Шетел валютасындағы операциялар және олардың есебі

      Егер  құжатты тексеру кезінде қателіктер табылған жағдайда, құжаттарды төлеу  сатып алушыдан төлеуге жазбаша  рұқсат берген кезде ғана жүзеге асырылады. Егер ол қарсы болатын жағдайда, онда шетел қатынастары және операциялар бөлімі шетел банксіне хабардар етеді. Сонымен қатар ол тапқан қателіктерді көрсетуі керек және құжаттарды өзі ұстап тұр ма, жоқ әлде оларға қайтарып берді м, сол туралы хабар беруге тиіс.

      Экспортқа құжатты аккредитив бойынша есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде, шетел қатынастары және операциялар бөлімі шетел банкінен алған аккредитивтің заңды екенін тексеріп үш күн ішіндще экспортшыларға өзінің клиентіне жібереді. Егер қандайда бір себептерге байланысты банк құжаттың заңды екенін тексере алмаса, онда ол өз қалауы бойынша оны бенефициарға оны авизолай алады, бірақ соңғыны оның заңды екеніне жаап бермейтіндігі және ол бойынша ешқандай жауапкершілік алып жүрмейтінін хабарлауы керек.

      Құжаттамалық  аккреидитив нысанындағы экспорт  бойынша есеп айырысу кезінде шетел банктері экспортшы фирмасының тапсырысы бойынша өзінде аккредитив ашады және аккредитив түрі мен олар бойынша төлеу тәртібі көрсетілетін аккредитивтік хаты банке жіберіледі.

      Дт 6010 «Расталған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін талаптар»

      Кт 6510 «Расталған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін міндеттемелер».

      Әрбір аккредитивке дербес шот ретінде  және шетел валютасында жүргізілетін құжаттамалар ашылады. Барлық талаптарға сәйкес келетін аккредитивтер әрқайсысына  нөмір берілетін кітапқа тіркеледі. Құжаттамалық папка бетінде жүргізілетін операциялар мен пайдаланылмаған қадықтар жазулар, сондай-ақ комиссиялық ақыны есептеу және алу туралы белгілеулер жасалады. Құжаттамада аккредитив данасы және оны орындаумен байланысты барлық құжаттар тіркеледі. Жауапты орындаушы үш күн ішінде экспорттық аккредитив пайдасына ашылатын ашылу туралы бенефициарды авизолайды (хабардар етеді). Бенефициар авизолаушы банктен хабар алғаннан кейін келісімшартқа сәйкестігін тексереді.

      Өкілетті  банк-эмитент-банкке авизолаушы банк есебі бойыша оның нөмірін көрсете отырп аакредитивті алу туралы растаманы жібереді. Құжаттамалық аккредитив бойынша төлемдер бенифициарға келісімшартта көрсетілген жағдайлар бойынша жүргізіледі. Экспортшы тауарларды тиегеннен кейін банкке жөнелтпе тапсырыс хатымен бірге құжаттарды ұсынады. Жауапты орындаушы оның дұрыс рәсімделуін және ондағы барлық қажетті деректердің болуын тексереді. тапсырыс банкке үш данада өткізіледі, бірінші барлық анықталған сәйкссіздіктерді тексеріп болғаннан кейін келесі бухгалтерлік өткізбе жасалады:

      Дт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары»  

      Кт  2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары».

      Және  сол уақытта баланстан тыс  шо есебінің шығынына есептеледі:

      Дт 6510 «Расталған өтелмеген аккредитивтер бойынша болуы мүмкін міндеттемелер».

      Кт 6010 «Расталған өтелмеген аккредитивтер  бойынша болуы мүмкін талаптар».

      Аккредитив  бойынша құжаттамада төлем сомасын  көрсетіп «төлем» жазуы жасалады. Өтелген экспортты аккредитив сомасына өткізбе жасалады:

      Дт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары»  

      Кт 2855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша  кредиторлар».

      Банктік төлемге қарсы жіберген тауарлы  құжаттары 7150 «Шетел операциялары бойынша  инкассоға жіберілген құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шотына кірістіріледі. Өтелген аккредитив кезінде құжаттарды тексеру мерзімі аяқталғаннан кейін банк аккредитив сомасын өтеу шотынан есптен шығарады. Осыны растау үін шетел банкіне хабар жіберіледі және келесі өткізбе жасалады:

      Дт 2855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша кредиторлар»

      Кт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары».

      және  Шығыс 7150 «Шетел операциялары бойынша  инкассоға жіберілген құжаттар және құндылықтар» 
 
 

      Құжаттамалық инкассо есебі

      Құжаттамалық  инкассо кезінде банк құжаттарды жіберуге қарсы сатушы үшін тиесілі соманы алу бойынша міндеттемені өз мойнына алады. Ашық шот бойынша жеткізумен салыстырғанда қауіпсіз. Сатушны инкассомен байланысты әкімшілік жұмыстардан босатады және банкаралық желіні пайдалана отырып, пайда алуға мүмкіндік береді. Есеп айырысулар инкассоға өтініш негізінде жүзеге асырылады (7-қосымша).

      Сатушы  тауарды тиеу уақытына дейін сатып  алушының төлемді жүргізетініне  күмәнданатын болса, құжаттамалық инкассо  келесі жағдайларда төлемді жүзеге асыру үшін сәйкес келеді:

• сатушы іскерлік қатынастар негізінде сатып алушының төлемқабілеттілігін және төлемді жүргізуге дайын екендігін ескеріп немесе басқа себептерге байланысты белгілі қызметтер мен міндеттемелерді орындау бойынша әріптесінің мүмкіндгіне күмәнданбаса;
• импортшы елінің саяси, экономикалық және құқықтық жағдайлары тұақты болып саналса;
• алушы елінде импорттық шектеулер қойылмаса.

      Инкассолық  операцияларды жүзеге асыру кезінде  банктер және олардың клиенттері Халықаралық сауда палатасы жасап  шығарған инкассо бойыша сәйкестендірілген  Ережелерге сәйкес басқарылады. Сәйкестендірілген режелер инкассо түрін, төлем және төлемді, акцепті жүзеге асыру үшін құжаттарды ұсыну тәртібін төлем, акцепт немесе төлем емес, акцепт еместі жүзеге асыру туралы хабарладыру тәртібі, тараптардың міндеттері мен жауапкершіліктерін анықтайды, әр түрлі терминдерге біркелкі түсініктер береді және басқа да мәселелерді шешеді.

      Сәйкестендірілген ережелерге сәйкес инкассо – банктердің келесі мақсаттарда алынған нұсқаулықта негізіндегі құжаттармен жүзеге асырылатын операция.

• акцепт немесе төлемді алу;
• акцепке немесе төлемге қарсы коммерциялық құжаттар беру;
• басқа да жағдайларға байланысты коммерциялық құжаттарды беру.

      Инкассолық  оепарция жүргізлетін құзаттарға байланысты инкассоынң екі түрін бөліп қарастыруға  болады:

• таза, яғни чектер, вексельдер және төлемді алу үшін пайдаланылатын басқа да құжаттар жататын қаржылық құжаттажы инкассолау;
• ұжаттамалық, яғни қаржылық құжаттармен жөнелтілетін немесе жөнелтілмейтін коммерциялық құжаттарды инкассолау.

      Негізгі коммерциялық құжаттарға коммерциялық шоттар немесе фактура-шоттары жатады. Коммерциялық шот сатып алушыға ұсынылады және төлеуге тиісті сомалар көрсетіледі. Мұнда тауарлардың толық және нақты атаулары көрсетіледі.

      Көлік құжаттары коммерциялық шот көшірмесі  үшін негіз болып табылады. Оларға оларды ұстаушы тұлғаларға тауар меншігіне құқық беретін коносаменттер (теңіздік және өзендік); накладные (темір жолы, әуе жолы), қабылдап-өткізу актілері сонымен қатар пошта түбіртектері және тағы басқалар жатады.

      Сақтандыру  полистері мен  сертификаттар – жүкті сақтандыру.

      Басқа да коммерциялық құжаттарға әр түрлі сертификаттар жатады: шығу жері, сапасы, салмағы, көлемі және т.б.

      Келісімшартта ұсынылатын құжаттардың аты және кімнен алынуы қажет екендігі, егер арнайы құжаттар талап етілсе, онда олардың мазмұны көрсетілу керек. Осыдан келіп, құжаттық инкассо – сәйкес ұқжаттарға беруге қарсы тиесілі соманы банк арқылы алу. Банк сатып алушы мен сатушы арасында делдал ретінде қызмет етеді. Аккредитивке қарағанда бенецифиарға төлемді ең ерте жүргізу тек банктен алғаннан кейін ғана жүргізіледі. Сондықтан инкассо жағдайында сатушы өз ақшасын аккредитивке қарағанда ұзақ күтеді. Одан басқа оның тәуекелі толық сақталмаған: тауарды тиеу кезінде оларды сатып алушының немесе банктің төлемді жүзеге асыруы күмән тудырады. Ол тек олардың төлем қабілеті мен дайындығына сенім арта алады. Сондықтан құжатты инкассо тек сатушы мен сатып алушының арасында сенімді қатынастар болған кезде ғана қолданылады.

      Құжаттық  инкассоның негізгі артықшылықтары келесідей:

• ашық шотқа қарағанда сенімділігі жоғары;
• ашық шотқа қарағанда төлем тез жүргізіледі (банк арқылы құжаттарды ұсынудың арқасында);
• сатушы мен сатып алушы үшін үлкен икемділік;
• аз шығындар.

      Айта  кететін жәйт, сатушының ұсынысы және сатып алу-сату туралы келісімшарт бойынша төлем шарты белгіленеді, мысалы, «төлемге қарсы құжаттарды беру», «акцептке қарсы құжаттарды беру», төлемге қарсы құжаттармен бірге акцепт».

      Банк  «төлемге қарсы құжаттарды беру»  шарты бойынша төлеушіге құжаттарды жедел төлеуге қарсы кезінде ғана бере алады. «Халықаралық салтқа сәйкес жедел» дегеніміз «тауар түскен кезде ең кеш» деп саналады. Егер сатушы (сеніп тапсырушы) өз ақшасын алу кезінде ұзақ күткісі келмесе, ол инкассолық тапсырыс кезінде «алғашқы құжаттарды ұсыну бойынша төлемді» талап ете алады. Бірақ, бұл жағдайда сатып алу-сату келісімшарты мен шоттағыдай төлеушіге инкассолаушы банкке ұсынылатын құжаттарға сәйкес ережелер болуы қажет.

      «Акцептке қарсы құжаттарды беру» кезінде  банк төлеушіге ұсынғаннан кейін 30-180 күн ішінде немесе белгілі бір мерзімде төленуге тиісті траттаға жататын тратта акцептіне қарсы құжаттарды ұсынады. Ұсынушы векселін акцептеу кезінде түбіртек қарсы.

      Сатушы  үшін тауарды бергеннен кейін  қамтамасыз ету құралы трссат акцепті ғана бола алады. Осыдан, вексель бойынша төлем мерзімі басталғанға дейін төленбген төлем тәуекелі деп саналады. Алайда, ол акцептің инкассолаушы банк немесе басқа бірінші сыныпты банктің авалімен қамтамасыз етуін талап етуі мүмкін. Аваль – вексель бойынша тапсырыс, оның оның оң бетінде қол қойылады, ал арғы бетінде аваль туралы нақты белгі қойылады. Қол қою кезінде кепілгерлік трассат үшін беріледі. Вексель боынша кепілгер (авальшы) трассатпен бірге ортақ жаапты, яғни егер трассат төлем мерзімі басталған кезде өзінің төлем міндеттемелерін орындамаған жағдайда, вексель бойынша жауап бере алады. Сол себептен сатушы үшін төлем кепілдігі және вексельді есепке алу немесе форвейтинглеу немесе авальды алу мүмкіндігі жоғарылайды.

      Осындай инкассолық кепілгерлік Қиыр Шығыс елдерінен кепіл түсетін «төлемге қарсы ұқжаттарды тапсыру акцепті» кезінде сатушы трассатының құжаттарды ұсын бойынша вексельді акцепт төлеуін талап ете алады, мысалы төлем мерзімі ұсынған кезден бастап 60 күннен кейін. Алайда құжаттар вексельді төлегеннен кейін сатып алушыға тапсырылады. Ол уақытқа дейін тауар қоймада болу қажет.

      Импортталатын тауарлар үшін есеп айырысу кезінде  шетел банктерінен келіп түсетін  инкассолық тапсырма немесе тауарлы  құжаттар арнайы журналға тіркеледі  және 7240 «Инкассоға қабылданған құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шотқа кірістірелід. Одан әрі инкассалық тапсырма мен тауарлық құжатта сатып алушыға нұсқаулыққа сәйкес беріледі ждәне банк банк белгіленген мерзімге сәйкес 7240 «Инкассоға қабылданған құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шоттан есептен шығарады.

        Дт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары»

        Кт 1052 «Банктің басқа банктегі  корреспонденттік есепшоттары».  

        Тәжірибеде көп кездесетін жағдай, ол импортты банкі импортшыға төлемей тәуекеліне бара отырып, келген тауарды алу үшін төлегенге дейін тауарлық құжаттарды береді. Сондықтан банк импортшыдан белгілі бір төлемді шегеріп алады. Есеп айырысуды инкассолық нысаны импортшы үшін тиімді, себебі, ол нақты жеке бірақ банктер импортшыларға құжаттарға төлемді жедел жүргізу мақсатында ықпал ете алмайды.

      Есеп  ай ырысудың инкассолық нысанының негізгі кемшіліг банктер арасында құжаттардың ұзақ жүруі, сәйкесінше оларды төлеу мерзімі бірнеше апталардан бірнеше айларға созылуы мүмкін. Одан басқа, импортшы ұсынылған құжаттарға төлемді жүргізуден бас тартуға құқылы, немесе шетелеге валюта аударуға рұқсаты болмаса. Егер инкассалық құжатты төлеуден толық бас тартса, төлеуші-клиент хатында комиссиялық ақының кімнің шотына жататынын көрсету қажет. Коммерциялық несие бойынша есеп айырысуды құжаттар және вексель инкассосы экспортшы пайдасына келетін банктің төлем кепілдігі тапсырысы бойынша жаладанады. ҚҰжаттың инкассо тек екі әріптестің келісімшарт бойынша бір-біріне сенуі немесе импортшының экспортшымен салыстырғандығы нарықтағы орны тұрақты болған кезде ғана қолданылуы мүмкін.

      Егер  тауарды экспорттау келісімшартында  құжаттық инкассо нысанындағы есеп айырысулар қарастырған болса, экспортшы  тауарды тиегеннен кейін өкілетті банкке тауарлық құжаттармен бірге  инкассолық тапсырысты береді. Инкассолық тапсырма бекітілген нысандағы бланкіде төлем валютасын, төлеушіге (төлемнен кейін немесе акцептен кейін) құжаттарды беру тәртібін, ішінара төлемді жүргізу тәртібін, ішінара төлем жүргізу кезінде құжаттарды беру тәртібін міндетті түрде көрсету қажет. Сонымен қатар инкассолаушы банк экспортшы нұсқаулылығын нақты сақтауға міндетті.

      Соан  кейін өкілетті банк инкасоолық тапсырманы және басқа да тауарлық құжеттерды шетел банкіне жібереді. жібберілген  инкассолық тапсырыстар  өкілетті банкте елдер бойынша тіркеледі және 7150 «Шетел операциялары бойынша инкассоға жіберілген құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шотта кірістіріледі. осы шотқа картотека ашылады, оған шетел валютасын алу мерзімі көрсетілген инкассолық тапсырыс данасы орналастырылады.  шетел банкінен жүргізілген төлем туралы кредиттік авизо түсетін болса, және сол уақытта шетел банкісінің шоты дебеттеледі. Сонымен қатар инкассолық тапсырыс 7150 шот бойынша шығысқа есептеледі.