Еңбекақы бойынша есеп айырысу

 
 

     Қорытынды

    Шаруашылық қызметінің үрдісінде жұмысқа қабылдау және жұмыстан шығару нәтижесінде қызметкерлердің саны өзгереді, жұмыс бойынша ауысулар жүргізіледі. Адам құрамының есебін кдрлар бөлімі жүргізеді. Ол жалпы кәсіпорын бойынша, оның құрылымдық бөлімшелері бойынша қызметкерлердің саны туралы және осы санның өзгерісінің себептері туралы: жынысы, жасы, санаты, лауазымы, мамандығы, жұмыс стажы, білімі және басқа белгілері бойынша қызметкерлер құрамы туралы деректер алуды қамтамасыз етеді. Адам құрамын есепке алу үшін №Т-2 нысанындағы карточка, ал ғылыми қызметкерлер үшін №Т-4 нысанындағы ғылыми қызметерді есепке алу карточкасы қолданылады. Жұмысқа келген соңғы адамдар жұмыс орны туралы жазулар жазылған еңбек кітапшасын кадрлар бөліміне көрсетуі тиіс. 
  Кәсіпорында жұмыс жасайтындарды тізімдік және тізімдік емес қызметкер деп бөледі. Орындайтын функцияларына байланысты жұмыс жасайтындарды жұмысшылар мен қызметкерлер деп бөледі. Қызмтекерлер басшылар,мамандар және басқа қызметкерлер болып бөлінеді. Жұмысшыларды өндіріс үрдісіне қатысуына қарай негізгі және көмекші деп бөледі.

  Жалақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектестін маңыздық экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді. Жалақы тұтынушы кірісінің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөлшеріне, тауардың тұтасына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Жалақының номииналды және шынайы түрлері болады.   ;  Номиналды жалақы дегеніміз -жалдамалы еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі жайында айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі мен адамның әл – ауқаты жайлы айту мүмкін емес.   Шынайы жалақы – алған ақшаға сатып алуға  болатын  өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады.    Жалақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.  

Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:

-  Еңбектің саны мен сапасы, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс уақыты мен  жалақы қорының пайдалануына бақылау жасау;

- Субъектінің  әрбір қызметкеріне жалақыны  дер кезінде және уақытылы  есептеу; 

- Жалақыдан  дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;

- Белгіленген  мерзімдерде қызметкерлермен еңдекақы  бойынша есеп айырысуды жүргізу; 

- Есептелген  жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің  өзіндік құнына дер кезінде  және дұрыс енгізу;

- Өндірістік  процеске басшылық жасау операцияларына  қажетті еңбек пен жалақы туралы деректерді алу;

- Еңбек және жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау;   
   Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасы алдындағы міндеттер, алдына қойған мақсат бұл - әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы қалыптастыру, әлемдік кеңістікте өз орнын табу, экономикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету, халық шаруашылығы құрылымында жоғары технологияны пайдалану болып табылады. Міне, осыған жетуіміз үшін, халықтың тұрмыс дәрежесін көтеруіміз қажет, түрлі меншік иелеріне жол ашып, нарық орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке қол жеткізуіміз керек. Сондай-ақ жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне жетуіміз қажет.

      Нарықтық экономика жағдайында  шаруашылық субъектісінің жұмысын  жетілдіру және бақылау үшін  бухгалтерлік есепті және аудитті белсенді пайдалану қажеттілігі артып отырғаны белгілі. Демек, бухгалтерлік есеп және аудит шаруашылық қызметті сипаттап қана қоймай, оның дамуына септігін тигізеді. Казіргі нарықтық экономика кезеңінде бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кезеңдегіден болмасын күрделі болып отыр. Осыған орай қазіргі нарықтық экономика кезеңіндегі шаруашылық субъектілер арасындағы экономикалық және қаржылық қатынастар саясаты жаңа сипат алып отыр.

     Кейбір субъектілер өндірген  өнімге норма бойынша қажетті еңбек шығындарын көп жұмсап, еңбек өнімділігін қолдан кемітіп жүр. Содан шаруашылықтың табысын азайтып мемлекеттік төленімге тиіс салықтардың мөлшерін азайтып көрсетеді. Мұндай жағдайда еңбектің есебін жетілдіруге кері әсерін тигізуде. Сондықтан еңбек есебін жетілдіру және оған ақы төлеуді жақсартудың менің ойымызша шаруашылықтың барлық түрлеріне еңбек күнге көшірудің маңызы үлкен. Себебі, оның есебін жүргізу аса күрделі емес және шаруашылық үшін тиімді.

Жалпы еңбек және оған еңбекақы төлеу қай  кезде болмасын күрделі мәселе. Өйткені еңбекақы мөлшері әрбір еңбекшінің тағдыры.

    Қазіргі сәтте еңбек жалақыны  есептеуде айтарлықтай өзгерістер  енгізілген. Кәсіпорындағы еңбекақыны  ұйымдастыру механизмі жұмысшы  күшінің еңбекақыға айналу үрдісін  бейнелейді. Бұл оның осы заманғы нарықтық шындыққа қаншалықты дәрежеде жанасатыны өзінің негізгі функцияларында еңбекақының соншалықты орындалуына байланысты. Еңбекақының қабылданған осы үлгісі  мен оның нақты емес түрінде есептеу тәсілі еңбекті бағалау мен нәтижесінің өзара байланысын көрсетеді, жай және күрделі жұмыс істейтін әр түрлі категориядағы қызметкерлердің төлемдеріндегі қажетті үйлесімділігін қамтамассыз етеді.  Еңбекті ұйымдастыру және оның төлемі жұмыс берушілер мен қызметкерлердің арасындағы қарым-қатынасқа ықпалын тигізеді.

      Есептің қарапайымдылығы мен қолайлы  болуы алынған ақпараттың мәнін ұжымның әрбір мүшесінің түсінуіне, басқару үшін есептің деректерін пайдалану мүмкіндігіне, резервтерді іздеуге, қаржы жағдайын нығайту жөніндегі ұсьныстар әзірлеуге себепкер болады.

Экономиканың  саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері  есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек. 

     «Қазақстан Республикасы Еңбек  кодексі бойынша жұмыс беруші  заңға келісімшартына, ұжымдық келісімшартқа  сәйкес қызметкердің еңбекақысын  төлеуге міндетті.

   Жұмысшының еңбекақысы орындалған  жұмыстың сапасы мен санына,ауырлығына  байланысты анықталды.

    Еңбекақының формалары мен жүйелері  Еңбек және халықты әлеуметтік  қорғау министрлігінің 03.06.2008 ж. №135 п «Қызметкерлерге еңбекақы төлеу  мәселелері бойынша әдістемелік ұсыныс» бұйрығында белгіленген және жұмысшыларға еңбекақы есептеудің әр түрлі тәсілін анықтайды. Олар өндіріс жағдайы мен жұмыс жасайтын жеке құрам категориясына байланысты, яғни Қазақстан Республикасы     «Есік жүйке аурулар интернат» мемлекеттік мекемесі дәл осы Кодекске сай барлық жұмыстарды толығымен орындайды.

    Қызметкерлер тобы мына категорияларға  бөлінеді: басшылар,мамандар және  басқа да қызметкерлер тобына  жататындар.

Кәсіпорындағы шаруашылық етуші субьект еңбекақы жүйесін дербес таңдайды. Ұйымдардағы еңбекақы жүйесі ұжымдық келісімшартпен анықталады. Жұмысшылардың еңбегі мерзімдік еңбекақымен немесе басқа еңбекақы жүйелері бойынша төленеді. Төлем жеке және ұжымдық  еңбектің нәтижелері үшін берілуі мүмкін. Қазіргі кезде кәсіпорындар жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны пластикалық карточкалар арқылы береді.

    Жұмысшылар мен қызметкерлерге  уақытша жұмысқа жарамсыздығына  байланысты жәрдемақы төленуі  тиіс. Оның сомасы жұмысшыға 15 айлық есептік көрсеткіш (АЕК)  мөлшеріне дейін төленеді.

    Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептің жүргізілуін, қорытыңды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып табылады. Іскерлік ортада қорытынды есеп беру мәліметтері аудиторлық қорытындымен дәлелденбеген кәсіпкерлерге сенім аз болады.

Аудит – бұл тәуелсіз зерттеу, ұйымның  қаржылық есептілігін және басқа  да экономикалық ақпаратын талдау, ішкі бақылау жағдайын және бухгалтерлік есепті жүргізудің әрекер ететін заңдылыққа сәйкестігін тексеру, сонымен қатар әртүрлі сұрақтар бойынша аудиторлық қызметтерді көрсету.

    Берілген бағдарламада ұйымның әдістемесі және оның жеке бағыттарында аудитті жүргізу келтіріледі. Аудитті жүргізудің әдістемелік негізі ретінде халықаралық тәжірибеде кең қолданылатын халықаралық стандарттар қабылданған. Қазіргі кезеңде пәннің рөлі және маңызы Қазақстанның экономикасына нарықтық қатынастардың енуімен және халықаралық одақтың есепті және қаржылық есепті , сонымен қатар аудитті жүргізудің талаптарымен тығыз байланысты. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                              
 
 
 
 
 
 

     Пайдаланылған әдебиеттер тізімі  

1. Қазақстан Республикасының  Еңбек кодексі, 15 мамыр 2007жыл № 252-III
2. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасында  зейнеткерлікпен қамтамасыз ету туралы» заңы..
3. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы, 28.02.2007ж. № 234-III (2011 жылдың шілде айының 17-не толықтырулар мен өзгертулер енгізілген).
4. «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I Заңы (толықтырулар мен өзгертулер 2002 жылғы 1 қыркүйектегі, 2006 жылғы 5 мамырдағы № 139, 2007 жылғы 1 желтоқсандағы, 2011 жылы  қаңтар айында).
5. «2010-2012 жылдарға Республикалық бюджет туралы»  Қазақстан Республикасы 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 219- IV Заңы.
6. «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1394 Қаулысы.
7. «Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы. 
8. «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға біржолғы мемлекеттік ақшалай өтемақы төлеудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 20 ақпандағы N 110 Қаулысы.
9. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы министрлігінің 2007 жылғы 23 мамырдағы  №185 бұйрығы.
10. Қазақстан Республикасындағы Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары, 2011ж.
11. Аудит бойынша Қазақстандық стандарттар,2011ж. 
12. Қазақстан Республикасының  «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық кодексі, 2011 жылғы.

14. Ажибаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жумагалиева Ж.Г. Аудит,         Алматы  2006 ж.

15. Абленов Д.О. Аудит негіздері, алматы 2004 ж.

16. Назарова В “Шаруашылық жүргiзушi субъектiдегi бухгалтерлiк есеп” Алматы: “Экономика”, 2006 ж

17. Радостовец В.К.”Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп  Алматы, 2010ж. 89б.

18. Байболтаева Н.Ә “Бухгалтерлiк есеп принциптерi” Алматы, 2002 19.Дюсембаев К.Ш”Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау” “Экономика”,                                   1998 ж.

20. Ә.Әбдіманапов “Бухгалтерлік есеп принциптері” А., 2002

21. Назарова В. Бухгалтерлік есеп және аудит. А., Экономика, 2003

22. Назарова В. Шаруашылық жүргізуші субъектідегі бухгалтерлік есеп. А., Экономика. 2005 

23. Нидлз Б. Принципы бухгалтерского учета. М., 1996

24. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.-Алматы, 2002

25. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуәл Д. Принципы бухгалтерского учета.-Москва: Финансы и статистика, 2002

26. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии (практический аспект).- Алматы, Издательский дом «БИКО», 2007г№

27. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. – Алматы: НАК «Центраудит» 2006 г.

28. Абдуманапов А.А., «Концептуальные основы бухгалтерского учета»,- Алматы, 2003года.
29. Бороненкова С.А.,  «Управленческий анализ» Москва, 2003.   

30.   Дюсембаев К.Ш., Егенбердиева С.К., Дюсенбаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. – Алматы: Каржы-каражат, 1998 года

31. Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.- А.: Қазақ университеті, 2002. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қазақстан Республикасы

     Қаржы министрінің 

     2009 жылғы «____»________ 
№ _____ бұйрығымен бекітілген ережеге

       қосымша