Мемлекеттік реттеу – шағын және орта бизнесті дамыту шарты ретінде

2  Мемлекеттік реттеу  – шағын және  орта бизнесті  дамыту шарты ретінде 
 

     2.1 Павлодар облысының  кәсіпкерлік қызметінің  ахуалы 

     Аймақ бойынша шағын бизнестің белсенді кәсіпорындарының  көбірек саны Павлодар қаласында шоғырланған. Олардың  үлес салмағы облыстағы шағын бизнестің белсенді кәсіпорындары санының 72,8% құрайды. Жаппай алғанда, облыс бойынша белсенді шағын бизнестің кәсіпорындары санының 2008 жылдың деңгейіне қарағанда 4,6% - ға өскені байқалады.  Сонымен қатар, осы көрсеткіштің Ақтоғай ауданында 62,5%, Успенде – 80%, Железин ауданында 86,7% дейін төмендегі байқалады.

      Павлодар  облысы бойынша 2008 жылы шағын және орта бизнестағы жұмысбастылықтың жалпы  саны 4,3 % өсті, яғни 98509 адамды құрайды. Оның ішінде: заңды тұлғада – 33511 адам., жеке кәсіпкерлікте – 57300 адам, ауылшаруашылық қожалықтарында – 7698 адам. 

     2 - сурет – Шағын  және орта кәсіпкерліктің жұмысбастылық санының динамикасы  

      2009 жылы шағын және орта бизнес  субъектілерімен жалпы өнім  өндірісі 119,339 млрд. теңге, немесе 2008 жылы оның ішінде заңды тұлғалармен-70,116 млрд. теңге, жеке кәсіперлермен -21,465 млрд. теңге, ауылшаруашылық қожолықтарында-27,758 млрд. теңгені құрады.

2008 жылы  шағын және орта кәсіпкерліктен  бюджетке 35,9 млрд. тенге, салық түсті. Бұл осы жылы түскен жалпы салықтың 75,2 % құрайды.

Өнеркәсіптік  секторындағы шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі жалпы экономиканың шағын  және орта кәсіпкерліктің сапалық дамуының маңызды көрсеткіші болып табылады. Өнеркәсіптік кәсіпорын оның ішінде біріншіден өңдеу өнеркәсібі ел экономикасының әртарапты дамуын қамтамасыз етеді. 
 

     3 - сурет – Шағын және орта бизнес субъектілерінің айлық  өнім өндіріс динамикасы, Павлодар облысы бойынша  2008-2009 ж, млрд. тенге 

     Өнеркәсіптік секторындағы шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі жалпы экономиканың шағын және орта кәсіпкерліктің сапалық дамуының маңызды көрсеткіші болып табылады. Өнеркәсіптік кәсіпорын оның ішінде біріншіден өңдеу өнеркәсібі ел экономикасының әртарапты дамуын қамтамасыз етеді.

     Барлық  кәсіпкерлер өз бизнесін сауда-саттықтан  немесе қызмет саласынан бастайды-төмен  тәукелдік, және аз көлемдегі бастапқы капитал. Бизнес масштабының өсуіне байланысты олар өндірісті де қамти  бастайды. Мұндай жағдай, бизнес шағыннан өсіп аса қомақты көлемге көшкен уақытта қалыптасады. Сондықтан көптеген сауда-саттық және қызмет саласындағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері болашақ өндірушілер.

     Шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлердің көбі өзінің іс-әректін сауда-саттықта жүргізеді-37%, өйткені іс-әрекеттің бұл түрі кіші бизнес кәсіпкерлеріне ыңғайлы, табысты болып келеді. Өнеркәсіптік және құрлыстық іс-әрекетпен 17 %, жылжымайтын мүлік операцияларымен - 14 %, көлік және байланыспен-7 %, оқу, әлеуметтік қызметпен және денсаулық қызметімен 5 %, ауыл шаруашылығында -3 %.

     Өнеркәсіптік  кәсіпорын оның ішінде біріншіден өңдеу  өнеркәсібі ел экономикасының әртарапты  дамуын қамтамасыз етеді.

     Барлық  кәсіпкерлер өз бизнесін сауда-саттықтан  немесе қызмет саласынан бастайды-төмен  тәукелдік, және аз көлемдегі бастапқы капитал. Бизнес Шағын және орта бизнеспен шұғылданатындардың салалық көрсетілімі, маңызды әлеуметтік міндеттердің бірі тұрғындардың жұмыс бастылығын қамтамасыз етуді шешуде шағын және орта бизнес субъектілерінің ролін көрсетеді. 
 
 
 

     4 - сурет – Экономикалық іс - әрекет бойынша Павлодар облысындағы шағын бизнес кәсіпорындарының құрылымы 2009 ж қаңтарға (пайыз көлемінде) 

     5 - сурет – Экономикалық іс - әрекет бойынша Павлодар облысындағы шағын бизнес кәсіпорындарының құрылымы 2010 ж қаңтарға (пайыз көлемінде) 

     Жұмысбастылық көрсеткіші экономиканың әр саласындағы  шағын және орта бизнес субъектілерінің  іс-әрекет жасаушы санына тәуелді. Экономикадағы  шағын және орта бизнеспен шұғылданушы  субъектілердің сандық өсімі пропорцианалды түрде жұмысбастылық мәселесінде шешуге ықпалын тигізеді.

     Шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлердің көбі өзінің іс-әректін сауда-саттықта жүргізеді-37%, өйткені іс-әрекеттің бұл түрі кіші бизнес кәсіпкерлеріне ыңғайлы, табысты болып келеді. Өнеркәсіптік және құрлыстық іс-әрекетпен 17 %, жылжымайтын мүлік операцияларымен - 14 %, көлік және байланыспен-7 %, оқу, әлеуметтік қызметпен және денсаулық қызметімен 5 %, ауыл шаруашылығында -3 %.

     2008 жылы қала тұрғындары шағын  және орта кәсіпкерлікпен айналысатындардың жалпы саны 34103 адам құраған болатын. Оның ішіндегі заңды тұлғалардың құрамында – 16058 адам, жеке кәсіпкерлер -17947 адам, шаруа қожалықтарында – 98 адам.

     Шағын және орта бизнес субъектілерінен 2008 жылы 6,1 млрд. теңге сомасында немесе 2007 жылдың деңгейіне 104 %  салық бюджетке түсті.

     2008 жылы шағын және орта бизнес  субъектілерімен барлығы 57,3 млрд. теңге сомасында өнімдер өндірілді, жұмыстар атқарылды, қызмет көрсетілді.

     Шағын және орта бизнес субъектілер көрсеткіштерінің төмендеу беталысы 2008 жылы әлемдік қаржылық дағдарыстың әсер етуіне байланысты, және ШОС үшін екінші деңгейдегі банктермен займдарды беру шарттарының күшеюінен, сонымен қоса  шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерімен өндірілетін тауарлар, жұмыстар мен қызмет көрсетулер өтімінің қысқару салдарынан байқалады.

     2009 жылы шағын және орта бизнес  субъектілерімен жалпы өнім  өндірісі 119,339 млрд. теңге, немесе 2008 жылы оның  ішінде заңды тұлғалармен-70,116 млрд. теңге, жеке кәсіперлермен -21,465 млрд. теңге, ауылшаруашылық қожолықтарында-27,758 млрд. теңгені құрады.

2009 жылы  шағын және орта бизнес субъектілерімен  жалпы өнім  өндірісі 119,339 млрд. теңге,  немесе 2008 жылы оның ішінде заңды  тұлғалармен-70,116 млрд. теңге, жеке  кәсіперлермен -21,465 млрд. теңге, ауылшаруашылық қожолықтарында-27,758 млрд. теңгені құрады.

     2008 жылы қала тұрғындары шағын  және орта кәсіпкерлікпен айналысатындардың  жалпы саны 34103 адам құраған болатын.  Оның ішіндегі заңды тұлғалардың  құрамында – 16058 адам, жеке кәсіпкерлер  -17947 адам, шаруа қожалықтарында – 98 адам.

     Шағын және орта бизнес субъектілерінен 2008 жылы 6,1 млрд. теңге сомасында немесе 2007 жылдың деңгейіне 104 %  салық бюджетке түсті.

     2008 жылы шағын және орта бизнес  субъектілерімен барлығы 57,3 млрд. теңге сомасында өнімдер өндірілді, жұмыстар атқарылды, қызмет көрсетілді.

     Шағын және орта бизнес субъектілер көрсеткіштерінің төмендеу беталысы 2008 жылы әлемдік  қаржылық дағдарыстың әсер етуіне байланысты, және ШОС үшін екінші деңгейдегі банктермен займдарды беру шарттарының күшеюінен, сонымен қоса  шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерімен өндірілетін тауарлар, жұмыстар мен қызмет көрсетулер өтімінің қысқару салдарынан байқалады.

     Облыста тіркелген шағын кәсіпорындар саны 8 537 немесе 2008 жылдың деңгейіне қарағанда 103,9% құрады. Тіркелген кәсіпорындар санының өсуі  Павлодар ауданында – 107,4%, Ақсу қаласында – 105,3%, Павлодар қаласында – 104,6%, Шарбақты ауданында - 103,1%. 

1 - кесте – 2008 - 2009 жылдардың 1 наурызына Павлодар облысының қалалары мен аудандары бойынша шағын бизнес кәсіпорындары дамуының көрсеткіштері 

     Тіркелген кәсіпорындар санының неғұрлым төмендеуі  Успен  ауданында  (90,6%), Май ауданында (94,1%), Аққу (95,8%), және Ертіс (97,7%) аудандарында байқалды.

     Облыста жұмыс істеп тұрған шағын бизнес кәсіпорындарының саны 5042 құрады. Жұмыс істеп тұрған  кәсіпорындар санының өсуі  Қашырда (123,5%), Павлодар  (104,9%) және Шарбақты (107,1%) аудандарында байқалады. Елеулі төмендеу Успен  (63,2%), Май (72,7%), Железин (85,0%), Баянауыл (89,6%), Аққу (90,9%)  және Ақтоғай (91,7%) аудандарында байқалды.

     Ақтоғай ауданында тіркелген 23 заңды тұлғаның 5 кәсіпорны  (22,7%) белсенді жұмыс істейді, қалғаны 18 (77,3%) өз қызметін уақытша тоқтатты, алайда тіркеліп, салықтық есеп береді. Баянауыл ауданында тіркелген 83 шағын бизнес кәсіпорнының  22 (барлық тіркелгеннің 26,5%) белсенді жұмыс істейді. Железин ауданында  34 тіркелген кәсіпорынның 14 белсенді жұмыс істейді (40,6%), Ертіс ауданында  56 – 22 (40,7%),  Қашыр  ауданында 43 – 15 (34,1%), Аққу ауданында 23 – 7 (30,4%),  Май ауданында 16 – 4 (25%),  Павлодар ауданында 102 – 29 (29,3%),  Успен ауданыда 29 – 8 (26,7%), Шарбақты  ауданыда  67 – 29 (43,8%).

     Павлодар  қаласы бойынша 2009 жылғы ақпанда  тіркелген 6 687 шағын бизнес кәсіпорнының  белсенді саны 1 694 (25,3%) құрады,  Ақсу қаласы бойынша 159 – 41 (25,7%), Екібастұз қаласы бойынша 1 550 – 431 (27,8%).

     Ағымдағы  жылғы  қаңтарда екінші деңгейлі банктердің шағын бизнес субъектілеріне берген кредиттер көлемі 2008 жылдың қаңтарына қарағанда  50,8% төмендеп, 1,2 млрд. теңгені құрады немесе 2008 жылдың желтоқсанына қарағанда 33,3%.

     6 – cурет – 2007 - 2009 жылдар аралығында негізгі қызмет салалары бойынша екінші деңгейлі банктердің шағын бизнес субъектілеріне берілген кредиттердің құрылымы, млрд. тенге 

     ҚР  Ұлттық Банкі Павлодар филиалының мәліметі бойынша, кәсіпкерлердің кредиттік ресурстарға сұранысы төмендеуінің негізгі себебі, жоғары сыйақы мөлшерлемесі, кірістерді растау қажеттілігі, жылжымайтын мүлікті кредитпен қамтамасыз ету ретінде кепілдікке беру қажеттілігі, жылжымайтын мүліктің және басқа да кепілдікпен қамтамасыз ету нарықтық құнының төмендеуі болып табылады.

     Кредиттердің осы санаты бойынша, жалпы қарыз 2009 жылғы 1 қаңтарда  48,7 млрд. теңгені құрады, бұл базалық көрсеткіштен 2,7 млрд. теңге немесе 5,2 % төмен.

     2008 жылы «Даму» Қоры арқылы шағын және орта бизнес жобаларын кредиттеуге 2,2 млрд. теңгенің (соның ішінде облыстық бюджеттен - 800,0 млн. теңге) 2,06 млрд. теңге (93,6%) сомасына 105 бизнес жоба нақты қаржыландырылды.