Муниципалды құрылымдар

Жалпы бақылаудың екі  түрі бар. Біріншісі, алдын ала бақылау  жұымысының міндетіне кез келген ақпаратты, мәліметтерді алу құқығы кіреді. Екінші, келесі деңгейде, бақылау органы шешімді өзгертуге немесе қайтаруға, бұйрық беруге, егер ол орындалмаса – қызметкерді ауыстыруға құқықты. Әсіресе қауымның жылдық бюджетін тексеру, оның қорытындысын жариялау – бақылу органы үшін міндетті жұмыс болып табылады. Егер өкілдік орган бақылау нәтижесінде көрсетілген кемшіліктерді жоюдан бас тартса, Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы органын таратып, комиссар тағайындау – бақылау органының ең ауыр және шарасыздан қолданатын жазасы болып табылады.

Әрине, Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы органы да екі қолын қусырып отырмайды. Олар бақылау органдарының шешімдерімен келіспеген уақытта әкімшілік сотына жүз\гінеді. Бұл жердегі негізгі принцип біреу-ақ – бақылау органы өзінің жұымысында тек қоғамның мүддесіне ғана қызмет етеді, жеке азаматтың құқығы үшін ештеңе істей алмайды.

 Сайлауды жүргізудің  негізгі принциптері мен әдістері

1. Сайлау алдындағы  күрес. 

Дауыс берушілер үшін күрес пен қоғаммен үздіксіз жұмыс  жасау – партиялардың басты міндеті болып табылады. Жақсы дайындалған сайлау нуқаны бейжай сайлаушыларды өздеріне тартады, жақтастардың белсенділігін арттырып, партияның қалыптасқан бейнесін жаңғыртады. Әрине, сайлау алдындағы күрес партияның бұрынғы жасаған қателіктерін жойып, жаңа тұрпат жасай алмайды, дегенмен сайлаушылардың азаматтық қасиетін оятатынында сөз жоқ.

Сайлау алдындағы күресті  жүргізудің үші түрлі стратегиясы  бар. Күшті партиялар өздерінің  бұрынғы табыстарына, мемлекетті басқара  алатын жетістіктеріне сүйене отырып, тек қана жеңіс үшін жұмыс істейді. Оппозицилық партяилар «бағдарламалық» сайлау науқанын қолданады. Бағдарлама талабына сай сайлаушылардың қолдауын алу мақсаты бірінші орынға шығады. Ал партия қатарында танымал қайраткерлер көп болса, салмақты соларға салған жөн болады, себебі сайлаушылар басқа партияның үміткерлерінен көрі, атақты, даңқты кандидаттарды көбірек қолдайды.

Іс жүзінде жоғарыдағы үш стратегияның әрқайсысы жеке түрінде  қолданылмайды. Ең бастысы, әр партия қоғамға  өзінің жеке бағдарламасын ұсына білуі керек. Сонда ғана басқа партиялардың іс-қимылдарына жалтақтап, «қалай істесек олардан артық болар екенбіз» дегенді қояды. Қоғамдағы көңіл күйді дәл тауып, көпшіліктің ойлаған жерінен дөп шығатын мәселелерді ұсынған, сол жолдарды көрсеткен партиялар табысқа жетеді. Сонымен қатар, әр партияның өзіндік ерекшелігі болғаны дұрыс.

2. Жергілікті органдарға  сайлау.

Өкілдік жиналыс жалпы, тікелей, тең және жасырын дауыспен 4-5 жылға сайланады. Барлық жерде  пропорциялық сайлау жүйесінің қолданылғаны дұрыс. Соның арқасында ғана өкілдік органдағы мақсат-мүдделер қоғамдық мүдделермен тең дәрежеде көрініс береді. Жергілікті сайлаудың негізгі ерекшелігі мынада: партиялармен бірге сайлаушылар бірлестігі өздерінің кандидаттарын да ұсына алады. Сонымен қатар сайлауға тәуелсіз кандидаттар да қатыса алады. Сайлаушылар бірлестігінің маңызы әр Жерлерде әр түрлі .

4. Сайлауға қатысу.

Жергілікті сайлаудың  бір ерекшелігі – ондағы партияда жоқ адамдардың сайлауға қатысу белсенділігі федералды деңгейге қарағанда біршама жоғары. Сонымен қатар жергілікті сайлаудың нәтижесін алдын ала болжап білу де қиын, себебі: кез келген саяси өзгеріс (мемлекеттік деңгейдегі) сайлауға үлкен әсерін тигізеді. Муниципалдық деңгейде көптеген жергілікті мәселелер шешіледі, сондықтан қоғамдық көзқарасжергілікті жағдайға тікелей байланысты болады. Ал федералдық сайлауда негізгі роль ойнайтын идеологиялық бағыт бұл жерде басты роль атқара ойлайды. Қысқасы, жергілікті жерлердің сайлауы нақты іс-қимылға тікелей бағынышты. Жергілікті партия ұйымдары үшін бұл ерекшеліктің мынадай салдары болмақ: Жергілікті деңгейде партияның ерекшелігі, оның жеке сыйпаты үлкен роль атұармайды. Жергілікті партиялардың теориялық, идеологиялық ерекшеліктері федералды деңгейдегідей көзге түсе де қоймайды.

Сондықтан да бір партияның жақтастары бөтен бір партяиның тізімін қолдап дауыс беруі әбден мүмкін. Сонымен бірге аймақтық дағдылы партиялық байланыс та күшті. Бұндай байланыс әсіресе белгілі бір әлеуметтік-саяси ортада анық байқалады. Әлеуметітк-саяси ортаны қалыптастыратын дағдылы қоғамдық өмір, экономикалық жағдай (деревнялардың жақындығы, шіркеудің әдет-ғұрпы, өнеркәсіп, т.п.) болып табылады. Дағдылы әлеуметітк саяси жағдай жойылған кезеңде жергілікті деңгейдегі партиялық байланыс та әлсіреп, өзінің ролін жоғалтады.

Бірде бір партияға, енді бірде екінші партияға дауыс беретін  сайлаушылар да федералды жерлерге қарағанда жергілікті сайлауда көбірек  болады. Қарапйым өмір шартына жақын  болғандықтан сайлаушылардың түрлі  топтары сырттай бақылай отырып, өздерінің көңілдерінен шығатын саяси күшті іздестіреді. Біріншіден, бұл жерде қоғамдық өмірдің жағдайына көңілдері көншімейтін жандар көп те, екіншіден жергілікті сайлауда жаңа құралған саяси күштер де өздерін сынап көре алады. Сонымен бірге муниципалдық саясат, әсіресе ірі қалалар үшін, үлкен саясаттың алдындағы күштердің байқауы сияқты. Партияның бет-бейгесі қандай, қандай тәсіл қолданса халықтың қолдауына ие болады деген сияқты келелі мәселелер осы жергілікті сайлауда сыннан өтеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қазақстан қазіргі кезде  әлеуметтік-экономикалық жағынан белгілі  бір сатыға көтеріліп, қордаланған  мәселелердің шешілуіне жаппай жол  ашыла басталғанымен, мемлекеттік  құрылымның ескіргеніне байланысты, ел дамуындағы бұл ахуал кедергілер мен кідірістерге ұшырауда. Мемлекеттік құрылымның ескіргендігіне ең әуелі біз кеңес өкіметі кезіндегі мемлекеттік-әкімшілік құрылым мен әкімшілік – аумақтық бөліністі алып отырмыз. Соңғы кездегі децентрализациялау саясатының біржақты белең алуынан өңірлердегі мемлекеттік міндет атқарымы (функциясы) әлсіреп, талан-тараждық күйге ұшырауда.

Соңғы уақыттағы мемлекеттік  құрылымға көзқарастың либерализациялануы және демократизациялануының нәтижесінде  Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы институты құрылуына қажеттілік туралы пікір кең құлаш жая бастады. Қоғамның өзін-өзі ұйымдастыруынсыз Қазақстанның бүтіндігін нығайту, жоғары стандарттарды және  азаматтық қоғамды қалыптастыруды қамтамасыз ету мүмкін емес.

Қазақстандық өзін-өзі  басқарудың дамуы өтпелі кезеңнің күрделі әлеуметтік-экономикалық және саяси мәселесін дәлелдей отырып, біздің республикамызда орын алып отырған ондағы үдерістердің қарама-қайшылығы, аяқталмағандығын және айқындалмауын көрсетеді.

Тұрғындардың территориялық  бірлестіктері Қазақстандағы демократиялық бастауларды дамыту үшін үлкен маңызға ие болып отыр.

Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесін зерттеуде жақын және алыс шет елдердегі Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымыдың дамуын оқып-үйрену зор рөл атқарады.

Батыстағы муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы тәжірибесін меңгеру нәтижесін айтсақ, экономикасы дамыған елдердің еркін демократиясында осы басқару жүйесі үлкен рөл атқаруда. Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымыдың қазіргі жүйесі өзінің негізін ХІХғ. Муниципалдық реформалар нәтижесінде құрылған, жер-жердегі Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымыдың дамыған елдердегі жағдайларын талдау жергілікті басқарудың үш типін көрсетті: англосаксондық тип (АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия және т.б.); француздық тип (Франция, Италия, Бельгия, Испания, Латын Америкасының біраз елдері, Таяу Шығыс) және аралас тип (ФРГ, Жапония).

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. Телебаев Г.Т. Некоторые проблемы введения местного самоуправления

          в Республике Казахстан // Саясат,  2001,  №1,  С. 10-12.

3. internet: www. dppin.е11аt,kg/rus/.../htm.
4. Чеботарев А. Проблемы формирования системы местного самоуправления в Республике Казахстан // Правовая реформа в Казахстане. -  № 1 (5). – 2000. – с. 12-16.
5.     ҚР Заң жобасы «ҚР Муниципалды шаруашылық ресурстары туралы

           Заңы».

6. Калиулы Ж., Марданов К. Местное самоуправление: взгляд со стороны
7. Деловое обозрение «РЕСПУБЛИКА» - № 38(70) от 4 октября 2001- с. 4.
8. Кубаев К.Е. Экономическая модель местного самоуправления //

         Материалы конференции Ассоциации экономистов Казахстана. - Караганда, 2003

9. Жиренчин К.А., Ахметов М. Развитие института местного самоуправления в законодательстве современного Казахстана // Саясат. - №6. – 1998. – с. 60-64.
10. Кубаев К.Е. Формирование принципов и функции местного

 самоуправления в Республике Казахстан // Транзитная экономика. - № 4-5. – 2002. - с.5-13.

11.     Постников А.Е., Сафарова М.Р., Цивилева Е.Д. Обзор законов о местном самоуправлении государств - участников СНГ //Вестник Межпарламентской ассамблеи, №4, 1994, С. 35-49.
12. Воронин А.Г., Лапин В.А., Широков А.Н. Основы управления муниципальным хозяйством. М. МОНФ. 1997 г.
13. Белиспаев А.М. Децентрализация власти и развитие местного самоуправления в Республике Казахстан // Саясат № 4-5 – 2000
14.      
15. Местное самоуправление в зарубежных странах  (информационный обзор) / Под ред. Н.П. Медведева и др. - М.: Юрид. лит., 1994, 80 с.
16. internet: www. iatp.unibel.by/jornals/... htm.