Жұмыссыздық

     Ресми емес жұмыспен қамтудың арту факторлары төмендегідей:

• заңды бизнес үшін қолайсыз жағдайлар ( бұл жағдайлар нашарлаған сайын ресми емес жұмыспен қамту да арта түседі);
• экономиканың ресми секторларында жұмыс орындарының жетіспеушілігі (өңірлерді жаңадан ашылған жұмыс орындары аз болған сайын ресми емес жұмыс орындары көбейеді);
• жұмыссыздық деңгейі (жұмыссыздық деңгейі жоғары өңірлерде ресми емес жұмыспен қамту деңгейі де жоғары болып келеді).

    Ресми емес сектордағңы жұмыспен қамтылғандардың көпшілігі 65 % жуығы көшеде өнекәсіптік және азық –түлік саудасымен айналысады, онан соң делдалдық және басқа да қызмет түрлері тұр – 22 %, ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісі мен оны өткізу – 8 %, тауарлар өндірісі - 5%.

   Экономиканың ресми емес секторында жұмыспен қамтылудың оң жақтары мыналар:

• ресми емес жұмыспен қамтылу арқылы жұмыссыздықты қысқарту;
• ресми емес секторда ұйымдастырылған шағын кәсіпорындар өз ісінің бастамасы болып ,олар кейін кәсіпкерліктің қомақты түріне айналып, жаңа жұмыс орындароын ашуға қабілетті болуы мүмкін.

   Ресми емес секторда жұмыспен қамтылудың теріс жақтары:

• еңбеккерлердің экономикалық және құқықытық қтындықтары ( ресми емес сектордағы қатынастардың көпшілігі еңбек заңдылықтарымен реттелмейді);
• мемлекетке төлейтін салықтың тым жоғарылығы;
• жұмыспен қамтылғандардың көпшілігінің капиталы аз, техникалық және басқарушылық деңгейі төмен, өз қызметін жарамсыз ғимараттар мен көшеде жүзеге асырады;
• әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қорғаудың басқа да шараларының болмауы;
• түрлі сауда келісімдерінде немесе делдалдық операцияларда қаржылық жоғалтудың жоғары тәуекелі.

   Өңірдегі еңбек рыногындағы қалыптасқан мәселелерді шешу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:

-жұмыспен қамту саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;

-халықты жұмыспен қамту жағдайын мемлекеттік реттеуді күшейту;

-жұмыссыздықты профилактикалау жұмыстарын жетілдіру;

-ұзақ мерзімді жұмыссыздықты қысқарту және жұмыссыздар ұсынатын қызметтердің нәтижелілігін арттыру мақсатында азаматтарды қайта дайындаудың арнайы шараларын жүзеге асыру;

-жұмыспен қамту саясатын ақпараттық қамсыздандыруды жақсарту;

-еңбек рыногының тұтынуын ескере отырып кәсіптік дайындау, біліктілікті жоғарылату, жұмыссыз азаматтарды қайта дайындау жүйесі арқылы кадрлық әлеуетті дамыту;

-еңбек рыногындағы белсенді шаралардың нәтижелілігін арттыру. 
 

       ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫСПЕН  ҚАМТУДЫҢ ҚАЗІРГІ

ТАНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ 

                          Қазақстанның еңбек рыногындағы жағдай 

   Ел Президентінің Қауіпсіздік  Кеңесінің отырысында және  Жезқазғандағы  Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі  жөніндегі Форумда берген  тапсырмаларына  сәйкес  өндірістегі қауіпсіздік  техникасына бақылауды  біршама  күшейту, анағұрлым қауіпсіз жаңа  технологияларды  енгізуге  барынша  жәрдемдесу қажет. Бірінші кезектегі  міндетіміз – барлық әріптестерімізбен  (жұмыс берушілер,  кәсіподақтар,  Әкімдер) өзара іс-қимылды   жақсарту және осы форумның  шешімдері мен ұйғарымдарын толық  көлемінде орындау. Атап айтқанда, сөз  жаңа жұмыс орындарын  құру, қызметкерлерге кепілді әлеуметтік  пакеттер беру,  қауіпсіздік техникасын  сақтау, кәсіптік даярлау және  еңбек біліктілігін, қайырымдылықты, яғни  әлеуметтік жауапкершілік  жөніндегі негізгі индикаторлар  мен Форумның  қорытынды құжаттары  - Келісімдерде  бекітілген, салынып  жатқан әлеуметтік нысандардың   жобаларын арттыру туралы болып  отыр.

   Бұл бағыттағы қолайсыз ахуал  Астана қаласында, Қарағанды,  Қостанай және Қызылорда облыстарында  қалыптасып отыр. 

   Адамдардың  өмірі мен денсаулығы  үшін  құқықтық және моральдік   жауапкершіліктің тек жұмыс берушілерде  ғана емес,  ішінара  біздің  меминспекторларымызға да қатысты  екенін әрдайым  есте сақтауға  міндеттіміз, олардың жұмысында   нәтижелілік пен  пәрменділік  жетіспей отыр.

   Ал енді  қаншама  еңбек   шиеленістері мен даулары біздің  аумақтық бөлімшелеріміздің назарынан  тыс қалып келеді. Көптеген құрылыстарда  қаржыландырудың жеткіліксіздігінен  атқарған жұмысы үшін көптеген  жұмысшылармен түпкілікті есеп  айырылысқан жоқ. Аумақтық органдардың  басшылары  бұл мәселелерді   күнделікті бақылауға  алып, оларды  жұмыс берушілермен  бірге   мүмкіндігінше шешуі қажет.

    Нақты және ресми  тіркелетін  жұмыссыздық деңгейі арасындағы  әжептәуір айырмашылық сақталуда,  бұл жұмыспен қамту органдарының  жұмыс тиімділігінің төмендігін  дәлелдейді. Жастардың, әйелдер мен   оралмандардың арасында жұмыссыздық  көп. Ішкі еңбек ресурстары, атап  айтқанда өзін өзі жұмыспен  қамтығандар, еңбекші мигранттар, жұмыссыздар өндіріске тартылмай  отыр.

   Жергілікті жерлерде  экономика  саларының  кадрларға  болжамды  қажеттіліктерін ғылыми негізді   айқындау,  мамандарды, оның ішінде  жұмыссыздарды оқыту және даярлау,  шетелдік жұмыс күшін тартуды  реттеу (ШЖТ) және  ішкі еңбек  нарығын  қорғау жөніндегі  жұмыс нашар жүргізіледі. 

   Шетелдік мамандарды жоғары біліктілікті  талап етпейтін және қазақстандық  қызметкерлермен ауыстыруға болатын  (арматуралық, бетондық, сырлау сияқты) жұмыстың жеңіл түрлеріне тарту тәжірибесі жалғасуда. Өткен жылы жұмысқа тартылған 57,9 мың шетелдік қызметкерлердің 57 пайызынан астамы жұмысшы кәсіптерінің иелері, бұл шынайы талдау жұмысының, жоғары білікті мамандарды селективті  іріктеудің жоқтығын  дәлелдейді.

   Облыстың 14 кәсіпорны «жасырын»  жұмыссыздықпен қамтылған, бұл  өткен жылдың ұқсас мерзімімен  салыстырғанда 1, 2 есеге азырақ. Жұмыспен ішінара қамтылған азаматтардың саны 684 адамды құрайды ( 2010 жылы – 1453 адам ) , олардың ішінен                        372 адам жартылай жұмыс уақыты тәртібінде жұмыс істейді және 312 адам амалсыз демалыста.

   Ағымдағы жылдың 4 айы ішінде 3169 жұмыс орны құрылды, олардың ішінен                      1901 жұмыс орны немесе 60 % - тұрақты.

  3271 адам немесе өткен жылдың ұқсас  мерзіміне қарай 42,2 % жұмысқа орналасуға  жәрдем сұрап, жұмыспен қамту  органдарына өтініш жасады. Жұмыс  берушілер 3600 бос жұмыс орнына  өтінім берді.

2011 адам (өткен жылға қарай 44,8 %) жұмысқа  орналастырылды.

  Жұмысқа  орналастыру деңгейі 61,5 % құрады, өткен жылдың ұқсас мерзімінде  ол 57,8 % мөлшерінде болды. 

   Халықтың әлеуметтік халі, тұрғындарды еңбекпен қамтамасыз ету, әлеуметтік жәрдемақылар мен зейнетақы беру жұмыстары Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің құзырына қарайды. Міне, өткен жылы осы салада халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру мақсатында Үкімет және министрлік тарапынан үлкен жұмыстар атқарылыпты. Халықтың мақсатты топтарына көмек көрсетіп, оларға қамқорлық жасайтын органның алқа мәжілісінде атқарылған жұмыстардың нәтижесінен хабардар болдық. Дәстүрлі алқа отырысына Үкімет басшысы Кәрім Мәсімов қатысты.

   Алқа мәжілісінде министрліктің өткен жылғы жұмысы қандай бағыттарда жүзеге асырылғандығы, сондай-ақ алға қойылып отырған тапсырмалар туралы хабарланды. Министрліктің өткен жылғы жұмысы әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға, халықты жұмыспен қамтамасыз етуге, жұмыссыздық деңгейінің алдын алуға, «Электронды үкімет» базасында мемлекеттік қызметтердің сапасын арттыруға бағытталған. Гүлшара Әбдіқалықова халықты жұмыспен қамтамасыз ету мақсатында әзірленіп жатқан жаңа бағдарламаның бағыттары туралы әңгімеледі.

   Министр жаңа бағдарлама жұмыссыздық деңгейін төмендетуге, халықтың өнімді жұмыспен қамтылуына қолжетімділіктің кеңеюіне, еңбек рыногын күшейтуге, жаңа жұмыс орындарын ашуға және индустрияландыру бағдарламасына қажет мамандықтармен қамтамасыз етуге бағытталғандығын атап өтті. Сондай-ақ бағдарламада ұлттық еңбек рыногында қазақстандықтардың бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату шаралары нақты көрсетіліп, ал шетелдік жұмыс күшін ел дамуы тұрғысынан оңтайландыруды қарастырады екен. Министр жұмыспен мемлекеттік қамтамасыз ету саясатының дамуы үшін еңбек мотивациясы мен өзін-өзі жұмыспен қамтамасыз ету өнімділігін жоғарылатып, ал икемді еңбек рыногының әлеуметтік қорғалумен үйлесуі тиістігін атап өтті.

   Министрліктің Бақылау және әлеуметтік  қорғау комитетінің басшысы Серікқали Бисақаев еліміздегі еңбек қатынастарына тоқталып, комитеттің аумақтық департаменттері берген деректер бойынша тексерілген кәсіпорындарда зиянды және қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлер саны өткен жылы 683,1 мың адамды құрағандығын, оның 189 мыңы әйел екендігін алға тартты. Бүгінгі күні 916 кәсіпорын еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігінің халықаралық және ұлттық стандарттарын енгізді. 2010 жылы өндірісте 363 адам зардап шеккен. Өндірісте жарақат алатындар саны 4 пайызға артып отыр, деді ол. Комитет еңбек қауіпсіздігі мен оны қорғаудың жай-күйіне мониторинг жүргізуде, өндірістік жарақаттануды есепке алуды және оларды жою шараларын жақсарту мақсатында шаралар атқаруда.

   Министрліктің баспасөз орталығы таратқан ақпараттарға сүйенсек, 2009-2010 жылдары Өңірлік жұмыспен қамту және мамандарды қайта даярлау стратегиясы («Жол картасы») жүзеге асырылған. Оны қаржыландыруға 342,7 млрд.теңге бөлінген, бұл шамамен 9 мың жобаны іске асыруға, 392 мың жұмыс орнын ашуға, сондай-ақ 150 мың адамды даярлауға және қайта даярлауға, әлеуметтік жұмыс орындарына 109 мың адамды орналастыруға мүмкіндік беріпті.Алқа отырысында өзін-өзі жұмыспен қамтығандар туралы мәселе қаралды. Мемлекет басшысы Қазақстан халқына Жолдауында Үкіметке еңбек рыногының жағдайы мен еңбек ресурстарының сапасына қойылатын талаптарды ескере отырып, халықты жұмыспен қамту бойынша түбегейлі жаңа бағдарлама әзірлеуді тапсырған болатын. Тапсырманы іске асыру үшін министрлікте мемлекеттік жұмыспен қамту саясатын дамыту бойынша ұсыныстар әзірленуде. Оның ішінде өнімді жұмыспен қамтуға қолжетімділікті кеңейту және жұмыссыздық деңгейін төмендету, еңбек рыногының икемділігін күшейту, за-манауи жұмыс орындарын ашу, ұлттық еңбек рыногында қазақстандықтардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, шетелдік жұмыс күшін тартуды оңтайландыру және оны даму үшін пайдалану, икемді еңбек рыногын әлеуметтік қорғаумен үйлестіру ұсыныстары бар. Өткен жылдың соңына қарай өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдардың саны 2,7 млн. болды, оның ішінде 1,3 миллионы өзінің жеке шаруашылығында жұмыспен айналысады, деді Г.Әбдіқалықова. Мұндай отбасылардың табысы тұрақсыз әрі көп емес, олар әдетте әлеуметтік қорғаумен және әлеуметтік қызметтермен қамтылмаған, осының барлығы олардың кедейліктің уысынан өздігінен шығуларына мүмкіндік бермей отыр.

    Орнықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз  ету үшін жергілікті атқарушы  органдар жаңа жұмыс орындарын  құру және жұмыссыздарды жұмысқа  орналастыру жөнінде шаралар  қабылдайтын болады.

  Еңбек  нарығында отандық мамандардың  бәсекеге қабілеттілігін арттыру  және еңбек көші-қонын реттеу  мақсатында:

-ұлттық еңбек нарығының мүдделерін ескере отырып, өңірлік аспектіде шетелдік жұмыс күшін пайдалану проблемаларын кешенді шешуге бағытталған көші-қон саясатын жетілдіру;

-Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жағдайында ішкі еңбек нарығын қорғауға және Қазақстан мен Орталық Азия өңірі елдерінің арасында білікті жұмыс күшінің басқарылатын қозғалысына бағытталған тетіктерді қалыптастыру;

-жергілікті мамандарды кәсіптік даярлауға және қайта даярлауға айрықша ден қоя отырып, шетелдік мамандарды қазақстандық кадрлармен ауыстыру жөніндегі саясатты жүргізу;

-еңбек нарығының өңірлік және салалық қажеттіліктерін ескере отырып, жұмыссыздарды кәсіптік даярлаудың және қайта даярлаудың икемді жүйесін құру;

-кәсіптік даярлыққа және біліктілігін арттыруға жіберу кезінде әйелдер мен жастарға басым құқық беру жөнінде жұмыс жүргізілетін болады.

   Жұмыс берушілердің еңбек заңнамасын сақтауын бақылауды күшейту жөніндегі жұмыс жалғастырылады.

 Жұмыссыз  халықтың біраз бөлігі осы  жаңа жұмыс орындарына қарай  бағытталатын болады.  Қазақстандағы  еңбектік қатынастар бірқатар  заңдық актілермен реттеледі.  Олардың арасындағы негізгісі  Қазақстан Республикасының “  қазақстан Республикасындағы еңбек  туралы” Заңы болып табылады. Сонымен бірге әлеуметтік саладағы  тұрақты жағдай, еңбек рыногындағы  жағдай осы саладағы халықаралық  стандарттарға жауап беретін  жаңа еңбектік қатынастарды реттейтін  жүйе ретінде жаңа Еңбек Кодексін  қабылдау қажеттілігі туындап  отыр. Әсіресе бұл ел Президентінің  экономиканың бәсекеге қабілетілігін  арттырып, дүниежүзілік қауымдастықтың  елу бәсекеге қабілетті елдер  қатарына ену міндеті қойылғаннан  бері өзщекті болып табылады. Еңбек кодексінің жобасы Парламент   депутаттарының қарауында болып  табылады. Қазіргі кезде басқа  елдердің тәжірибесін зерттеу  өте маңызды болып отыр.

  Республика  экономикасында 2010 жылғы IV тоқсанда 8,1 млн. адам жұмыспен қамтылды. Жұмыспен қамтылғандар құрылымында жалдамалы қызметкерлердің үлесі 67,1%, өз бетінше жұмыспен қамтылғандардың үлесі – 32,9% құрады.