Қаржылық есеп берудің мазмұны, оның нарықтық экономика

4.кезең. Ақшалық ағымдардың  барлық мүмкіндік кіріс және  шығыстары қаралғаннан кейін  ай сайын таза ақшалық ағын  есебінің қажеттілігі мақсатымен  ақша қаражаттарының түсімін  шығындармен салыстыру жүргізіледі.

 

4.4 Қысқа мерзімді  қаражыландырудағы қажеттілікті  анықтау.

 

Компанияның тиімді шарушылық  қызметі тұрақты несие қаржысы  қатысуысыз мүмкін емес. Бұл қаржыларды қолдану қызмет көлемін елеулі кеңейтуге  мүмкіндік береді, меншік кпиталды тиімдірек пайдалануды қамтамасыз етеді.

Зайым көздерін қатыстыру  мен қолдланудың негізгі мақсаты  – бұл қаржыларды қатыстырудың тиімді шарттарымен түрлерін қамтамасыз ету  және оларды орынды қолдану.

Ақша қаражаттар бюджетінің дефицитын жеңу шешімдерін қабылдағанда компанияның қысқа мерзімді қаржыландыру түрлерін қарастыруға болады.

Қаржыландырудағы жалпы  қажеттілік (меншік капитал + банк несиесі) келесі түрде анықтауға болады:

           АА х (ДБА-КБА)

ҚҚ= -------------------------;

           ДБА

ҚҚ – қаржылық қажеттілік;

АА – болжау мерзімдегі айналым активтерінің күткен мөлшері;

Бұл көрсеткіш айналым  қаражыларына (қорлар, ақша қаражат, дебиторлық берешек және т.б.) салынған кпитал айналымының  орта мерзімімен анықталынады.

ДБА – дебиторлық берешектің айналымы (күн есебімен);

КБА – кредиторлық берешектің айналымы (күн есебімен).

Ағым активтерінің көлемін  анықтау үшін ақша қаражаттарының, дебиторлық берешектің, қорлардың айналымының динамикалық қатар кестесі болу керек және айналым активтерінің әрбір бапы бойынша күтілетін қалдық мөлшері.

 

4.5 Ақша қаражаттары  қимылы туралы есеп құрастыру.

Ақшалық ағындарды талдау үшін қаражаттары қозғалысы туралы есеп – мәліметтердің негізгі  көзі болып табылады.

Ақша қаражаттары қозғалысы  туралы есепті талдау компанияның ликвидтілігіне және төлем қабілеттілігіне қатысы дәстүрлі қаражылық талдау барысында, статистикалық көрсеткіштер негізінде  алдын-ала алынған қорытындыларды біраз тереңдетуге, бағыттарын түзетуге мүмкіндік береді.

Кәсіпорындардың ақшалық  ағындары ағым, инвестициялық және қаржылық қызмет тұрғыда жіктеледі.

Қазіргі кезде ақша қозғалысы  туралы есепті құрастырудың методикалық  негізі Қазақстанда ҚР қаржы министрінің №427 22 желтоқсан 2005 жылғы «Қаржылық есептіктердің түрлері туралы» бұйрығымен анықталынады. Ақша қозғалысы туралы есеп жылдық бухгалтерлік есептіктерде №3 нысан түрінде ұсынылған.

Өздеріңізге белгілі, ақшалық  ағындардын талдауда екі әдіс қолданылады: тікелей және жанама.

Таза ақшалық ағындар  инвестициялық және қаржылық қызметтер  бойынша тек қана тікелей әдіспен  есептелінеді.

Ақшалық ағындарды қызметтің  үш тарауының (ағым, инвестициялық және қаржылық) құрылымдылық пайдасына қарамастан, ақшалық ағындарды талдау үшін компанияны қаржыландырудың ішкі және сыртқы көздері  және оның қарыларының қолдану бағыттары  туралы мәліметтер аз қызығушылық білдірмейді.

Қаржыландарудың ішкі көздері

• Меншік (бірінші кезекте жарғылық) және зайым капиталдарының (ең алдымен және зайымдар жалпы сомалары) көлемінің өсуі. Меншік және зайым капиталдарының көлемдерінің төмендеуіне сәйкес ақша қаражаттарының сырт қолдануы деп есептеуге болады.

Ішкі қаржылық көздерге: есеп мерзімінің басына ақшалық қаражаттар, айналымнан тыс активті сатқаннан тускен түсім және ағым қызметінің таза ақшалық ағыны жатады. Соңғысы, яғни таза ақшалық ағын компанияның өзін-өзі қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады, және сондықтан әрбір шаруашылық субъектің ішкі қаржыландыру құрылымында елеулі үлесті құруға тиіс.

Ағым қызметінің таза ақшалық  ағынын жанама әдіспен есептегенде  оның екі құрамын белгілеуге болады

-белсенді өзін-өзі қаржыландыру;

-жасырынды қаржыландыру.

Компанияның инветициялар бағыттары:

Активті өзін өзі қаржыландыру ең алдымен, барлық меншік қаражаттарды (таза пайда және амортизациялық жарналарды) қолдану деп түсінуге болады.

Ал, жасырынды қаржылық көздер бұлар белгілі уақыттың бір бөлігінде  меншік қаржыларға теңестірілетіндер  болуы мүмкін. Мысалы келешек уақыттағы  табыстар, меншік айналым капиталының  көлемінің өзгеруі.

Ағым қызметінің таза ақшалық ағынын есептеуде жанама әдісін қолдану компанияның табыстар және шығындар туралы есебінде мәлімдеген таза пайда (шығын) көлемі таза ақшалық ағын көлемінн кандай айырмашылықтар барын көрсетуге мүмкіндік береді. Жиі кездесіп тұратын жағдай: кәсіпорын есептеу әдісін қолданған жағдайда біраз пайдаға ие болғанымен, төмен төлемқабілетті болуда мүмкін.

 

 

 

5-тақырып. Қаржылық  есеп беру – компанияның қаржы-шарушылық  қызметін талдаудың көзі.

Сабақтың  мақсаты: «Қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың нәтижесі» туралы түсінік, ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктерін, негізгі қаржылық коэффициенттер бойынша студенттердің білімін тереңдету.

Кілттік сөздер: жедел және терең талдау, өтімділік коэффициенті, іскер белсенділік көрсеткіштері, төлем қабілеттілік көрсеткіштері, нарықтық белсенділік көрсеткіштері.

 

1. Қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың мазмұны. Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктері.
2. Талдау процедуралары: қаржы-шаруашылық қызметін жедел талдау және терең талдау.
3. Компанияның мүліктік және қаржылық жағдайы көрсеткіштерінің жүйесі.
4. Негізгі қаржылық коэффициенттер

 

5.1 Қаржы-шаруашылық  қызметін талдаудың мазмұны. Ішкі  және сыртқы қаржылық талдаудың  ерекшеліктері.

Бұл тақырыптың негізгі мақсаты  – компанияның қаржылық жағдайын диагностикалауға осы заманғы техниканы  зерттеп білу, бар ресурстардың басқару  сапасын байқап білу.

Қаржылық талдауда жаңа әдістер  қолдану өткен мерзімдегі жетістіктер  мен сәтсіздіктерге себепші болған факторларды уақытылы анықтауға, резервтерді  айқындауға мүмкіндік береді.

Екіншіден, талдау жаңа әдістер  меңгеру қаражаттар қатыстыруға, несие  алуға қажет. Нарық жағдайында қаржы  салу үшін потенциалды инвестор белгілі параметрлер бойынша сіздің кәсіптің тәуекелін және табыстылығын зерттейді.

Талдаудың міндеттеріне сәйкес, оның шешетін проблемаларын екі  түрге бөлуге болады: ішкі және сыртқы. Талдаудың мазмұны және бағыттары  оны жүргізушілердің  ерекше тілектеріне  байланысты болып келеді.

Ішкі талдау бірнеші түр тармағына бөлінуі мүмкін және әртүрлі мақсатта компания менеджерлері, немесе арнайы осы үшін қатыстырылатын фирмаларда жүргізіледі.

Сыртқы талдауды бар және потенциалды кредиторлар; іс байланыстардың сенімін анықтаушылар, өнім және қызмет сатып алушылар мен жабдықтаушылар; салық және басқада мемлекеттік бақылау ұйымдары, компанияның потенциалды меншік иелері жүргізеді.

Потенциалды кредиторлардың талдау мақсаты – компанияның жалпы қаржылық жағдайын және қаржылық тұрақтылығын, ақшалық ағындардың сенімділігі және қаржылық тұрақтылығын, ақшалық ағындардың сенімділігі және тұрақтылығын, салынған қаржыларды қайтару мүмкіндігін, қаражаттардың нақты қайтару мерзімдерін, жобаға салынған қаржылардың табыстылығын және актвтердің ликвидтілігін, компанияның банкроттыққа ұшырау мүмкіндіктерін бағалау.

Потенциалды меншік иелері (акционерлер) үшін алдымен компанияның құны және оның табыстылығы маңызды. Олар компанияның қызмет қорытындысын басқа компаниялардың қорытындыларымен салыстыру, тәуекел көлемін, даму келешегін.

Инвесторларды ағым және келешектегі табыс пен тәуекелдің деңгейі қызықтырады. Инвесторлар жалпы қаржылық жағдайы, экономикалық және саясаттық шарттарды, өндірістік факторларды және компанияның келешегін ескере акцияларды бағалайды, акцияларды нарық құны мен салыстырып баға деңгейін анықтайды.

Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың мәліметтік негізінде  кейбір айырмашылықтар бар. Талдаудың  жалпы үлгісі ең бастысын белгілеу үшін жалпы көрсеткіштерден жекелері көшуді көздейді. Бірақ, сыртқы аналитикалық ресми мәліметтермен шектелуге  мәжбүр болса, ішкі аналитиктер бұлардан басқа компанияда қойылған басқару  есепке сәйкес және қол жетерлік қайсыбір алғашқы мәліметтерді қолданыла  алады. Бірақ, компанияның қаржы-экономикалық жағдайын анықтау үшін қандай мәліметтерді талап ететіні әдетте есептіктердің  стандарттық түрі бойынша экспресс-талдау жүргізгеннен кейін түсінікті болады.

 

5.2 Талдау процедуралары:  қаржы-шаруашылық қызметін жедел  талдау және терең талдау.

Жедел – талдау (экспресс) – ішкі және сыртқы талдаудың ажыратылмайтын бөлігі. Айырмашылығы сыртқы талдаушылар  көбінесе жедел талдау мен шектелуге  мәжбүр, ал ішкі талдаушылар үшін бұл терең талдау прцессінің бірінші кезеңі.

Кейде жедел талдауды –  талдаудың ең жіңішке түрі деп  те түсінеді: есептіктердің нысандарымен түсіндірме хатымен және аудиторлық қорытындымен танысу.

Жедел талдау әдетте компанияның  мүліктік жағдайын бағалаудан басталады. Мүліктік жағдайдың ең қолайлы индикаторлары (өлшем аспаптары):

1. Компанияның қарауындағы мүліктің жалпы сомасы (яғни баланс валютасы). Баланс валютасын зерттеу компанияның қызмет көлемін бәсекелес компаниялар мен салыстыруға, есеп мерзімінде болған өзгерістерге баға беруге мүмкіндік береді. Бұл жерде айта кету керек, өздігінен активтердің көбеюін әлде азайуын бір мағыналы түсінуге болмайды.

Сонымен, баланстың валютасын  бағалау келешекте талдау жүргізгенде  неге көңіл аудару керек екенін көрсетеді.

2. Баланстың пассив құрылымынзерттеп компанияның қаржылық тұрақсыздығы себептерінің бірін белгілеуге мүмкіндік береді.
3. Ұзақ мерзімді қаржылық салымдардың бар болуы компанияның инвестициялық бағыты бар екенін көрсетеді.
4. Компанияның активтер құрылымындағы материалдық емес активтердің бар болуы компанияның тандаған стратегиясын нновациялық ретінде жанама түрде сипаттайды, себебі ол өз қаржыларын, патенттерге (белгілі бір кәсіп қылуға құқық беретін куәлік), технологияларға басқа да интелектуалды меншікке салғаны.

Жалпы түрде баланстың  «жақсы» деген белгілері ол:

1. Баланстың валютасы есеп жылының аяғында, мерзімінің басымен салыстырғанда көбеюге тис;
2. Айналым активтерінің өсім қарқыны (%) ұзақ мерзімді активтердің өсім қарқынынан жоғары болуға тиіс (%);
3. Компанияның меншік капиталы абсолюттік түрде зайым капиталынан асуы керек және оның өсім қарқыны (%) зайым капиталының өсім қарқынынан жоғары болуға тиіс;
4. Дебиторлық және кредиторлық берешектердің өсім қарқындары шамамен бірдей әлде кредиторлық берешек сәл жоғары болуға тиіс;
5. Баланста «Жабылмаған шығын» (054) бап болмауға тиіс, яғни (054) жол бойынша сан жақшасыз болуға тиіс;

 

5.3 Компанияның  мүліктік және қаржылық жағдайы  көрсеткіштерінің жүйесі.

Мүліктік жағдай туралы белгіл мәліметтерді негізгі қызметте іс әрекеттегі және іс әрекеттегі емес активтердің  ара қатынасын зерттеп алуға  болады.

Жалпы түрде, тіпті аландауға  ешқандай белгі болмаса да, мүліктің ұтымсыз құрылымы, оның сапасыз құрамы компания жағдайын нашарлауына әкелуі мүмкін.

Мүліктік жағдайды талдау коэффициенттерді қолданумен толықтырылуы мүмкін. Олар келесі коэффициенттер: мүліктің тозуы, жарамдылығы, жаңартуы, іске аспай  қалуы.

а)Мүліктік жағдайын және толық  деңгейін талдау үшін екі негзгі коэффициент  қолданылады:

                               жиналған амортизация сомасы

1.Тозу коэффициентті = -------------------------------------------

                                 негізгі қорлардың алғашқы құны

                                               негізгі қорлардың қалдық құны

2.Жарамдылық коэффициентті  = --------------------------------------------

                                            негізгі қорлардың алғашқы құны

б)Негізгі қорлардың қимылын  сипаттауға келесі коэффициенттер қолданылады:

                                         түскен негізгі қорлардың құны

1.Түсу коэффициентті = ---------------------------------------------------------

                              негізгі қорлардың мерзімі аяғындағы  құны

                              іске аспай шығын қалған негізгі  қорлардың құны

2.Іске аспай қалу коэф.= -----------------------------------------------------------------

                             негізгі қорлардың мерзім басына  құны