Муниципалды құрылымдар

- Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақымен қамтамасыз етуі Республикада 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап , Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 20 маусымындағы   мемлекеттік зейнетақыға шығу ережелері мен тәртіптерін және зейнетақы жинақ қоры жүйесінен зейнетақымен қамтамасыздандыруын реттеуші « Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы өз күшіне енді  
Зейнетақымен қамтамасыздандыру екі жүйеден тұрады :

• ортақ жүйеден ( зейнетақыны төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталықтан зейнетақымен қамтамасыздандыру)(Зейнетақымен қамтамасыздандыру Зейнетақыны төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталықтан зейнетақы төлеу бөліміне сілтеме ;
• жинақтаушы зейнетақы жүйесі ( жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақымен қамтамасыздандыру ).

Жинақтаушы зейнетақы  жүйесінің негізі өздерінің қарттық  кезеңдерінің әл - ауқаттылығына жауап  беруші азаматтардың жеке жауапкершілігімен , жасалынған салымдардың және зейнетақы  төлемдерінің арасында тікелей байланысты орнату  

 Зейнетақымен қамтамасыз  етуге байланысты Қазақстан Республикасының Заңнамалары

• 1997 жылдың 20 маусымындағы « Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету туралы » Қазақстан Республикасының Заңы
• 2001 жылдың 25 наурызындағы «Зейнетақыны тағайындау мен төлеу, еммлекеттік базалық зейнетақыны төлеу, мемлекеттік әлеуметтік төлемдер мен Орталықтан мемлекеттік әлеуметтік төлемдерді ұйымдастыру тәртиібі туралы Құрылымды бекіту туралы» ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің № 17-п Бұйрығы
• Міндетті зейнетақы төлемдері есебінен құрылатын зейнетақы жинағынан төленетін зейнетақы төлемдері,  жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін ерікті кәсіби зейнетақы салымдарын құру ережесі
• Кесте бойынша төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерлік есепьерінің әдісі
• Қазақстан Республикасы зейнетақы қорларының тізімі

Жинақтаушы зейнетақы жүйесіның негізгі принциптері. Реформадан қазіргі кезеңге дейін жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі принциптері  мыналар:

• зейнетақы жүйелерін мемлекеттік реттеуі;
• зейнетақы жинақтарын қалыптастыру үшін азаматтарға жинақтаушы зейнетақы қорларын таңдауға құқықтық қамтамасыз ету;
• азаматтарға арналған, белгіленген зейнетақының ең кіші мөлшерімен қамтамасыз ету жөнінде тікелей мемлекеттік кепілдік;
• зейнетақы жинағының құрылуы үшін, жұмысқа қабілетті әрбір азамат қатысуының міндеттілігі;
• азаматтардың зейнетақы жинақтарындағы қаржы салымдарының сақталу тиімділігі;
• жинақтаушы зейнетақы қорларындағы жинақтарға азаматтардың мұрагерлігіне құқықтарын қамтамасыз ету;
• әр азаматтың қосымша ерікті зейнетақы қамтамасыздығына құқығы;
• азаматтардың зейнетақы жинақтарының қаржы салымдары арқылы экономикаға үлесі [8,26].

  Жинақтаушы зейнетақы қорының қызметін жасаудағы мемлекеттік органдардың функциялары. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңына сәйкес міндетті зейнетақы салымдарын толық және уақтылы төлеуді және өсім пұл салуын республиканың салық органы жүзеге асырады .

Жинақтаушы зейнетақы  қорларының, қаржы салымдарын басқару  зейнетақы активтері ұйымдарының, кастодиан-банктерінің, сақтандыру ұйымдарының  қызметін реттеушілік және  бақылаушылық жүйелерін атқарушы өкілетті орган, Қазақстан Республикасының нарық рыногын және қаржы ұйымдарын бақылаушы реттеуші Агенттік болып табылады. Қазақстан Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігі халықты зейнетақымен қамтамасыздандыру саласында мемлекеттік саясатты құру жүйелерін жүзеге асырады.

-  Міндетті әлеуметтік сақтандыру. Заңға сәйкес , Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне кіретін жеке тұлғаларға 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына бөлінген төлем иелері жатады.  
Егер жұмысшы заңды тәртіппен әлеуметтік бөлінуге жататын болса , онда әлеуметтік қауіп төнген кезде оған әлеуметтік төлем төленеді. 
Әлеуметтік төлемге тағайындалу үшін өтініш жазу арқылы мекен - жай бойынша зейнетақы төлейтін Мемлекеттік орталықтың территориялық бөлімшелеріне баруы керек.  
Еңбекке жарамсыздығы үшін берілетін әлеуметтік төлем міндетті әлеуметтік сақтандыруға жататындарға , олардың жұмысының тоқталып , жалғасуына қарамастан беріледі.  
- Асыраушысынан айырылу -  асыраушысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлемге тағайындалу құқығы қаза болған тұлғаның немесе асыраушының отбасының мүшелеріне жүреді :

• Асыранды балалар , 18 жасқа жетпеген немесе ересек балалар егер олар мүгедек болса , егер олардың еңбекке жарамды ата - анасы болмаса және олар ата - анасынан алимент алмаса , бұл жағдайда әлеуметтік төлемге жатады . Сонымен қатар , осы аталған тұлғалар орта жалпы , алғашқы кәсіби және жоғары білім беретін оқу орындарында білім алатын болса , оларға оқуы аяқталғанға дейін әлеуметтік төлем төленеді .
• Бір жарым жасқа жетпеген баланы бағумен айналысатын ағасы , әпкесі атасы немесе әжесі олардың еңбекке жарамды , жарамсыздығына қарамастан әлеуметтік төлемге жатады .

Асыраушысынан айырылған жағдайда берілетін әлеуметтік төлемге тағайындалу үшін берілетін өтінішке мынадай құжаттар қосымша ұсынылады :

• Отбасы құрамы туралы мәлімет , жеке куәлік ;
• Асыраушысынан айырылғандығы туралы , қаза болғаны немесе сотпен хабарсыз кетті деп танылғандығы туралы куәлік көшермесі ;  
• қаза болған адаммен туыстық қатынасты анықтайтын құжат көшірмесі ( неке туралы , қазақ болғанның баласының куәлігі т . б );
• Отбасы мүшесінің бірінің оқу орнында білім алатындығы туралы оқу орнынан анықтама қағаз ;
• Мүгедектік тобының анықталғаны туралы мәлімет (асырап алынған баланың жасы 18 жетпеген немесе одан ересек, І,ІІ топ мүгедегі деп танылғандар);

- Ата-анасының қарауынсыз қалған балалар - ата - ананың қарауынсыз қалған балаларға , міндетті әлеуметтік сақтандыруға жататындарға Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес әр айырылған ата - ана үшін асырап алушыға әлеуметтік төлем беріледі .  

   - І,ІІ топтағы бала шағындағы мүгедектер - І , ІІ топтағы бала шағындағы мүгедектерге мүгедектік бекітілген мерзімнен бастап әлеуметтік төлем төленеді .  

       -  Жұмыстан айырылғандағы әлеуметтік төлем - жұмыстан айырылған кезде төленетін әлеуметтік төлем тұлғаның жұмыссыз ретінде тіркелуге келген күнінен бастап жұмыспен қамту жөніндегі өкілетті органмен тағайындалады[8,26]. .  
Жұмыстан айырылған кезде берілетін әлеуметтік төлемге тағайындалу үшін   берілетін өтінішке қосымша мынадай құжаттар ұсынылады :

• Жеке басының куәлігі;
• Мекен-жайы туралы мәлімет;
• Жұмыспен қамту жөніндегі өкілетті органның анықтамасы.

        - Балаларға арналған жәрдемақылар туралы - Қазіргі таңда Қазақстанда отбасын құруға және нығайтуға қолайлы жағдайларды жасауға бағытталған жәрдемақының 3 түрі бар.

Мәселен, республикамызда 2003 жылдан бастап 15 айлық есептік  көрсеткіш (АЕК) мөлшерінде бала тууына байланысты берілетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы төленуде, оның мөлшері 2007 жылы 16380 теңгені құрады. Аталған жәрдемақы отбасының табысына қарамастан республикалық бюджет қаражаты есебінен төленеді. Жыл сайын жәрдемақы алушылардың саны өсіп, 2006 жылы 280,0 мыңға жақын отбасы жәрдемақы алды.

Бала тууға ынталандыру  мақсатында 2006 жылғы 1 шілдеден бастап табысына қарамастан барлық отбасыларға, бір жасқа дейінгі бала күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы  төленіп отыр. Жәрдемақы мөлшері отбасындағы балалар санына қарай 3-тен 4,5 АЕК-ке дейін сараланған. Өткен жылы көрсетілген жәрдемақыны бір жасқа толмаған балалары бар 300,0 мыңға жақын отбасы алды.

2006 жылғы 1 қаңтардан  бастап табысы азық-түлік себетінің  құнынан төмен отбасыларына 1АЕК мөлшерінде (2007 жылы - 1092 теңге) он сегіз жасқа дейінгі балаларға арналған жәрдемақы төленіп отыр. Жәрдемақы мемлекеттік бюджет есебінен төленеді. Өткен жыл бойы жәрдемақымен 282 мың аз қамтамасыз етілген отбасынан 720 мыңнан астам 18 жасқа дейінгі балалар қамтылды.

Бала туу және оның күтімі бойынша жәрдемақылар тағайындау және төлеу мәселесі бойынша өтініш иесі тұрғылықты жері бойынша «Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік  орталық» Республикалық Мемлекеттік  Қазыналық Кәсіпорынның филиалына (РМҚК), ал балаларға арналған жәрдемақыға – жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне, ол болмаса (ауылдық жерде) – ауылдық (селолық) округ әкіміне өтініш беру керек.

Қажетті құжаттардың  тізімі мынадай: өтініш; баланың тууы туралы куәлігінің көшірмесі; өтініш берушінің жеке басын куәландыратын құжатының көшірмесі, отбасының тұрғылықты жерін растайтын құжаттың көшірмесі, отбасының құрамы туралы мәліметтер (бала күтімі жөніндегі жәрдемақы үшін); отбасы мүшелерінің табысы туралы мәліметтер (балаларға арналған жәрдемақы үшін). Өтінішті толтыру үшін өзіңізбен бірге ӘЖК, СТН, жеке шотының нөмірі болуы қажет.

Егер балалар және отбасылық жәрдемақылар жүйесі отбасының  кедейліктен шығуына жеткіліксіз  болған жағдайда, яғни отбасының жиынтық  табысы кедейлік шегінен аспаса, мұндай отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек көрсетіледі .

Балалы отбасыларды  көп жоспарлы мемлекеттік қолдау республикамыздың демографиялық ахуалына оң әсерін тигізіп отыр. Мәселен, егер 2005 жылы 11 айында туылған балалар  саны 258,1 мыңды құраса, ал 2006 жылы осы  кезеңге - 277,0 мың бала туылды.

- Жұмыссыздарды тiркеу -   Қазақстан Республикасының «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңының 15-бабына сәйкес, жұмыс тапқысы келетiн адамдар тұрғылықты жерi бойынша уәкiлеттi органға жұмысқа орналасуына жәрдемдесу туралы өтiнiш жасай алады.

Жұмыс iздеп жүрген адам уәкiлеттi органға мынадай құжаттарды:  жеке куәлiгін (паспортын), әлеуметтік жеке кодын (ӘЖК), салық төлеушінің тіркеу нөмірін (СТН), еңбек қызметiн растайтын құжаттарды тапсырғанда уәкiлеттi орган жұмыссыз деп тану туралы шешiм  қабылдайды.

Жұмыс iздеп жүрген адам жоғарыда аталған құжаттардан басқа алған табыстары туралы (мәлiмдеу сипатындағы) мәлiметтердi қоса бередi.

Шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар бұдан басқа, шетелдiктiң Қазақстан Республикасында тұруға ықтиярхатын және азаматтығы жоқ  адамның iшкi iстер органдарында тiркелгенi туралы белгiсi бар куәлiгін,  оралмандар халықтың көшi-қон мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi органның аумақтық қызметтерi берген оралман куәлiгiн ұсынады.

Уәкiлеттi орган жоғарыда көрсетiлген құжаттар ұсынылған күннен бастап күнтiзбелiк он күннен кешiктiрмей, үлгісін орталық атқарушы орган бекiтетiн дербес есепке алу карточкасына (компьютерлiк деректер базасы) мәлiметтердi енгiзу арқылы өтiнiш жасаған адамдарды тұрғылықты жерi бойынша жұмыссыздар ретiнде тiркейдi.

Уәкiлеттi органда тiркелген жұмыссыздар - күнтiзбелiк он күн iшiнде кемiнде бiр рет уәкiлеттi органда, ал ауылдық елдi мекендерде тұратын жұмыссыздар айына кемiнде бiр рет кенттiң, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтің әкiмiнде белгiленiп тұруға тиiс. 

Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды тіркеу және есепке алу бойынша Қазақстан Республикасының «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» 1992 жылғы 18 желтоқсандағы № 1787-ХІІ Заңына, ҚР Үкіметінің «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға бір жолғы мемлекеттік ақшалай өтемақы төлеудің кейбір мәселелері туралы» 2006 жылғы 20 ақпандағы №110  қаулысына сәйкес, Семей ядролық сынақ полигонынан зардап шеккен зейнеткерлер, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар, жұмыс істейтіндер мен жұмыс істемейтіндер арыз жазып, оған қосымша құжаттарымен, оның ішінде жеке куәлігі, тұрғылықты жерінен анықтама, жинақ кітапшасы, 1949 жылдан 1965 жыл және 1966 жылдан 1990 жыл аралықтарында Семей сынақ полигон аймағында тұрған (жұмыс істеген, әскери қызметі) уақытын нақты растайтын құжаттарын аудандық (қалалық) арнайы комиссиясының жұмыс тобына (аудандық, қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі)  өткізіп, тіркелуі қажет . 

Мүгедектерге протезді-ортопедиялық құралдарды алу бойынша  «Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» 2005 жылғы 13 сәуірдегі ҚР Заңына және «Мүгедектерді оңалтудың кейбір мәселелері туралы» 2005 жылғы 20 шілдедегі № 754 ҚР Үкіметінің қаулысына сәйкес, мүгедектер арыз жазып және әлеуметтік-медициналық сараптаманың (ӘМС) берген жеке оңалту бағдарламасы (ЖОБ) бойынша аудандық (қалалық) жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімдеріне хабарласады. Протезді-ортопедиялық көмек алу  үшін облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы протезді-ортопедиялық орталыққа жолдама береді.

Мүгедектерге сурдо-тифло құралдар және міндетті гигиеналық құралдар алу бойынша «Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» 2005 жылғы 13 сәуірдегі ҚР Заңына  және «Мүгедектерді оңалтудың кейбір мәселелері туралы» 2005 жылғы 20 шілдедегі № 754 ҚР Үкіметінің қаулысына сәйкес, мүгедектер әлеуметтік-медициналық сараптаманың берген жеке оңалту бағдарламасының негізінде сурдо-тифло және міндетті гигиеналық құралдарды алу үшін аудандық (қалалық) жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімдеріне арыз жазады.

Қазақстан Республикасының  «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы»  2005 жылғы 28 маусымдағы N63-III Заңы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 2 қарашадағы  № 1092 қаулысы. 

Балалы отбасыларға  берiлетiн мемлекеттік жәрдемақы - он сегіз жасқа дейінгі балаларға тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі - балаларға арналған жәрдемақы) түріндегі ақшалай төлемдер.

Отбасының орта есеппен  жан басына шаққандағы табысы азық-түлік себетінің құнынан төмен болған жағдайда, әр балаға бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде балаларға арналған жәрдемақы алуға құқығы бар. Азық-түлік себетінің мөлшері тоқсан сайын облыстарда, Астана және Алматы қалаларында теңгемен белгіленеді.

Балаларға арналған жәрдемақы  алу құқығы тоқсан сайын табысы туралы анықтаманы ұсыну арқылы расталып отырады.

Өтініш беруші жәрдемақы тағайындату үшін жәрдемақы алу құқығы бар отбасының тұрғылықты жеріндегі тиісті уәкілетті органға мынадай құжаттар:     

1) нысанын Қазақстан Республикасының  Үкіметі бекітетін белгіленген  үлгідегі өтініш; 
     2) баланың тууы туралы куәлігінің көшірмесі; 
     3) өтініш берушінің жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі; 
     4) отбасының тұрғылықты жерін растайтын құжаттың көшірмесі; 
     5) отбасы мүшелерінің табысы туралы мәлімет (балаларға арналған жәрдемақы үшін)

ұсынуы тиіс.