Муниципалды құрылымдар

10) оқиғалық қатар және ішкі саясат саласындағы іс-әрекет жоспары тұрғысынан аймақтағы мемлекеттік органдардың медиа-жоспарлауын жүзеге асыру және үйлестіру; аймақтық БАҚ-тардың заңдылықтарды сақтау және лицензиялық шарттарды орындау қызметіне мониторинг өткізу;

11) аймақтық БАҚ-тардың ақпараттық саясатты жүргізуде мемлекеттік тапсырысты жүзеге асыруын ұйымдастыру; мемлекеттік органдардың аймақтық БАҚ-тармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру және үйлестіру, мемлекеттік органдардың қызметін жариялауда нақтылы шараларды даярлау және өткізу, журналистердің кәсіби ұйымдармен өзара әрекеттестігін қамтамасыз ету; жергілікті атқарушы органдардың ақпараттық-түсіндіру жұмысын, «Қазақстан-2030» Стратегиясын, ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауларын түсіндіру бойынша ақпараттық-насихат топтарының қызметін үйлестіру; облыстық діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі Кеңестің, ҮЕҰ-мен облыс Әкімі жанындағы кеңестік-мәслихаттық органдардың қызметіне ақпараттық қолдау көрсету;

12) аймақтағы көкейтесті мәселелер және оларды шешуге құзырлы билік органдарының қызметі бойынша ақпараттық материалдар (баспа релиздерін, бағдарламалар) даярлау; аймақтағы көкейтесті ішкі саясат мәселелерінің жедел жарыққа шығарылуын ұйымдастыру, «дағдарыстық РR» тобын қамтамасыз ету;

13) мемлекеттік органдардың ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын әдістемелік қамтамасыз етуді, аудан, қала әкімдіктері аппараттарының қызметкерлері үшін ақпараттық-насихаттау мәселелері бойынша оқыту, семинар-тренингтер өткізуді ұйымдастыру; Қазақстан Республикасының ҮЕҰ-рды мемлекеттік қолдау Концепциясына сәйкес ҮЕҰ-мен өзара әрекеттестікті жүзеге асыру; 2006-2008 жылдарға арналған ҮЕҰ-ды мемлекеттік қолдаудың облыстық бағдарламасын жүзеге асыру;

14) аймақтық ҮЕҰ-ға ұйымдастырушылық-тәжірибелік, әдістемелік, кеңестік, ақпараттық қолдау көрсету; ҮЕҰ-ға арнап ақпараттық-әдістемелік материалдар даярлау; облыс Әкімі жанындағы ҮЕҰ-мен кеңестік-мәслихаттық орган мен «ҮЕҰ ақпарттық орталығының» жұмысына жәрдем көрсету; аймақтағы қоғамдық процестерді демократияландыруға бағытталған ғылыми-практикалық шараларды даярлау және өткізу;

15) діни бірлестіктермен, үкіметтік емес ұйымдармен және өзге қоғамдық бірлестіктермен тұрғылықты өзара әрекеттестік жүйесін ұйымдастыру; ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, конфессияаралық төзімділік және қоғамды топтастыру жұмыстарын ұйымдастыру; облыс Әкімі жанындағы ҮЕҰ-мен, діни бірлестіктермен қатынас жөніндегі кеңестердің, өзге кеңестік-мәслихаттық органдардың жұмысын және өзара әрекеттестігін үйлестіру және ұйымдастыру;

16) қоғамдық саяси ахуалға, діни бірлестіктердің, ҮЕҰ -дың, басқа да қоғамдық ұйымдардың қызметіне монитринг жүргізу арқылы облыс халқының қоғамдық пікірін зерделеу; жаңадан құрылған діни бірлестіктерді экспертизадан өткізу үшін эксперттік комиссияның жұмысын үйлестіру; аймақтық саяси партиялар мен діни бірлестіктердің қызметі туралы ақпарат жинау және талдау; аймақтағы ішкі саяси ахуалды, партиялық құрылымды талдау және болжау; аймақтық деңгейде саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстардың қызметі туралы есептік және жалпылама баяндамалар (жылдық, жартыжылдық, тоқсандық, декадалық) даярлау;

17) саяси партиялар, қоғамдық–саяси қозғалыстар, діни бірлестіктермен өзара әрекеттестік мәселелері бойынша ғылыми-практикалық конференциялар, семинарлар, тренингтер, «дөңгелек үстелдер» т.б. ұйымдастыру және өткізу; саяси партиялар, қоғамдық–саяси қозғалыстар, діни бірлестіктер қызметі туралы ақпараттық-анықтамалық материалдар даярлау;

Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, алақандарында ұстаған үкімет (демек сол үкіметтің өзін билеп отырған коммунистік партия) жергілікті жердің билігін де ешкімге бергісі келмейді. Жергілікті өкілді орган – мәслихат (бұрынғы – Кеңес депутаттары) халық билігінің белгісі ретінде қалғанмен, шын мәніндегі билік – ауылдарда – совхоз директорларында болса, аудандарда – аудандық партия комитеттерінің қолында болаты [9,34]

Демократиялық қоғамға  қадам бастық деп жариялаған Қазақстан  үшін нағыз тоталитарлық жүйенің  белгісі болып табылатын жоғарыдағы құрылымның келмеске кетуі заңды құбылыс еді. Бірақ Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесінің қоғамдық өмірге енуі де өте күрделі мәселе болып отыр. 1995 жылғы Конституцияға енген 89-баптың әр жолының мағынасын ашып көрсететін, оны жүзеге асыратын тетіктердің анықтап беретін заң әлі де қабылданған жоқ.

Біз енді Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесінің құрылысы нақты да анық:

а) Жергілікті бір әкімшілік-территориялық  жердің тұрғындары заңды сайлау (тікелей, жасырын, тең) арқылы сол территорияның барлық ішкі мәселелерін шешуге құқықты өкілдік орган сайлайды. Шартты түрде сол органды «Кеңес» деп аталық.

ә) Кеңес өздерінің  арасынан бір адамды Атқару органының (кейде «муниципалитет» деп те аталады) басшысы етіп сайлайды не тағайындайды. Кей жерлерде Атқару органының басшысы да Кеңес мүшелері сияқты сайлау арқылы анықталады. Шартты түрде бұл орында отырған адамды – «Жетекші» деп аталық. Ол азамат Атқарушы органды өзі жасақтайды. Сол жердің қажеттіліктеріне қарай әр түрлі саладағы бөлімдер ашады. Оның басшыларын тағайындайды, құрамын анықтайды, міндеттерін нақтылайды, қысқасы, жалпы басшылық жасайды.

г) Кеңес не оның мүшелері Жетекшінің атқару жұмысына тікелей  араласа алмайды, бірақ түрлі  саладағы комиссия құру арқылы олардың  қызметтерін бақылап отырады. Сонымен қатар сол терриорияның жалпы даму жоспары, әлеуметітк, экономикалық бағытын да Кеңес айқындайды. Кеңес мүшелері көп жерлерде жалақы да алмайды.

2. Қазақстандағы Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымыдың алдындағы жағдай – өте «қызық» та күрделі... 

Конституцияға сай нақты  Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесі қоғамдық өмірімізге енсе, жергілікті деңгейде «қос үкіметтің» орнауы ғажап емес. Оның біреуі – қазір өмірде бар жергілікті басқару (өкілдік органы – жергілікті мәслихат, атқарушы органы - әкімшілік) да, екіншісі – Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы болмақ (өкілдік органы – Кеңес, ал атқарушы органы – муниципалитет). Бүгінгі жергілікті халық өкілдері болып табылатын мәслихат – мемлекеттік басқарудың өкілдік түрі болып саналады да, оның шешімін жүзеге асыратын, оған тәуелді, бағынышты органды – президенттің өкілі болып табылатын әкім басқаруда.

Құрылымдық жағынан  да, мазмұны тұрғысынан да Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымыға ең жақыны - өкілдік орган (мәслихат) болып табылады. Халықаралық тәжірибеде өкілдік органды Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы құрылымына айналдыру кездеседі. Екі өкілдік органнан көрі жергілікті мәслихаттың Кеңеске айналдыру тиімді де сияқты .

Дегенмен ең күрделі мәселенің бірі – сол өкілдік органға бағынышты атқару органы болып отыр. Егер әкімшілік (демек жоғарыдан тағайындалған әкім) органы қаз-қалпында қалса – ешқандай Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы болмайды. Әр нәрсенің өз атауы бар – мүмкін, әкімдер жүйесі әлі де өз қажеттіліктерін жоймаған шығар, бірақ оны Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымымен будандастырып, халық билігінің алғашқы сатысының басты белгісі етудің ешқандай қажеті жоқ. Шынын айту керек, Қазақстан Парламенті екі оттың ортасында қалған сияқты: Конситуцияда айқын жазылған баптарды жүзеге асыра отырып, муниципалитеттік басқару жүйесіне көшетін заң қабылдайын десе – жергілікті жердің басшыларының жоғарыдағыларға деген бағыныштылығы келмеске кетеді, ал Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы органдарын әкімшілікке бағынышты ететін заң шығарса – Конституцияның 89-тармағындағы мәселелер далада қалады.

Демек Қазақстандағы  Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесі тек бір ғана заңның аясында жүзеге аса қояды дегенге сену қиын. Бұл жерде жергілікті әкімдерді сайлау да, өкілдік органдардың мәртебесіне өзгерістер енгізу де қатар жүру керек сияқты. Бір сөзбен айтқанда, жергілікті басқару жүйесіне толық реформа жүргізу қажет.

1982 жылғы муниципалдық  реформаның нәтижесінде Франциядағы жергілікті мәселелерді шешу толығынан жергілікті қауымға берілді. Бұл реформаны жергілікті қауымдар да, мемлекет те қолдады. Коммуналар мемлекеттің пайдасынан зияны көп ұсақ бақылауынан құтылып еркін жұымыс істеуге мүмкіндік алса, мемлекет те әлеуметтік-экономикалық мәселелердің бір бөлігін жергілікті органға беріп, арқаларын кеңге салып, босаған күштерін басқа мемлекеттік маңызды жұмыстарға бағыттады. Мемлекеттің қолында тек әкімшілік бақылау жұмысы ғана қалды. Оны үкімет пен президенттің өкілі атқаратын болды. Унитарлық Францияның тәжірибесі көп елдерге үлгі болағаны анық.

3. Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесіндегі халықтың тікелей билігінің көрінісі .

«Биліктің ең тиімді түрі – халыққа ең жақын билік» деген  тамаша сөз бар. Қазіргі билік жүйелерінің ішіндегі халыққа жақыны да, өзінің тиімділігін барлық елдерде дәлелдеген де жергілікті құрылым болып отыр.

Дегенмен Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы да жергілікті тұрғындардың өкілдік басқаруы болып табылады. Кеңес – тұрғындардың сайлауы арқылы дүниеге келеді де, солардың берген өкілдіктерінің негізінде жұмыс істейді. Сонымен қатар, Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесінде біршама халықтың тікелей басқару жолдары да берілген. Бұларға – жиналыстар, Кеңес өкілдерін қайта шақырып алу, заң шығаруға араласу құқығы және жергілікті референдум жатады.

1. Қазақстан парламентінен  бір оқылымынан өткен «Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы туралы» заңда тұрғындарының жалпы саны 1000-нан кем болатын елді мекендердегі жергілікті мәселелерді шешу – сол жерде тұратын адамдардың жиналысына берілген. Мүмкін, бұл да қажеттіліктен туған болар. 10-15 үйден тұратын кішкене елді мекендерде арнайы сайлау өткізіп, лауазым иелерін таңдау тиімді бола қояр ма екен. Екіншіден, шағын топты жиналысқа жинау да оңай (өкілдік жүйенің пайда болуының ең басты себебі де халықты бір парламентке жинаудың жүзеге аспауы емес пе?) және арнайы құрылым жасайтындай аса күрделі мәселелердің бола қоймайтыны да анық.

2. Халықтың тікелей  басқару түріне өз міндеттерін ойдағыдай атқара алмаған Кеңес мүшелерін қайта шақырып алу да жатады.

Бұл жүйе - өте қарапайым  жолдармен жүзеге асады. (Сан-Снтонио  қаласының жарғысы бойынша) Кеңес  мүшесін кері қайтарып алудың нақты  себептері көрсетілген Петиция  кезінде сайлауға қатысқан азаматтардың 10 пайызы қол қойса болғаны. Айта кету керек, дәл осындай тәртіппен қаланың  әкімін де орнынан түсіруге болады. Петиция (хат) Кеңестің хатшысына табыс етіледі. Хатшы 20 күннің ішінде петицияның заңдылық жағын – 10 пайызға толуын, қолдардың дұрыс қойылуын, т.б. тексеріп  шығып Қала Кеңесіне нәтижесін хабарлайды. Егер Петицияда көрсетілген себептер толық дәлелденгенше, қала Хатшысы осы мәліметтерді Кеңеске тапсырады. Кеңес мүшелері дауысқа салып, шешім қабылдайды. (Бюлеттеньде «Пәленшеев Түгенше қала Кеңесінен кетуі керек пе?» деген бір ғана сұрақ тұрады да оның астына «кеткенін қолдамаймын» немесе «кетуін қолдаймын» деген сөздер жазылады. Егер Кеңестік көпшілік оның кетуін қаласа, оның қызметі тоқталады).

3. Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымы жүйесіндегі халық басқаруының тікелей түрі – референдум болып табылады.

Жергілікті мәселелердің ішіндегі аса маңыздыларын шешу үстінде  не Кеңестің өзі немесе халықтың бір  бөлігінің талабымен жергілікті референдум өткізіледі. Референдум жөнінде бастама көтеретін адамдардың саны Жарғыда көрсетілуі шарт. Көптеген жерлерде Жарғының өзі де референдум арқылы қабылданады.

Біздің бүгінгі өмірімізге қарағанда, Муниципалды құрылымды  басқарудың құрылымыдың ең басты ерекшелігі – жоғарыдан төменге дейінгі бағыныштылықтың, тәуелділіктің болмауы. Мысалы, Ауыл Кеңесі мен оның Атқарушы органы ауданның Кеңесі мен Атқарушы органына бағынбайды, оларға есеп бермейді. Сонда олар кімге бағынып, нені басшылыққа алады?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Муниципалды халықты әлеуметтік қорғау саясатының негізінде жүзеге асырылатын шаралар

 

 

Муниципалды   халықты әлеуметтік қорғау саясатының шегінде келесі салалар бойынша қызметті жүзеге асырады:

- Зейнетақымен қамтамасыз ету - Республикада 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап , мемлекеттік зейнетақыға шығу ережелері мен тәртіптерін және зейнетақы жинақ қоры жүйесінен зейнетақымен қамтамасыздандыруын реттеуші Қазақстан Республикасының « Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы өз күшіне енді ( заңға сілтеме ) 
Зейнетақымен қамтамасыздандыру екі жүйеден тұрады :

• ортақ жүйеден ( зейнетақыны төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталықтан зейнетақымен   қамтамасыздандыру );

Ортақ жүйе республикалық  бюджетке түскен әлеуметтік салық пен  басқа да төлемдерге негізделген .

• жинақтаушы зейнетақы жүйесі ( жинақтаушы зейнетақы қоры )            ( Зейнетақымен қамтамасыздандыру бөліміне сілтеме / Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақымен қамтамасыздандыру ).

Зейнетақы жасы фиксациялы болады : еркектерге 63 жастан және әйелдерге 58 жастан .

Ең кіші зейнетақы  жыл сайын заңды түрде бекітіледі . Зейнетақы төлеу жөніндегі Мемлекеттік  орталықтан зейнетақы алатындар саны Республикада

1645,1 мыңға жуық.

Зейнетақының ең кіші мөлшері 2005 жылдың санағы бойынша 6200 теңгені  құрады . Зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері 2005 жылға 9142 мың теңгені құрады .   2005-2007 жылдарға Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік өзгерістерінің әрі - қарай тереңдетілу Бағдарламасына сәйкес , 2005 жылдың 1 маусымынан бастап , ортақ жүйеден зейнетақы деңгейін көтеруге мүмкіндік берген   сонымен бірге жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысушы – жас буынға әлеуметтік кепілдігін қамтамасыз етуге тартылған зейнетақыны төлеу мемлекеттік негізін енгізілді . 
2005 жылғы 1 шілдесінен негізгі зейнетақыны төлеу есебімен зейнетақы төлемдерірінің ең кіші мөлшері 9 200 теңгені құрады , негізгі зейнетақыны төлеу есебімен орта зейнетақының мөлшері 12142 теңгені   құрады .  
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы төлемдерінің мөлшері  8%. инфляцияның деңгейінің озығына тиісті көтерілген 

Зейнетақы төлемдерін тағайындау үшін азаматтар , зейнетақыны тағайындау туралы өтінішті тұрақты тұрғылықты жеріне байланысты зейнетақыны төлеу  жөніндегі Мемлекеттік орталықтарының аудандық           ( қалалық ) бөлімшелеріне белгіленген барлық құжаттарды әкеледі . Зейнетақыны тағайындауға қажетті құжаттар тәртібі Орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерін , мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мен мемлекеттік арнаулы жәрдемақыларды тағайындау мен төлеуді ұйымдастырудың тәртібі туралы Нұсқаулықта аталған