Еңбекақы бойынша есеп айырысу

       Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;

       Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;

       Кәсіпорынның  операцияларды бақылау тәртібі;

       Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.

           Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.  Кәсіпорынның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:

• Меншік нысаны мен құқыіқтық-ұйыімдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өңдірістік кооператив және тағы басқа);
• Салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, ауыл шаруашылығы және тағы басқа);
• Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа;
• Салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
• Қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міңдеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
• Кәсіпорынның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша)  бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
• Материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық-әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
• Кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі.

          Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет.

         Көрсетілген талаптардың әрқайсысының  мазмұнын қарастырайық.

         Кәсіпорынның таңдап алған есеп  саясаты оның объектілерді есептеу  жолын толық қамтамасыз етуі  керек.

         Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіңдік (кепілдік) бар болатын кірістер алынады.

           Есептің таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.

          Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек. Есеп саясатының мазмұнына мынадай түсініктер кіреді:

         Біріншеден, кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорыңда қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.

         Екіншіден, есеп саясатынының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міңдеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты.

         Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.

        Негізгі құралдарына амортизациялық аударым  сомасын есептеу әдістері.

         Материалдық емес активтеріне  амортизациялық аударым сомасын  есептеу және оларды есептен шығару жолдары.

          Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.

          Өндіріс шығындарын жэне өнімнің өзіндік кұнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі. Жанама шығыңдарды анықтау және оларды объектілер арасыңда тарату әдісі.

         Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.

         Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары. 
    Материалдық қорларды бағалау әдістері.

Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.

Курстық айырманы есептеу.

Тағы  да басқалар.

        «Бухгалтерлік есеп және қаржылық  есептілік туралы» Қазақстан Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммерцияльық  кұпия болып есептеледі.

        Есеп саясатын дайындау:

        Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны дайьндаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп (экономикалык) бөлімі айналысады. Дайыңдалған есеп саясатын кәсіпорынның  басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.

      Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке тоқтала келіп қаңдай нормативтіқ құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.

     Мемлекеттік мекеме есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен рәсімделуі қажет. Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруыңда қолданылады.    

         Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер енгізілген болса) жазылады.

         3.2 Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысудың құжаттық рәсімделуі және бухгалтерлік есебі  

     Қызметкер алғаш компанияға жұмысқа кірген кезде, компания басшысының атына жұмысқа  қабылдау туралы өтініш жазады. Өтініші қабылданғаннан кейін, жұмысқа қабылданғандығы жөнінде компания тарапынан бұйрық шығады. Жұмыс беруші жұмысқа қабылданушы тұлғамен келісім шартқа отырады. Келісім шартта жұмысшыға тағайындалған еңбекақы мөлшері , келісім шарт мерзімі және т.б. шарттар көрсетіледі.  Компания қызметкерлерге, жұмысшыларға айдың соңында еңбекақы есептеген кезде, бірінші кезекте жұмыс уақытын пайдалану табелін толтырады. Осы табельдегі күндерді қою арқылы еңбекақыны есептеу ведомосы жасалынады. Еңбекақы есептеу ведомосында есептелінген жалақыдан ұсталынған міндетті зейнетақы жарналарының сомасы, жеке табыс салығының сомалары және қолына алынуға тиісті сомалар көрсетіледі. Еңбекақыдан ұсталынған салықтар сомасы төлем тапсырмалары құжаттары негізінде бюджетке және бюджеттен тыс мекемелерге аударылады. Қызметкерлер мен жұмысшыларға кассадан айлықтарын төлеу төлем водомосы арқылы іске асырылады. Жалпы, еңбекақы есебін жүргізген кезде мынадай жағдайларды ескерген жөн: Егер компания өндіріспен айналысатын болса, онда өндірістік жұмысшыларға еңбекақы басқаша есептеледі, ондағы жұмысшыларға есептелген еңбекақы сомалары, есептелінген әлеуметтік салық, әлеуметтік аударымдар сомалары өндірілген өнімнің өзіндік құнына жіберіледі. Міне, осыларды кестеде көрсетейік: кесте 7

     Компанияда  әкімшілік басқару қызметкерлеріне  еңбекақыны есептегенде, есептелінген еңбекақы сомасы әкімшілік шығындарына  жіберіледі, дәлірек айтқанда жұмыс  беруші есептелінген еңбекақы сомасын  өз шығынына алады.

     Мекемеде  орташа еңбекақыны есептеу былай  жүргізіледі. Мысалы, мекемеде жұмыс істейтін есепші  2010 жылдың қаңтар айының 8-нен 11-не дейін уақытша еңбекке жарамсыз болды. Оны есептеу үшін төмендегідей мәліметтер бар: кесте 8

     бес күндік жұмыс аптасы; есепті кезеңде, яғни 2009 жылдың сәуір айының 5-нен 10-на дейін есепші уақытша еңбекке жарамсыз болды және 2009 жылдың желтоқсан айының 3-нен 20-на дейін еңбекақы сақталынбайтын демалыста болған;

     Еңбекке жарамсыз болған уақыттағы  кезеңдегі  жұмыс күнінің саны – 4 жұмыс күн. 

     Кесте  7  

     Өндірістік  жұмысшыларға есептелген еңбекақы 

     Кесте  8  

     Әкімшілік қызметкерлерге есептелген еңбекақы