Акционерлік қоғамдардың дамуы

 

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ .................................................................................................................6

 

1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАР ҚҰРЫЛУЫНЫҢ ЖӘНЕ ЖҰМЫС ІСТЕУНІҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ....................................11

1.1 Акционерлік қоғамдардар кәсіпкерліктің жетекші ұйымдық нысаны ретінде ....................................................................................................................11

1.2 Акционерлік қоғамның дамуын және тиімді жұмыс істеуін ынталандыратын факторлары және экономикалық механизмі……................17

1.3 Акционерлік қоғамдардың тиімді қызмет етуін бағалаудың әдістемелік сұрақтары ..............................................................................................................22

 

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ДАМУЫН ЖӘНЕ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ...............35

2.1 Кәсіпкерліктің акционерлік нысанының даму жағдайы .............................35

2.2 Акционерлік қоғам қызметінің тиімділігін талдау және бағалау ..............39

2.3«Алматыметроқұрылыс» акционерлік қоғамның экономикалық тиімділігін талдау......................................................................................................................44

 

3 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДАҒЫ ҮЛЕСТІРУШІЛІК ҚАРЫМ–ҚАТЫНАСТАР МЕН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ .....................................60

 

1.  Акционерлік қоғамдарды басқаруды жетілдірудің негізгі бағыттары.......60
2. Акционерлік қоғамдардағы үлестірушілік қарым-қатынастардың тиімділігін жоғарылату жолдары ...................................................................71

 

ҚОРЫТЫНДЫ ...................................................................................................81

 

ҚОЛДАНЫЛАТЫН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ................................................84

 

 

 

 

 

 

 

 

  КІРІСПЕ

 

Мәселенің көкейтестілігі мен зерттелу дәрежесі.

Қазақстанның  әлеуметтік-экономикалық дамуының жаңа кезеңі экономикада көптеген мәселелерді қарастырады. Бәсекеге қабілетті экономиканың қалыптасуы және «Қазақстан-2030» ұзақ мерзімді стратегиясының жүзеге асуы шаруашылық етудің барлық деңгейіндегі басқаруды жоғарылатуын талап етеді. 2006 жылдың 1наурызындағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың  Қазақстан халқына жолдауында бастапқы басымдылықты іске асыру үшін – Қазақстанның әлемдегі ең бәсекеге қабілетті және қарқынды дамып келе жатқан мемлекеттер санатына жақындауы – маңызды бағыттарының бірі ретінде анықталғаны: «Қазақстанның жаңа технологияны жетілдіретін және дамытатын халықаралық компанияларда құрылтайшы немесе акционер ретінде қатысуы» [1].

Негізі ретінде  құралдарға жеке меншігінің болу және еңбек нәтижесі болып келетін  нарықтық экономика жағдайында оның  бастапқы тобының жетекші ұйымдық  нысаны болып ұжымдық кәсіпкерліктің және акционерлердің инвестициялық  белсенділігінің жеткілікті икемділігін қамтамасыз ететін акционерлік қоғамдар бой көрсетеді. Бірақ, тәжірбие көрсеткендей, оларды қамтамасыз ету акционерлік қоғамды басқарудың қандай жүйесі жұмыс істейтіндігі мен оның шаруашылық ету қызметіне ықпал ететін факторлардың қандай шамада ескерілетіндігіне байланысты. Басқаша айтқанда, көрсетілген жүйенің қарастырылатын факторлар мәнділігі мен басымдылығына байланысы деңгейін анықтау мәселесі пайда болады. Бұл Акционерлік қоғамның өндірістік қызметінің тиімділігін толықтай зерттеу үшін қолданыстағы механизмді басқаруды танып білуге мүмкіндік беретін немесе берілген Акционерлік қоғам жұмысының нәтижесін жақсарту факторларын анықтау негізінде істің кешенді шешімін қажеттігін білдіреді. Акционерлік қоғам жұмысының нәтижелілік мәселесі көбіне оның өндірістік қызметінің ұйымдық-құқықтық, басқарушылық, өндірістік, ресурсты – интеллектуалдық және басқа факторларының өзара ықпал етуін жүйелеусіз жиі қарастырылады. Сонымен қатар Қазақстандағы дәл сондай Акционерлік қоғам қызметінің даму тәжірбиесін талдау куәләндырады.

Алайда акционерлік  қоғамды басқару құрылымының  құрылуы және жүйесінің құрамы жеткілікті зерттелмеген, сондай-ақ қайта құрылу кезеңінен бастап еліміздің экономикасында отандық акционерлік қоғамдардың  айтарлықтай жол жүріп келгенін есепке алу керек. Сондықтан берілген тәжірибе байыптылықты, талдайды, ғылыми негізделген жолдарды табуды және Акцинерлік қоғам жұмысының тиімділігін жоғарылатуды қажет етеді.

Экономиканы басқарудың теоретикалық-әдістемелік негізі Дж. М. Кейнс, А. Маршалл, П. Самуэльсон және басқалардың еңбектерінде қаланған.

 Кәсіпорындардың  ұйымдық нысанын басқарудың теориясы  мен әдістемелігінің дамуына  Р. Акофф, Р. Джонсон, Н.К.  Спрополис, Д. Хан, И. Шумпетер  және басқалары сияқты шетелдік  авторлер үлкен үлес қосқан.

Жеке кәсіпорындарды басқару мәселесін шешу ТМД елдерінің  ғалым-экономистерінің жұмыстарында жарық көрді: М.М. Алексеева, В.М. Власова, В.Д. Грибов, А.И. Ильин, В.Д. Камаев, Н.Д. Кондратьев, В.М. Попов және басқалары.

Нарықтық экономиканың және кәсіпкерліктің дамуының көптеген ғылыми-әдістемелік мәселесі Қазақстанның жетекші ғалым-экономистерінің жұмыстарында жарық көрді: Я.А. Әубакіров, Т.А Әшімбаев, Р.А. Алшанов, У.Б Баймұратов, К.Б.Бердалиев, О.К. Есқараев, Т.А. Есіркепов, Ж.О. Ихданов, М.Б. Кенжегузин, А.К. Қошанов, К.Е. Кубаев, Н. К. Мамыров, К.А. Сағадиев, С.С. Сатыбалдин, Г.С. Сейтқасымов және басқалары.

Қазіргі уақытта  аз зерттелген акционерлік қоғамды  басқарудың ұйымдық-экономикалық әдісі  болып қалады. Әрі қарай жетілдіруді  қоғамдардың тиімді жұмысын ынталандыру тәжірибесі, акционерлер-инвесторлардың экономикалық қызығушылығын күшейту жолдарын жасап шығару, жалдамалы жұмысшылардың материалды көтермелеуді қажет етеді. Холдингтар мен әлеуметтік-кәсіпкерліктілік корпорациялардың тиімді жұмыс істеуін басқару жүйесін құру қажет.

Тақырыптың  көкейтестілігі және жеткіліксіз болуының, бірқатар шешілмеген мәселелердің болуының, даму барысын басқару механизмін әрі қарай жетілдіру және акционерлік  қоғамдар жұмысының тиімділігін  жоғарылатуның қажеттілігі тақырыпты, зерттеудің мақсаты мен міндеттерін таңдау алдын ала анықталды.

Зерттеудің  мақсаты мен  міндеттері.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстандағы акционерлік қоғамдардың қалыптасу және жұмыс істеу барысын кешенді талдау негізінде Акционерлік қоғамды басқару механизмін жетілдіру және оның әлеуметтік-шаруашылық қызметінің тиімділігін жоғарылату бойынша ғылыми-практикалық ұсынымдар жасап шығару.

Осы мақсаттарға  сәйкес студенттің алдында келесі міндеттер қойылды:

• Отандық және шетелдік әдебиеттерде Акционерлік қоғам қызметінің мәселесін зерттеушілердің ұстанымы бар сыншыл шолулар негізінде оның тиімділігін жоғарылату факторын анықтау;
• Қазақстандағы акционерлік қоғамдардың дамуының қазіргі күйін зерттеу;
• Акционерлік қоғамдар жұмысының экономикалық тиімділігіне талдау жасау оны жоғарылатудың сақтық қорларын жасау;
• Акционерлік қоғамдардың қызметін басқарудың ұйымдық-экономикалық механизмін пайдалану тәжірибесін талдау және басқару жүйесін құруға ғылыми-әдістемелік шешімін жасап шығару;
• Акционерлік қоғам жұмысының тиімділігінің дамуы мен жоғарылауына ықпал ететін тетіктері жүйесін анықтау, сонымен қатар оларды бөлу;
• Кәсіпкерліктің ұйымдық нысанының дамуындағы холдингтердің және әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың рөлін негіздеу;
• Қазақстан Республикасындағы Акционерлік қоғам жұмысының тиімді-лігін әрі қарай дамыту және жоғарылату бойынша шаралар жасап шығару;
• Кәсіпорындар жұмысының тиімділігін бағалаудың қолданыстағы әдістемесінің Акционерлік қоғам ерекшеліктеріне бейімделуін негіздеу.

Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғам-дардың ұйымдық- экономикалық қызметі.

Зерттеу пәні – нарықтық экономиканың қалыптасуы және дамуы жағдайында акционерлік қоғамдардың дамуымен байланысты эконо-микалық қарым-қатынастардың жиынтығы.

Зерттеудің  теоретикалық және әдістемелік негізі кәсіпкерлік мәселелерінің жиынтығына, фирмалардың, акционерлік қоғамдардың теорияларына арналған отандық және шетел ғалым-экономистерінің еңбек-терінен құрылады.

Жұмыста Қазақстан  Республикасының Президентінің  заңнамалық актілері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы, министрліктер мен ведомстволардың нормативтік актілері, сонымен қатар акционерлік қоғамдарды басқаруды ұйымдастыру мәселелері бойынша дүркін баспалар материалдары қолданылады.

Зерттеулер  әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың мәнін түсінудің диалектикалық әдісін және экономикалық зерттеулердің жалпығылыми әдістерін: талдау және синтез, ғылыми абстракцияларын, экономико- статистикалық әдістерін пайдалануына негізделеді.

Зерттеудің  мәліметтік базасы болып Қазақстан Республикасының статистика бойынша Агенттігінің мәліметтері, Ұлттық банк, екінші деңгейлі банктердің материалдары  және кезекті баспасөз басылымдарынан, сонымен қатар Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдарыныңшаруашылық қызметі туралы есептік мәліметтері қызмет етті.

Жұмыстың  ғылыми жаңалығы – акционерлік қоғам жұмыстарын дамыту және жоғарылатудың теоретикалық және практикалық мәселесін шешуге кешенді оң шешімін табу, сондай-ақ Қазақстанда берілген кәсіпкерліктің ұйымдық нысанын дамыту бойынша іс-шараларды жасап шығару болып табылады.

Зерттеу барысында  дипломдық жұмыстың жаңалығын анықтайтын және қорғау мәні болып келетін нәтижелер алынған. Айтарлықтай елеулі нәтижелердің мәні мынада:

• Акционерлік қоғамның мәнін анықтауға теоретикалық-әдістемелік оң шешімдер тереңдетілген және дамыған және оның кәсіпкерлік нысаны ретінде ерекшелігі анықталған.
• Оның басқа кәсіпкерлік нысандары алдында артықшылығын есепке ала отырып акционерлік қоғамды басқару жүйесін құруға жаңа оң шешімдер жасап шығарылған;
• Қазіргі уақыттағы жағдайына баға берілген және Қазақстандағы акционерлік қоғам жұмысының тиімділігін әрі қарай дамыту және жоғарылату жолдары анықталған;
• Директорлар кеңесінің қызметін жақсарту, тәуелсіз директорлар функцияларын белсендіру және мәліметтік жұмыстарды пайдалану негізінде Акционерлік қоғамды басқару механизмін жетілдіру, ұжымдық басқару кодексін қабыодау және пайдалану шарттары белгіленген;
• Акционерлік қоғамның таза табысын бөлуді оңтайландыру және оның дивидентті саясатын жетілдіру жолдары негізделген;
• Акционерлік қоғам қызметін бағалау үшін кәсіпорын жұмыстарының тиімділігін есептеудің қолданыстағы әдісінің бейімделу бағыты жасап шығарылған;
• Акционерлер, менеджерлер, қаржылық-несиелік органдар позиция-сынан Акционерлік қоғам жұмысының тиімділігін бағалау тәсілдері жасап шығарылған.

Қорғауға  арналған Ережелер:

1. Басқару жүйесін құру кезінде берілген кәсіпкерлік нысанының өзіндік ерекшелігін есепке алуға мүмкіндік беретін акционерлік қоғамның мәніне теоретикалық –әдістемелік оң шешім.
2. Акционерлік қоғамдардың дамуы мен тиімді жұмысын ынталандыру факторлері мен тетіктерінің бөлінуі.
3. Акционерлік қоғам тиімді қызметін ынталандырудың экономикалық механизмін жасап шығару бойынша ұсыныстар.
4. Акционерлік қоғамның таза табысын бөлуді оңтайландыру және оның дивидентті саясатын жетілдіруді бағыттау тәсілі.

Зерттеудің тәжірибелік  мәнділігі

Жұмыста Қазақстан экономикасы  үшін өзекті мәселелердің бірі – нарықтық экономикасы жағдайында басып болып  келетін кәсіпкерліктің ұйымдық  –құқықтық нысаны-акционерлік қоғамдардың тиімділігін дамыту және жоғарылату зерттелген.

Димломдық жұмысты зерттеудің тәжірибелік мәнділігі студенттің жалпылама берілген кәсіпкерліктің ұйымдық нысанын басқаруды жетілдіру механизмін жасап шығару барысында акционерлік қоғам туралы қазіргі заманғы пікірді тереңдетуге мүмкіндік беретінінде.

  Дипломдық жұмыстағы алынған нәтижелер: ең алдымен ұйымдық басқару принципін пайдалану жолымен акционерлік қоғамдарды басқару әдісін жетілдіруге; Акционерлік қоғам басқару экономикалық мүдделер иелерінің кең ортасын қамтитынын есепке ала отырып акционерлік қоғамдардағы экономикалық ынталандыру жүйесін көтермелеу функциясын жоғарылатуға мүмкіндік береді. Компанияның тиімді жұмысына акционерлердің, менеджерлердің, инвесторлердің, қаржылық-несиелік ұйымдардың және сансыз көп әріптестердің мүдделерін мүмкін толығымен есепке алған кезде; акционерлік қоғам нәтижесін бағалау, олардың жұмысының тиімділігі әдісін жетілдіру үшін ұсынған жолының растылығын жоғарылатқан кезде; макро-және микродеңгейдегі ынталандыру жүйесіндегі тиімділігін және осылардың элементтерінің жұмыс істеуін ұсынылған келісу жолдарын күшейтуге жетуі мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАР ҚҰРЫЛУЫНЫҢ ЖӘНЕ ЖҰМЫС ІСТЕУНІҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

 

1.1 Акционерлік қоғамдардар кәсіпкерліктің жетекші ұйымдық нысаны ретінде

 

Барлық өркениетті елдердің ауқаттылығының негізінде  нарықтық шаруашылық жатады. Нарықтық экономика кәсіпкерліксіз мүмкін емес, өйткені дәл сол кәсіпкерлік  экономикалық және әлеуметтік дамудың қуатты түрткісі болды. Кәсіпкерлік қызметісіз тиімді экономика жоқ, нарық жоқ, барлық адамдардың қажеттілігін толық қанағаттандыру жоқ болатын еді. Қазіргі заманғы экономикада бизнестің ұйымдық нысанының келесі түрі бар: жеке иелік, әріптестік пен бірлестік. Әрқайсысында :олардың нарықтағы жұмыс істеуі және тұрақтылығы көзқарасымен қарағанда өзіне тән артықшылығы мен кемшілігі бар [2].