы моделін есептеу, банкроттық ықтималдығын болжау.

 

6.1 Компанияның  қаржылық тұрақсыздығының пайда  болу себептері.

Өнімді өндіру процессін, қызмет көрсетуді жүзеге асырып әрбір  кәсіпорын әртүрлі қаржылық қатынастарды болады. Бұл қатынастар, басқа мен  қатар, кәсіпорынның ақшалық міндеттемелер  және міндетті төлемдері орындауын  ескереді, ал ұзақ уақыт және оны  тұрақты бұзған жағдайда төлемқабілетсіздер қатарына әкеледі.

ҚР «Банкроттық туралы»  Заңына 21.01.1997ж. №671 (өзгерістер мен  қосымшаларды ескере) – банкроттық сот шешімімен қанағаттағысыздеп  мойындалған, оны жою үшін негіз  деген түсінік беріледі. Егер кредиторлардың қарыздарға талабының сомасы 150айлық  есеп көрсеткіштерінен кем болмаса  банкроттық туралы іс сотта қаралады.

Жоғарыда көрсетілген  Заңның 4-ші бапына сәйкес міндеттемелерді  орындау мерзімі басталысымен 3 ай ішінде олар орындалмаса банкроттықтың  нышаны болып саналынады.

Қарыздарда банкроттық нышандардың  барын анықтау үшін назар аударылатындар:

6. Ақшалық міндеттемелердің мөлшері, соның ішінде өткізілген тауарлар, істелінген қызмет үшін берешек мөлшері;
7. Қарыздардың төлеуге тиіс пайыздарды ескере зайым сомалары;
8. Авторлық сый төлеу бойынша міндеттемелер;
9. Заңды тұлға – қарыздардың құрылшылар алдындағы міндеттемелері.

Қазіргі экономикалық жағдайда компанияның қаржылық қызметінің барлық аспектілері банкроттық қауп-қатеріне ұрындыру мүмкін.

Банкрот-кәсіпорынды нарықтық экономика дамыған елдерде қалай  айқындалатына тоқтай кетсек:

Қағида бойынша (кіші) шағын  және орта бизнес кәсіорындары үшін бухгалтерлік есептікке, баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымына негізделген ешбір банкроттық белгілер (критерий) тәжірибеде қолданылады.

Шамасы жоқтық белгісі  болып салық төлемдерін және тауарлар мен қызметтерін үшін төлемдердің  мерзімін өткізу, серіктестері мен  келісімдік қатынастадың орындалмауы  саналынады.

 

6.2 Баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымын анықтау принциптері: қаржылық коэффициенттерді есептеу.

Шаруашылық субъектілер  арасындағы бір-біріне борышты мерзімде төлеушілік, жоғары сатылық және банктік  пайыз мөлшерлері кәсіпорынды төлемқабілетсіздікке әкеледі.

Осыған байланысты, аса  актуалды баланстың құралымын бағалау  деген сұрақ пайда болады, себебі кәсіпорынның қанағаттанғысыз (шамасы жоқтық) туралы шешім баланстың құрамы қанағаттанарлықсыз деп мойындалған  соң қабылданады.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайына  алдын-ала талдау жүргізудің негізгі  мақсаты –баланс құрылымын қанағаттанғысыз (шамасы жоқ) деп майындау туралы шешімді, ал кәсіпорын белгілер жүйесіне сәйкес төлемқабілетсіздігін дәлелдеу.

Қанағаттанғысыз (банкрот, шамасы жоқ) туралы шешімді қабылдау үшін оның негізгі болып баланс құрылымын  қанағаттанарлық екенін бағалау  белгілер жүйесі болып табылады.

Кәсіпорынның баланс құралымын  қанағаттанғысыз, ал кәсіпорын төлемқабілетсіз  деп мойындаудың негізі, ол келесі шарттардың бірінің орындалуы.

-есеп жылы мерзімінің  аяғындағы ағым ликвидтілік коэффициентінің  мағынасы 2,0 ден аз болса;

-есеп мерзімі аяғындағы  меншік қаржымен қамтамасыздық  коэффициенттінің мағынасы 0,1 ден  кем болса.

Кәсіпорынның төлемқабілетсіздігі  оны қанағаттанғысыз деп мойындап, ал меншік иесін азаматтық-құқықтық жауапкершілікке соқтырмайды.

Бұл тек қаржылық жағдайға оперативті бақылауды қамтамасыз етуге  және қанағаттанғысыз иуралы алдын-ала  ескеріп шараларды жүзеге асыруға, сонымен қатар кәсіпорын өз күшімен  дағдарыстан шығуға ынталандыру  үшін бағытталған тиісті мемлекеттік  ұйымдардың қаржылық тұрақсыздық жағдай туралы анықтама.

Баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымында кәсіпорынның нақты  мүмкіндіктеріне қарай өз төлемқабілеттілігін  қалпына келтіруді тексеру үшін төлемқабілеттілікті қалпына келтіру  коэффициенті есептелінеді.

 

6.3 Компанияның  банкрот болу мүмкінділігін болжамдау  әдістрі.

Қаржылық талдаудың негізгі  міндеттемелерінің бірі банкроттың нышандарын уақытылы айқындау.

Қанағаттанғысыздықты болжаудың  тарихи тәжірибесін қорыта келіп  түйін жасауға болады, ол банкроттық диагностикасына кіреді:

• Банкротікке қауып төндіретін дағдарысты дамытудың нышандарын ерте байқау мақсатымен кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу;
• Кәсіпорынның дағдарыс жағдайының көлемін бағалау;
• Кәсіпорынның дағдарыс жағдайына себебші боған негізгі факторлардың әсерін айқындау және бағалау.

Ең маңызды болып бірінші  кезең саналынады, бұнда нақты  мекеменің банкрот болу мүмкіндігіне анық бағаалынуға тиіс.

Қаржылық талдаудың теориясы мен тәжірибесіндее банкроттық диагностикасына  бірнеше амалға бөлінеді. Олар әртүрлі  аналитикалық құралдарды қолданумен байланысты:

• Формалды емес нышандар және қанағаттанғысыз көрсеткіштер;
• Заңды күші бар банкрот болу мүмкіндігінің белгілер жүйесіз;
• Маңызды көрсеткіштердің шектеулі саны;
• Экономика-математикалық модельдер.

Әлемдік қаржы тәжірибесінде  қанағаттанғысыз банкрот болу мүмкіндігін  бағалау ресми нышандар негізінде  анықталынады.

Бүкіл әлемде, соңғы 50 жылда  банкроттықты және мүмкіндігін бағалауда  ең кеңінен тараған әдістер болып  бір емес, бірнеше көрсеткіштер жиынтығынан тұратын модельдер саналынады. Белгілі әдістер келесі түрде топтасады:

-субъективті – А –әдістері;

-объективті – Z – әдістері.

А –әдістері – эксперттік, жиірек баллдық бағаға негізделген. Есепке бәрі алынады: фирманың істік  атағы және басшының жеке басы, және бәсекелестік және т.б.

Z – әдістері қаржылық  есептіктің бөлек баптары арасындағы  белгілі қатынастарды есептеуге  және олардың сызықша қиыстырулары (қаржылық коэффициенттер)

Банкроттықты болжауда бұл  әдістер шаруашылық субъектілерді  банкрот болу мүмкіндіктері жоғары және қауып-қатер зонасы жатпайтындарға бөлуге мүмкіндік береді.

 

6.4 Э.Альманның  екі және бес факторы моделін  есептеу, банкроттық ықтималдығын  болжау.

Нарықтық экономикасы  дамыған елдерде банкроттықты болжауда коэффициенттік талдаумен қоса екі  және бес факторлы модельдер негізінде  болжау кеңінен қоланылады.

Екі факторлы модель Z-счет деген  жинақты атақ алған экономико-математикалық  модельдердің ішінде ең қарапайымы болып  саналынады.

Екі факторлы модельге банкроттықты бағалаулағы ең маңызды көрсеткіштер кіреді, олар: жабу коэффициентті (ағым ликвидтілігі) және баланс валютасындағы  несие капиталының үлесі. Бұлардың әрбіріне өлшем коэффициенттері  шығарылады, ал қорытындылары қосылады. Егер Z-счетының қорытындысы теріс санды болса, онда банкрот болудың мүмкіндігі үлкен емес. Ал, оң шама (болымды нәтиже) болса банкроттық мүмкіндігінің жоғары екенін куәландырады.

АҚШ менеджментінде коэффициенттердің  келесі салмақтық мағыналары анықталып  және қолданылады:

• Ағым ликвидтілігі (Кп) – (-1,0736);
• Баланс валютасындағы несие қаржысының үлесі (қаржылық тәуелдәләк коэффициенті) (d) – (+0,0579)

Тұрақты мөлшер (-0,3877) тең  түрде қабылданылады. Z-счет моделінің (қорытынды) жалпы түрде:

Z=-0,3877+(-1,0736) Кп+06579 d

Бұл модельді қазақстан жағдайында қолдану көптеген себептерге байланысты, соның ішінде банкроттықты дәлелдейтін көрсеткіштердің шектеулілігі бөгет болып тұр.

Сонымен қатар, қазақстан  жағдайына бейімделген отандық  модельді құруға қажетті мәліметтердің  жоқтылығы.

Э.Альман 22 қаржылық көрсеткіштерді зерттеу және оның ішінен бес ең маңыздысын тандаған:

Х1 – айналым капиталдың активтердің жалпы сомасына қатынасы (мүліктің ликвидтік деңгейін көрсетеді);

Х2 – активтердің рентабельділік деңгейі (бөлінбеген пайданың активтердің  барлық сомасына қатынасы);

Х3 – негізгі қызметтен  түскен табыстың активтердің барлық сомасына қатынасы (бұл көрсеткіш  ағымдағы шығындарды өтеуге және пайданың қалыптасуына кәсіпорын табысының  жеткіліктілігі);

Х4 – кәдімгі және артықшылықты акциялардың нарықтық құнының шартты нарықтық бағадағы меншік капитал және несие капиталына қатынасы;

Х5 – активтердің айналымдылығы (сату көлемінің барлық активтер сомасына қатынасы).

Осыларды қорыта келіп  компаниялардың банкроттығын болжайтын  белгілі модель шығарылады:

Z=1,2 х1 + 1,4 х2 +3,3 х3 +0,6 х4 +х5,

Z=х1... х5 – функциясына

0,6 – 3,3 – х жанындағы  регрессия коэффициенттері.

 

Банкроттықты болжауын бағалайтын шкала

Z-счет мағынасы	Банкроттық мүмкінділігі
1,80 дейің	өте жоғары
1,81 – 2,70	жоғары
2,71 – 2,99	мүмкін
3,00 - жоғары	шамалы

 

 

7-тақырып. Компанияның  қаржылық есеп беру көрсеткіштерін  болжау

Сабақтың  мақсаты: Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы алдын ала есеп берудің қалыптасуы туралы студенттердің білімін тереңдету. Негізгі қаражаттарды, дебиторлық қарызды, қорларды болжау есептерінің алгоритмін меңгеру қажет.

Кілттік сөздер: активтерді болжау, пассивтерді болжау, меншікті капитал, несиелік қарыз, банк несиесін болжау.

 

1. Болжам есептіктерінің нысандарын құру негіздері
2. Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы алдын-ала есеп ерудің қалыптасуы

 

7.1 Болжам есептіктерінің  нысандарын құру негіздері

Болжам есептіктердің  нысандары – бұл келешекте  күтілген қаржылық қорытындылардан  тұратын, тиісті шараларды ескере, әртүрлі  мүмкіндік оқиғалардың даму негізінде  есептелінген оқиғалардың даму негізінде есептелінген сондай қаржылық есептіктердің түрлері.

Компанияның қаржылық есептіктерін жоспарлау жүйесінде үш негізгі  блок белгіленеді:

-келешектегі қаржылық  жағдайды болжамдық бағалау;

-кіріс шығысты болжамдақ  бағалау;

-ақша қаражат қимылын  болжамдық бағалау;

Бұндай бағалаулар белгілі  бюджеттер түрінде қалыптасады.

Сонымен қатар, ескеретін  жағдай «бюджет» және «жоспар» түсініктеріндегі айырмашылық.

«Бюджет» түсінігінде  ең алдымен, қаржылық көрсеткіштер және бір мерзімге мүмкіндік мағыналарды  белгі ережелерге бағындыру бар  болса, «жоспар» - бұл қаржылық және табиғи көрсеткіштер негізінде келешектегі  қаржы-шаруашылық қызметті мөлшерлейтін құжат.

Бюджеттеу әлде бюджеттік  процесс – бұл компанияның  ағым жағдайын өзара байланысты көрсеткіштер жүйесінің негізде және белгілі  уақыттан кейін оның жағдайын максималды бейнелеп қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған компанияның дамуының бірыңғай жоспарының қалыптасуы.

Әртүрлі компанияларда қалыптасатын бюджеттердің құрамы және саны қызметтің  ерекшелігіне, экономикалық жағдайға, компанияның қаржылық дайына байланысты ерекшеленеді.

Болжамдық құжаттарды құру процесі үшкезеңнен тұрады.

1кезең –  сапалық талдау – компанияның келешектегі даму динамикасы туралы нақты болжамдарды анықтауға мүмкіндік береді

2кезең –  сандық талдау. Бұл кезенде құжаттау жүргізіледі (алғашқы болжамды талдау қорытындылары).

Қорытынды, соңғы  кезең – компанияның даму болжамын қалыптастыру – бұл екінші кезеңнің негізгі болжамдарын тексеру.