Шетел валютасындағы операциялар және олардың есебі

      Банкке  аккредитив бойынша бұйрық берушінің  өз міндеттемесін орындамағаны туралы өтінішпен бірге аккредитивпен  бірге сәйкес барлық құжаттарды (жөнелтім құжаттардың көшірмесі) ұсына отырып оның орындауын талап етеді. Банктер  несиелерге байланысты бағалаы қағаздар бойынша өздерінің жеке міндеттемелерін орындау кепілі ретінде өз есебінен резервті аккредитивтер ашады. Одан әрі банктер аккредитивтің осы түрі арқылы жеткізілген тауарлар үш жабдықтаушыларды кепілдейді.  
 
 

      Аудармалы аккредитив

      Халықаралық сауда қажеттілігіне негізделеді. Ол сауда делдалына клиенттің аккредитивтік қаражаттың қандай да бір жабдықтаушыға беруі үмкін және сол арқылы меншікті қаражаттарды шекті пайдалану мәмілесін рәсімдеуге мүмкіндк береді. Сонымен бірге сауда делдалына оның сатып алушысы қайтарып алынбайтын аккредитивті шығарады. Соңғысы транферабель ретінде нақты көрсетілуі керек. сауда делдалы банктен өз пайдасына аккредитив аш туралы хабарлама алған кезде, ол соңғысына аккредитивті екінші бенефициар деп аталатын өз жабдықтаушысына аударуды тапсырады. Бірақ, банк аккредитивті өз келісімі берген шектес және тәртіпте ғана аударуға міндетті. Аудару бойынша шығындар сауда делдалы есебінен ғана жүреді, сондықтан да аударушы банк оған алдын ала дебеттеуге құқылы. Жабдықтаушы тауарды тиеп және құжатты ұсынғаннан кейін, ол авизолаушы немесе растайтын банктен шартты төлемді алады. Құжаттар аударушы банкке түседі де, сауда делдалына дебеттеледі. Соңғысы аударушы банкке сатып алушыға шығарған өзінің фактура-шотын береді және оның орнына өзінің жабдықтаушы шотын алады. Жабдықтаушы шотындағы сомадан сауда маржасынан жоғары болатын делдал шотындағы сома сауда делдалының кредитіне жазылады, Аудармалы аккредитивке мынанадй қасиеттер тән: аудармалы аккредитив құжаттары арқылы негізгі аккредитив бойынша айырысу жүргізілуі мүмкін, бірақ төмендегідей сәйкессіздіктер болы мүмкін:

• аккредитив сомасы және тауар бірлігінің бағасы төмендетілуі мүмкін;
• қызмет ету мерзімі қысқартылуы мүмкін;
• құжатты ұсыну үшін соңғы мерзім қысқаруы мүмкін;
• егер негізгі аккредитивке тауарды жіберу күні белгіленбесе, онда жіберу мерзімі қысқаруы мүмкін;

• сақтандыру өтеуінің пайыздық мөлшерлемесе негізгі аккредитив ұйғарымының орнын толтыру мөлшерлемесін жоғарылату үшін жоғары болуы мүмкін;э

• сауда делдалы одан қалған қосымша құжаттарджы талап етуі мүмкін.

      Сонымен бірге сауда делдалына сауда  маожасына көбейтілген жабдықтаушының берген фактура-шотын өзінің жеке шотына ауыстыруға құқылы. Осыдан кейін, ақырғы сатып алушы сауда делдалының пайдалы маржасы туралы ешқандай мәлімет алмайды. Шынында фактураны айырбастау кезінде банк сауда белдалының ынтымақтастығы мүмкіндігіне сенім артуы керек: егер ол келгісі келсе оны пайдалануға мәжбүр. Жағымсыз әсерлерді болдырмау үшін банк көп жағдайларда сауда делдалдарынан аккредитивті аудару тапсырысымен бірге фактура-шотын ұсынудыталап етуі мүмкін.

      Негізгі аккредитивтің қызмет ету мерзімі  аудармалы аккредитивтің қызмет ету мерзіміне сәйкес келеді. Бұл  жабдықтаушының аудару туралы хабар  еткен банкке негізі аккредитивтің  қызмет ету мерзіміне дейін құжаттарды беруін білдіреді. НЕгізгі және аудармалы аккредитив бір ұжат арқылы төленеді. Егер, сауда делдалы сатып алушы мен жабдықтаушы бірін-бірі білмесін десе, ол жабдықтаушыдан оның жеке басын белгілеуге мүмкіндік бермейтін бейтарап құжаттарды талап етеді. Сонымен бірге ол негізгі аккредитивке ақырғы сатып алушының атауы болмауын қадағалауы керек.

      Аудармалы аккредитивті тек бір рет қана аударады. Екінші бенефициар негізгі  аккредитив шотында «екі рет аудармалы» деп көрсетілген болса да оны  аудара алмайды.

      Алайда  екінші бенефициардың бірінші бенефициарға «кері аударуды» жүргізуі аккредитивті екінші рет аудару деп табылмайды. және сол уақытта бірінші бенефициар негізгі аккредитивті егер ішінара  жеткізуге рұқсат етілген болса, бірнеше жабдықтаушыларға үлестіруі мүмкін. Осындай үлестірме аударымдар бір аударымдар ретінде танылады.

      Аккредитивті  аудару және тапсыру алдында бірінші  бенефициар аударушы банкі аккредитивтегі өзгерістер туралы екінші бенефициарға хабардар етуі керек. Бұл шешімнің үлкен маңызы бар. Егер аккредитив бірнеше бенефициарға аударылған болса, онда оны әрқайсысы өзгерісті алып тастауға құқылы.

      Кей кезде сауда делдал аккредитив бойынша  өз талабын қандайда бір жабдықтаушыға  аударғысы келеді, бірақ аккредитив жағдайы аударуды жібермейді. Бұл кезде оның иелігінде екі мүмкіндік болады:

• «бэк ту бэк» аккредитиві (өтемақылы);
• аккредитивтен түскен түсімге орын беру (цессия).

«Бэк  ту бэк» аккредитиві

      Коммерсант-делдалдың  банкі оның пайдасына ашылған  аккредитивке сүйене отырып, жабдықтаушы  пайдасына қарама-қарсы аккредитив ашады. Бірақ, ол бұған осы кезде пайда болатын қосымша тәуекелдерді сақтандыру мүмкін болған кезде ғана дайын болады. Осыдан банк жаңа аккредитив бойынша төлем орын ретінде болады. Кері жағдайда егер корреспондент-банк өздерінің арасында құжаттар жоғалса, аккредитив сомасы жоғалады. Ол алдымен қатар фактура-шотты кедергізісіз аудару кепілдендірілу. 
 

      Аккредитивтен түскен түсімге орын беру (цессия)

      Бенефициар  аккредитив бойынша түсімді толығымен  немесе ішінара сбжабдықтаушының пайдасына қайта табыстауы мүмкін (цессия - өзінің құқын басқа тұлғаға беру). Осыған байланысты мыналар жазылған: «аккредитивке аудармалы екені көрсетілмесе, цессия құқығына тиісті емес: бенефициардың аккребитив бойынша тапсырмасын борышқор банктен өтініш алады, онда соңғысы оған иелігіне аккредитив бойынша түскен соманың белгілі бір бөлігін төлеуі туралы уәде береді». Бұл мүмкіндікті әдетте өндіріс кәсіпорындары қолданады.

      ҚҰжаттарды  тапсыру, аудармалы аккредитивке қарағанда  бенефициардың ісі болып қалады. Осылайша цессия шартты қамтамасыз етуді ғана ұсынады: Төлеу тек аккредитив бойынша төлемді жүргізгеннен кейін ғана болады, ал бенефициардың аккредитив жағдайын сәйкес құжаттарды мерзімінде ұсыну бойынша цессионер ешқандай кепіл алмайды. Сондықтан борышқор арасындағы сенімділік қатынасты білдіреді. Егер импортыш сатып алу сату шартын қол қойғаннан кейін  келісілген жағдайға сәйкес экспортшының ұсынысын қабылдаған болса, онда оған сатып алушының пайдасына аккредитив ашуына иемденеді. Аккредитив ашуға тапсырманы импортшы банктен оның жабдықтаушысына төлем туралы міндеттемесін беруге талап етеді. Банк бұл талапты тек оны қайтадан аккредитивті қарастыратын болған жағдайда ғана орындайды. Себебі, ол тауарды тек жалғыз кепіл ретінде қарастыра алмайды, әсіресе ол үшін қызмет етуші нарық болмаса.

      Аккредитив  ашу үшін ол белгіленген нысандағы  банктікт бланкіде үш данадағы өтініші толтырылуы керек. Өтініш басшының қолымен және мөрімен рәсімделуі керек. Клиенттен аккредитив ашуға өтніш операционды бөліммен соңғысының ағымдағы валюталық шотына белгіленген бағаға сәйкес тартылатын аккредитив ашуға комиссия есебінен қажетті ақша қаражаттарының сомасы болғанда ғана алынады. Әрбір экспорт импортты мәмілесіне мәміле куәлігі рәсімделеді. (6-қосымша)

      Аккредитив  ашуға өтініште импортшы келесідей негізгі деректеме ұсынуға міндетті:

• аккредитив түрі (қайтарып алынатын, қайтарып алынбайтын, трансферабельді, басқа банк растаған немесе растамаған аккредитив);
• импортшының атауы мен орналасқан жері;
• бенефициардың атауы мен толық мекен-жайы;
• аккредитивті өтеу мерзімінің орны, күні, айы;
• тауарды сипаттау, тиеу мерзімі (CIF, FOB жене т.б.) тауар жеткіщілетін ел;
• ішінара тиеу және жеткізу мүмкіндігі;
• тауарды жеткізу мерзімі;
• жабдықтаушылардың төлеуге ұсынатын құжаттар тізімі;
• құжатты ұсыну мерзімі;
• жабдықтаушы тиеуге ұсынатын құжаттардың тізімі;
• төлем шарты: құжатты ұсыну немесе ұзарту мерзімі бойынша;
• аккредитив бойынша қандай шығындар және кімдер алып жүреді.

      Аккредитивтің қызмет ету мерзімі сатып алынатын тауарлардың санына және сипатына байланысты белгіленеді және ол нақты болуы керек. Әдетте аккредитивтер 60-150 күнге, ал кей жағдайларда одан да ұзақ мерзімге ашылады. Есепті операционды бөлім клиенттен өтінішті алғаннан кейін, оның дұрыс толтырылғандығын тексереді. Қателері бар өтініштер клиентек қайта толтырылуға беріледі. Аккредитив ашуға алынған өтініш келесі тәртіп бойынша орындалады:

• клиенттік валюталық шотында қаражаттардың болуы және қол немесе мөр үлгілерінің карточкасы бар өтінішітің бірінші данасы шетел қатынастар операциялар бөліміне немесе орындауға беріледі;
• өтініштің екінші данасы клиенттердің құжаттамасында орналастырады;
• өтініштің үшінші жанасы аккредитив ашу туралы тапсырманың орындалуын шешекен есепті операциялық бөліктің қолхатымен клиенттеге қайтарылады.

      Шетелдік  қатынастар және операциялар бөлімі авизолаушы және растайтын банкті анықтап, осы банктердің біреуіне аккедитивті ашу туралы ақпараттарды бағыттайды (телекс немес SWIFT арқылы).

      Аккредитив  сомасы клиенттің ағымдағы валюталық  шотыесебіне шығарылып, баланстық  шотқа сәйкес есептелінеді:

      Дт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары» (валюталық шот)

      Кт 2855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша кредиторлар».

      Растайтын немесе авизолаушы банкке бағытталған аккредитив мәтінінде шетел банкіне өтнуді ұсыну тәртібі белгіленген. Шетел банк ісіндегі импорт үін аккредитив нысанында есеп айырысу кезіндегі оқшауланған қаражаттардың сомасы бөлек баланстық шот 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары». Одан әрі шартты барлық жағдайлары орындалса, тауарды тиеу туралы бенефициар банктен құжаттар алу шегінде төлем толтырылады. Шетел банкісіне аккредитивтегі соманы төле туралы төлем тапсырмасы жіберілмейді. Онда валюталау мерзімінің өткізбесі көрсетіледі.

        Дт  2855 «Құжаттамалық есеп айырысу бойынша кредиторлар» пайдаланған аккредитив сомасына.

      Кт  1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары».

      Клиенттердің  аккредитив ашу туралы өтініштері арнай  журналда тіркеледі. Әрбір аккредитив бойынша шетел қатынастары және операциялар бөлімінде құжаттама  және дербем шо ашыларды. Құжаттамада аккредитивке байланысты барлық құжаттар тігіледі, сонымен қатар аккредитивті пайдаланатын оперативті есептер бойынша жазбалар жасалынады.

      Бенефициармн  келісу шарты кезінде клиент өтініші  бойынша. шетел қатынастар және операциялар  бөлімі аккредитив шартына өзгеріс енгізу алады. Аккредитив шартының өзгеруі туралы өтініште ұсынылатын өзгерістер, ал қайтарып алу немесе мерзімін ұзарту мерзімінен бұрын жою себептері нақты көрсетілуі керек.

      аккредитив  шартының өзгеруі туралы мерзімді ұзарту немесе қайтарып алу алғашқы аккредитивті авизолаған шетел банкісі телекс немесе SWFT жүйесі бойынша жүргізіледі.

      Комиссиялық сыйақының белгіленген бағасына сәйкес банк клиенттің шотынан аккредитив шартының өзгеруіне, оның жойылуы мен  мерзімін ұзартуға байланысты сыйақы алады.

      Аккредитив  құжаттарды ұсыну немесе осңғы төлемнен кейігі мерзім өткенен кейін жабық  деп есептеледі.

      Шетел банктерінен аккредитив бойынша  келіп түскен құжаттар бойынша аппликант-клиентте қолхат арқылы беріледі. Құжатты алуы туралы бекіту шетел банкісіне жіберілмейді.

      Егер  орындаушы аккредитивті ашқан банк (құжаттарды тексеретін) болса, онда шетел  банкісінен аккредитив бойынша құжаттарды алғаннан кейін ол түгелімен дұрыс  тексеріліп шығарылуы керек. Тек  содан екйін ғана қолхат арқылы құжаттарды сатып алушы клиентіне береді.