Инвестицялық портфельдің табыстылығын бағалау

      Барлық кезеңдерде бойынша  табыстылықтың ішкі ставкасы мына формула арқылы анықталады:

                                              a_t,p =(1+q_B)^L – 1 .

      Уақытпен өлшенген табыстылық, зерттелетін кезеңдегі әрбір уақыт бөліктеріндегі табыстылықта болады. Уақыт бөліктеріндегі l табыстылық мына формуламен анықталады:

                            a_l=S_l - P_l/ P_l ,

       мұнда, a_l – уақыт бөліктеріндегі табыстылық;

                   P_l – уақыт бөліктерінің басында портфельге салынған немесе     

                          алынған салымдардан кейінгі портфель құны; 

                  S_l -  уақыт бөліктерінің соңында портфельге салынған немесе     

                          алынған салымдардан кейінгі портфель құны.

      Уақытпен өлшенген табыстылық кезең бойынша мына формуламен анықталады:

                                          1 +  a_t,p = П (1+ a_l ).

       Жыл бойғы портфельдің табыстылығын аналитакалық формуламен анықталады:

                                             1+ і = П (1+ а_р,к),

       мұнда, к – зерттелетін кезең  нөмірі;

                    К – жыл бойындағы кезеңдер саны.

      Портфельді басқарудың сапалығын  бағалау үшін ,оның мінездемесін  эталонды портфель мінездемесімен  салыстыру керек, себебі, портфельді  басқарудың тиімділігін бағалау  абсолюттік емес, тек қана қатынастық шкалада жүргізілуі керек. Мысалы, жыл бойғы портфельдің табыстылығы 20% құрайды. Бұл жақсы көрсеткіш екенін ескеру керек, себебі, бұл көрсеткіш жылдық ппайыздық ставкадан асып тұр. Ал егер, ставкадан төмен болса, онда  қанағаттанарсыздық  пайда болады. Эталонды портфель клиенттің мақсатына бағытталуы керек. Егер клиенттің мақсаты  ірі кәсіпорындардың акцияларын инвестициялау арқылы максимальды табыс алу болса, онда эталонды портфельге сәйкес индекс таңдалуы керек, яғни барлық ірі компаниялардың жиынтығына кіретін зерттелетін портфельдің акциясы ескерілуі керек.  Сонымен қатар  зерттелетін және эталонды потфельдер тәуекелдерінің деңгейі бірдей болу керек.

     Көптеген тиімді портфельдер  минимальды тәуекел нүктесінде  емес тиімді шекарада орналасады.

      
 
 
 

                2.2 Кәсіпорынның инвестициялық портфелін басқару

    

       Қазақстан Республикасының нарыққа  ену процесі кәсіпорындардың  атқарымының өзгеруімен жарияланды. Олардың көпшілігі негізінен жекешелендірудің арқасында жаңа статусқа, яғни жеке меншіктің жаңа түрлеріне ие болды, олар: акционерлік, кооперативтік, аралас және т.б. кәсіпорындар.

     Сонымен қатар, ҚР-ның экономикасында  көптеген мемлекеттік кәсіпорындарда  өз жұмыстарын атқаруда. Жоғары  да аталған кәсіпорындардың барлық  түрлері жаңа экономикалық жағдайда толық дербестікте жұмыс істеуде. Нарықтық  жағдайда кәсіпорындардың әрекеттері толық өзгеріп, олардың қарым-қатынасы нарықтық экономикаға бейімделген.

     Қазіргі кезде, кооперативтік,  акционерлік және аралас кәсіпорындардың,  мемлекеттік кәсіпорындардың бос ақша қаражаттарын нарықта бағаламасы бар әртүрлі бағалы қағаздар түріне жұмсауға мүмкіншіліктері бар. Сондықтан кәсіпорын басшыларының , әсіресе қаржы менеджерінің мақсаты, құнды қағаздарға қаржы жұмсауды ұтымды басқаруда немесе кәсіпорынның инвестициялық портфелін дұрыс басқаруда. Қаржы менеджерінің білетін нарықта қандай құнды қағаз бағалы екендігін, инвестициялық қоржынның пайдалылығын бағалауында.

       Сонымен бірге, ол нарықта қатысушылар  туралы ақпаратты болуы керек,  мемлекеттің реттеу жүйесін, заңдарды, қор биржалары, брокерлік фирмалардың жұмыс істеу механизмін жақсы болуы тиіс. Одан басқа қаржы менеджері құнды қағаз шығарушы кәсіпорын – эмитент туралы толық ақпаратты білуі керек. Сонымен қатар, қаржы менеджері республикадағы құнды қағаздар нарығының даму ағымын бақылап тұрғаны жөн.

       Кәсіпорынның инвестициялық портфелін бағалау.

       Қаржы менеджментінде тәуекелдік  және табыс әлбетте екі өзара  әрекеттес элементтер ретінде  қаралады.

      Мемлекеттік құнды қағаздардың тәуекелділігі өте үлкен емес, өйткені оның табысының ауытқылығы онша көп болмайды. Керісінше, жеке меншік қағаздар мысалы жай акциялар, ең тәуекелдік активке жатады, онан түсетін табыс әртүрлі факторлардың әсерінен барынша ауытпалы болады.

      Алынған құнды қағаздардың табысы  екі элементтен құралады: құнды  қағаздардың құнының өзгеруінен алынатын табыс және дивиденд түрінде түсетін пайыз (облигацияға) немесе пайда.

      Құнды қағаздың бастапқы құнына  пайызбен есептелінген табыс  – құнды қағаздың табыстылығы  немесе табыс мөлшері деп аталады.  Мысалы, кәсіпорын басқа заңды  тұлғаның акциясын 15,0 мың.тг. сатып алады. Сол кездегі ағымдағы нарықтық баға 16,7 мың.тг, ал дивиденд 1 мың.тг. Бұл жағдайда сатып алған кәсіпорынға аталған қағаздың табыстылығы Д:

                                    Д = [1+(16,7-15,0)]\15=18%   жетеді.

      Қаржы менеджері өз жұмысында тәуекелділікті есепке алуы керек. Бұл жайда менеджердің басшылыққа алатын негізгі идеясы қажетті табыс және тәуекелдік, бір бағытқа, яғни бір-біріне үйлесімді түрде өзгереді. Осыған байланысты әлбетте бір құнды қағаздың тәуекелдігін және барлық инвестициялық портфельдің тәуекелдігін  көрсетеді.

        Бірінші жағдайда болжаланылған  тәуекелдік қаралады, сондықтан  оның сандық өлшемі бірдей  болмайды. Оның көлемі тәуекелдікті  есептеу әдістемесіне байланысты  өзгерісте болады.

       Құнды қағаздардың тәуекелдігі, әлбетте кеңістікте қаралады. Бірақ та ұзақ мерзімге жоспарланған жағдайда, құнды қағаздың табыстылығын болжап айту қиынға түседі, өйтекні табыстың және коэффициент түрлендірмесінің өзгеру деңгейі артады.

      Сондықтан,бұл құнды қағазға тәуекелдік уақыт өткен сайын арта түседі. Соныменен, құнды қағаз неғұрлым ұзақ мерзімді болса, солғұрлым тәуекелдік жоғары болады.  

       Осыған байланысты кәсіпорын  және оның қаржы менеджері  әртүрлі құнды қағаздардың: акциялардың,  жекеменшік және мемлекеттік облигациялардың табыстылығын және тәуекелдігін ажырата білген жөн.

        Сонымен бірге, барлық инвестициялық  портфель тәуекелдікте болатындығында  білген жөн, өйткені құнды қағаздардың  бір түрінің тәуекелдігі жеке  дара бөлек қаралмайды.

        Инвестициялық портфелді тиімді  пайдалану үшін кәсіпорынның  қаржы менеджері келесі принциптерді  пайдалана отырып, инвестициялық  портфелді қалыптастыру керек:

1. Құнды қағаздарға салымның табысы қаражатты активтер типтеріне

дұрыс бөлуге, яғни 94% (ірі компаниялардың акциясы, мемлекеттің қысқа мерзімді қағаздарын) таңдауға байланысты.

2. Белгілі құнды қағаздарға салым тәуекелдігі – пайданың күткен 

мағынадан мүмкінді ауытқуына байланысты.

      Пайда өткен кезең бойынша  құнды қағаздар пайдасының серпіні туралы стастикалық мәлімет негізінде болжамдалады, ал тәуекелдік-күткен пайданың орташа квадратының ауытқуы ретінде қаралады.

3. Жалпы табыс және портфель тәуекелдігі оның құрылымының өзгеру    

нәтижесіне  байланысты өзгеруі мүмкін.

4. Инвестициялық портфельді қалыптстыруда қолданылатын барлық

бағалау, мүмкінді сипатта болады. Портфельдің өзін қалыптастыруы келесі факторлар болған жағдайда ғана мүмкін: дамыған құнды қағаздар нарығының белгілі кезеңдегі жұмысы, ол нарық туралы статистикалық мәлімет.

      Кәсіпорынның инвестициялық портфелін қалыптастыру келесі үш кезеңге бөлінеді:

• Оны қалыптастыру мақсатын анықтау;
• Компанияларды ,кәсіпорынды, банкті, үкіметті, кімнің құнды қағаздарын алу керектігін таңдау;
• Инвестициялық портфельдің есебі жүргізуші коммерциялық банкті таңдау.

      Кәсіпорының қаржы менеджелері  инвестициялық портфельді басқарғанда  портфель тоериясын қолданады.  Бұл тоерия төрт элементтен  тұрады: активтерді бағалау, инвестициялық  шешім қабылдау, портфельді оптималдау, нәтижелерді бағалау.

     Тәуекелдік және табысқа қарай портфель келесі түрлерге бөлінеді:

• Агрессивті;
• Нарықтық;
• Консервативті.

       Қазіргі кезде портфель жоғарғы  қор нарығында көп таратылуда  – көптеген кәсіпорындар бұл  әдісті жеке меншік инвесторларды  жұмысқа тарту үшін қолданады.  Дұрыс шешім қабылдау үшін бұл жерде ақпаратбасты рөлді атқарады. Талдауда аса көңіл бөлетін фактордың бірі өзгерісі. Осы өзгерістерді талдай отырып , қаржы менеджері қай қағазға инвестиция салу керектігіне шешім қабылдайды.

      Халықаралық практикада арнайы рейтингтік агенттік нарық айналымындағы бағалы қағаздардың инвестициялық сапасын талдайды. Біздің елде мұндай практика әлі іске асырылмаған.

      Құнды қағаздар портфелін қалыптастыру  келесі кезең арқылы жүргізіледі:

• Оптималды портфель типін таңдау;
• Қолайлы портфель тәуекелдігі және табыстың үйлестірілуін бағалау;
• Алғашқы портфель құрамын анықтау;
• Алдағы уақытта портфельді басқару тәсілін таңдау.

Ойластырған инвестиция объектісінің қаржысын талдау барлық кезеңдегі

инвестициялық процестің бір бөлігі болып есептелінеді.

    Бірінші жағдай. Мысал: Егер, бірнеше нарықтық активтер берілсін. Активтер классын А деп белгілейік. Активтерді А көптеген элементтерін ретті түрімен қарастырайық. 

                                         А = {а₁,а₂ .....а_п}.

     Көптеген барлық жағдайларды  S деп, ал басқа оның жағдайларын s деп белгілейік.

                                        S = {s₁,s₂ .....s_r,...}.

     Әрбір жағдайға ықтималдылықты  қосайық, оң сан р(s):

                                            Σ P(s)=1.

      Бұдан біз бір жағдай үшін бөлек ықтималдылықты анықтайық:

                                            Р(А ) Σ р(s).

      Сонымен, 3 активтерден және 3 конъюктуралық  жағдайдан  құралған нарықтық  бағалы қағаздарды бөліп алайық :

                                            rn = Rn (s).

                                                  4 - кесте