Инвестицялық портфельдің табыстылығын бағалау

1. Бағалы қағаздар категория ретінде, былайша айтқанда тауар түрінде ішкі өз қасиеттерімен және сыртқы көрінісі меншік құқын анықтайтын жалған өзгеше тауар ретінде көрінеді.

      Осыдан, біздің ойымызша, бағалы қағаздар әлеуметтік-экономикалық қатынастар процесінде және қаржы нарығында айналыста болатын, табыс әкелу қабілеттіліктерімен көрінетін, сонымен бірге шаруашылықты тиімді жүргізуге қатысатын жалған өзгеше тауар болып табылады.

2. Бағалы қағаздар қаржы нарығының құрамдас бір бөлігі ретіндегі қаржы сферасын жүзеге асырудағы маңыздылығы, Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономикада бағал қағаздардың әлеуметтік-экономикалық басымдылығының экономикалық жағдайды дамытудағы әсері анықталады:

• Біріншіден, бағалы қағазадар экономикалық қатынастар құрылымының ажырамас негігі бөлігі ретінде.

• Екіншіден, бағалы қағаздар инвестицияларды тартудағы тиімді механизм ретінде, қор активтерінің жоғары өтімділігін қамтуда капиталды экономиканың әрбір салалары мен  субъектілер арасында тиімді бөлінуде.
• Үшіншіден, бағалы қағаздар нарықтық экономиканың барлық субъектілерінің барлық жұмыстарын активизациялау негізінде, сонымен бірге бірінші кезекте тұрғындардың, қаржылық тұрақтылықпен экономикалық өсімді ұлғайтуға ықпал етуі.

3. Әлеуметтік-экономикалық қарым қатынастардағы бағалы қағаздардың іс-әрекеттері – бос ақша қаржысын инвестицияға салғысы келетіндермен және қаржыны қажет ететіндердің арасындағы экономикалыққатынастар жүргізу арқылы, экономиканың әрбір саласына инвестицияны тарту механизімін қамтамасыз етулері көрсетіледі. Осы инвестициялау негізінде белгілі-бір экономикалық жағдайларды қанағаттандыра алатын компаниялардың инвестициялауға қолайлы объектілері қаралды.

      Қазіргі кезде Республикада бағалы қағаздар нарығы қалыптасуда. Оның даму жолында алғашқы іс - шаралар жүргізілуде.

      Бағалы  қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары  экономикалық – құқықтық механизмге негізделеді. Бұл бағалы қағаздардың  материалдық түрі ретінде оның маңызын  дәлелдейді. Бірақ бағалы қағаздардың  маңызы онымен шектеліп қоймайды. Бағалы қағаздар кез – келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберіледі, яғни оларды нарық жүйесіндегі ең өміршең субъектілер ғана алады.

Қарастырылып  отырған  курстықдық жұмыстың бірінші бөлімінде, бағалы қағаздардың бірнеше түрлі болып жіктелуін, яғни түсіретін кірісіне, эмитеттің сипатына, айналым мезгілі мен айналым жеріне байланысты жіктелуін қарастырдым. Сонымен бірге бағалы қағаздардың түрлері: акция, облигация, вексельді қарастырдым.

      Акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын  бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның  капиталының, мүлкінің, кірісінің бір  бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді.

      Қорыта  айтқанда, жай акциялар бойынша дивиденд төлеу корпорацияның нәтижелі қызмет істеуіне байланысты болса, ал артықшылықты акциялар бойынша корпорацияның  шаруашылық қызметі нәтижелі болмағанына  қарамастан алдын ала жоспарланған кіріс бойынша нақты мөлшерде дивиденд төленеді. Әрине, нақты төленген дивиденд жылдық жұмыс нәтижесіне байланысты түскен кіріс мөлшерін өсіруі де мүмкін және керісінше, бөлінген пайданың мөлшерін кемітуі де мүмкін.

      Облигация деп эмитенттің белгілі бір шартты орындыуға, яғни алған ақша сомасын қайтаруды және белгіленген сыйақыны  төлеуді міндеттенген жазбаша қарыз құжатын айтады.

     Инвесторлар көзқарасы бойынша  акция шығару қауіптірек, демек  облигация – тиімді. Сондықтан  тәуекелмен қосымша шығын шығарып алған акциялар жоғары пайда түсіруіне көзі жетпесе оларды сатып алмайды. Сонымен, егер компания бағалы қағаздың екі түрін де қатар шығарса, онда акционерлерге төлейтін төлем, облигация иелеріне төлейтін төлемнен жоғары болады деген болжамға байланысты. 

   Вексель – қарызды өтеудегі  заңды түрде бекітілген төлем міндаттемесі. Ол бағалы қағаз.

      Ал  қорытынды тарауларында бағалы қағаздарды сатып алу шарттары, иемденушінің құқығы және сол сияқты инвесторларды  қызықтыратын басқа да хабарлар орын алады.

  Қорыта айтқанда, бағалы қағаздарды шығаруға байланысты, эмиссия проспектісін шығару эмитенттің сенімділігін, инвесторлар мүддесінің қорғалуын, бағалы қағаздар нарығы қызметін бақылауға көмектеседі.

      Эмитент пен инвестиция институттары, яғни акцияларды алғашқы иемденушілерге сатушылар акцияның бағасын барлық сатып алушыларға бірдей белгілеулері міндетті. Бұл жағдайда бір уақытта шығарылған акциялардың бағасы бірдей болуы керек.

      Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының даму деңгейі  көп жағдайда халықтың әл-ауқатына байланысты. Себебі, бағалы қағаздарға сұраныс халықтың тұрмысын айқындайды. Сондықтан халықтың табысының өсуі – Қазақстанда бағалы қағаздар нарығы дамуының басты шарты. 

      Қорыта  айтқанда, Қазақстан Республикасында  қалыптасып келе жатқан бағалы қағаздар нарығында үлгісіне нақты бірынғай көзқарас жоқ. Сондықтан бағалы қағаздар нарығына уақыт талабына сай әлі де біраз өзгерістер енгізілуі мүмкін. 
 

                     

                                    ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 

1. Галанова А.С.,Басова И.С. Рынок ценных бумаг.-  Москва.,1996.-339бет.

2.  Көшенова Б.А.Бағалы қағаздар нарығы.- Алматы., 1999.-234 бет.

3. Абдрахманова Г.Т., Жумабаева З.С.,Рынок ценных бумаг: особенности

    функционирования в Казахстане.- Алматы., 2004-340 бет.

4. Сейткасимов Т.С., Ильясов А.А., Ценные бумаги и фондовый  рынок.

    - Алматы., 1998.-184 бет.

5. Жатканбаев Е.Б., Агальцова С.В.Рынок государственных ценных бумаг.

    - Алматы., 1999.-312 бет.

6. Колесникова В.И.,Таркановского В.С.,Ценные бумаги.- Москва.,1998.

    -219бет.

7. Жуков  Е.Ф., Ценные бумаги и фондовые  рынки.- Москва., 1995-224бет

8. Косолапов Г. Интеграционные процессы в корпоративном секторе и фондовый рынок // Рынок ценных бумаг №13 2007 г-19-21 бет.

9. Джуматова А.К. Деятельность Инвестиционного Фонда Р.К на рынке ценных бумаг // Банки Казахстана №6  2007г -24-25стр.

10.Арыстанбаева С. Организация эффективного размещения финансовых ресурсов на рынке ценных бумаг // Қаржы қаражат №4  2007г - 10-11 бет.

11. Супугалиева Г.И. Банк аясындағы инвестициялау // Вестник КазНу - 2006 ж 26-29 бет.

12. Буренин А.Н., Рынок ценных бумаг  и производных финансовых инструментов: учебное пособие – Москва., ИНФРА-М, 1998.,-165 бет).

13. Банки казахстана №12 2006 г. (13-20 бет).

14. Сарсенбаева Ж.И. Проблемы долглвого рынка ценных бумаг Республики Казахстан // Мир финансов №1 2008 г. - 13-35 бет.

15. Алексеев  М.Ю., Рыног ценных бумаг. –  Москва., 1992 – 352 бет.

16. Аналитический  обзор Ассоциации финансистов  Казахстана // Мир финансов 2006г – 7-8 бет.

17. Байганин  Е. Становление и развитие рынка корпоративных облигации в Республике Казахстан // Рынок ценных бумаг№5 2007г.-50-55бет.

18.Оспанов  А.  Перспективы развития рынка ценных бумаг в Республике Казахстан // Рынок ценных бумаг №5 2007г- 72-77бет.

19. Есенов  Б. Перспективы совершенствования казахстанского фондового рынка // Рынок ценных бумаг №11 2007г - 9-14бет.

20. Аналитическая  служба. Итоги развития биржевого  рынка за 2007год

// Рынок  ценных бумаг №8 2007г - 12-21бет.

21. Аналитическая  служба. Итоги развития биржевого рынка за 2006год

// Рынок  ценных бумаг №1 2007г- 11-19бет.

22. Важинская  Е. Итоги развития биржевого  фондового рынка за 2007 год

// Рынок  ценных бумаг №1-2 2008г-13-27бет.