Коммерциялық банктердің несие саясатының теориялық негіздері

    Қарызды беру тәртібі:

    Несие сұранысын қарастыру үшін клиентке мынадай құжаттарды банкке ұсыну  қажет:

- кепілге  берілетін қарызды беру үшін  өтініші;

- жеке  куәлігінің көшірмесі;

- СТН  көшірмесі;

- депозиттегі  ақша қаражатын кепілге қоюға  берілетін жұбайының келісімі  міндетті түрде болуы қажет,  егер сұралатын несие сомасы 13 млн. теңгеден көп болса;

- егер, сұралатын несие сомасы 13 млн.  теңгеден аз болса, онда жұбайының  келісімі керек, керек еместігін  филиалдың бірінші директоры  шешеді.

    VIP клиентерді несиелеу

    VIP-клиент–  ол келесі талаптарға сай келетін  жеке тұлға:

- банк  үшін басты клиент;

- банк  онымен ұзақ мерзімді қарым-қатынаста  болуына сенімді;

- оның  төлем қабілеттілігі ешқандай  күмән келтірмейді.

    VIP клиент негізінде:

- банктің  корпоративті клиенттердің заңды  менеджерлері;

- банктің  корпоративті клиенттірдің ірі  акционерлері;

- көрсетілген  тұлғалардың жақын туыстары;

- басқа  да банкке қадірлі клиенттер  бола алады.

    Банктің әрекет ететін несие саясатына сәйкес несиелеу үшін, VIP клиент түрінде банкпен  ерекше қарым-қатынстағы бола алмайды.

    VIP клиенттерді жекелеп несиелеудің  негізгі шарттары:

- клиенттің  келісімі бойынша қарыз 2 жылға  ұлттық валюта– теңгеде және  АҚШ долларында беріледі;

- қарыз  бойынша қамтамасыз ету– несиенің  міндетті талабы болып есептеледі;

- клиенттің  келісімі мен қарызды өтеу  графигі құрастырылады.

    Ипотекалық  несиелеу «Пәтер плюс»

    «Пәтер  плюс» бағдарламасы– үйі бар, бірақ өз үйін сатып алып, ипотекалық несиені рәсімдеу арқылы өзінің баспана  мәселесін жақсартып алғысы келетін  клиенттерге арналған.

- қарызгер  банкке келген кезде, бірінші  оның сатып алатын тұрғын үйіне  және сонымен қатар, сатуға  арналған қолда бар мүлікке  бағалау жүргізіледі;

- бастапқы  құнын беру талап етілмейді;

- қарызгер  бір уақытта екі несиені рәсімдей  алады және олар бойынша бір  негізгі досьесі жүргізіледі;

- бірінші  несие ең көп дегенде 6 айға  беріледі;

- қарыз  сомасы өз үйінің нарықтық  құнының 70 пайызынан аспауы керек;

- берілген  несие бойынша сыйақы мөлшері  Бас офистің Несиелік Комитеті  бекіткен максималды сыйақы мөлшерінен  төмен болмауы тиіс;

- бұл  несие бойынша кепілге сатуға  дайындаған үй қойылады, сонымен  қатар бұл мүлік қарызгердің  немесе басқа үшінші бір тұлғаның  иесінде болуы мүмкін;

- несиені  беру барысында негізгі қарыздың  соңғы мерзімі көрсетілген өтеу  графигі мен ай сайынғы төленетін  пайыздары жүргізіледі;

- бірінші  қарызды өтеу қолда бар мүлікті  сатудан түсетін қаражаттар есебінен  жүргізіледі;

- екінші  несие– бірінші несие сомасын  алып тастағанда, сатып алатын  мүлік бағасының сомасына рәсімделеді  және несие қарызгердің келісімімен  25-жылға беріледі;

- несиенің  мына түріне жүргізілетін сыйақы  мөлшері Бас офис бекіткен  минималды сыйақы мөлшерінен  төмен болмауы қажет;

- несиенің  кепілі ретінде сатып алынатын  мүлік болады. Сатып алатын мүліктің  меншік иесі ретінде қарызгердің  өзі, не болмаса үшінші бір  тұлға бола алады және оған  рәсімдеу құқығы беріледі.

    «Қажет  болар» жекелеп несиелеудің лимиті

    Ұсыну шарты:

    Жекелеп несие беру лимиті– бекітілген лимит  мөлшерінің сомасынан аспайтын, еш мақсаты көрсетілмейтін жеке тұлғаларға берілетін несие болып табылады.

- Максималды  лимит мерзімі 20 жыл, сонымен  бірге бұл мерзім шектелуі  мүмкін, егер қарызгер зейнеттік  жасқа шығатын болса, онда өтеу  мерзімі зейнетке шығардан бір  жыл бұрын жабылуы қажет;

- лимит  теңгеде және АҚш долларында  бекітіледі;

- көрсетілген  несие бойынша максималды сома 500 000 АҚШ доллары;

- лимитті  ашу, өтінішті қарастыру және  қарызды беру сияқты қызметтері  үшін берілетін комиссия мөлшері  банк тарифына сәйкес болады;

- соңына  дейін қолданбаған лимит үшін, комиссия ұсталмайды;

- лимитті  қамтамасыз ету кепілзатына Қазақстанның  қалаларындағы тұрғын үй немесе  коммерциялық жылжымайтын мүлікті  жатқызуға болады, сонымен қатар  Алматы, Астана қалаларына тиісті  қайтару мерзімі 50 жылдан аспауы  қажет. 

    Лимиттің  төңірегіндегі несиелеу берілген қарыздың пайыздық сыйақы мөлшері, жекелеп несие  беру лимиті бойынша бекітілген сыйақы мөлшеріне сәйкес жүргізіледі. Өкілетті Несиелік Комитетінің шешімімен мынадай мүмкіндіктер бар:

- 6 айға  дейін өтеудің жай графигін  қолданған негізгі қарыздың төлемін  кейінге қалдыруға болады;

- әрбір  қарыздың мерзімі лимит мерзімімен  шектеледі;

- негізінен  қарыздың максималды мерзімі– 10 жыл;

- лимиттің  максималды сомасы келесі формуламен  анықталады: 

                          қарызгердің ай сайынғы таза  табысы

лимит сомасы= –––––––––––––––––––––––––––––– * лимит мерзімі         (1)

                                                    2 

    мұндағы лимит мерзімі аймен көрсетіледі.

    Лимиттің  максималды сомасы жылжымайтын мүліктің бағалық құнының 50 пайызынан аспауы қажет.

    «Сенім» несиесі

    Бұл несие түрі клиенттерге өз мұқтаждығын  қанағаттандыру үшін беріледі.

- несиенің  мерзімі 3 жыл;

- қарыздың  максималды сомасы 1000 000 теңге;

- несиенің  мына түріне жүргізілетін сыйақы  мөлшері Бас офис бекіткен  минималды сыйақы мөлшерінен  төмен болмауы қажет;

- міндетті  түрде қарызгердің жалақысын  куәландыратын құжатта жұмыс  орындағы бастығының немесе бас  бухгалтерінің қолы және кәсіпорынның  мөрі болуға тиіс.

    Қарызды беру тәртібі:

    Несие сұранысын қарастыру үшін клиентке мынадай құжаттарды банкке ұсыну  қажет:

- кепілге  берілетін қарызды беру үшін  өтініші;

- жеке  куәлігінің көшірмесі;

- СТН  көшірмесі.

    Қазіргі таңда елімізде шағын және орта бизнесті дамытумен байланысты заңды тұлғаларға несиелеудің негізгі 6 түрін ұсынады. Оларды мына кестеден көрсек болады.

1.1-кесте

    Коммерциялық  банктердің жүргізетін несиелік саясатының мазмұны бір болғанымен, әр коммерциялық банк түрлі факторларды басшылыққа ала отырып, өзіндік ерекшеліктеріне  қарай тартымды несиелік саясатты әзірлейді.

    Саясат– бір-бірімен байланысты іс-әрекетті жүзеге асыру тәсілін сипаттаса, несиелік саясат– коммерциялық банк өз қызметін жүзеге асыру барысында  қолданатын кең спекторлы саясаттың  бір бөлігі. Несиелік саясат банктің  ішкі және конфиденциялды құжатын білдіреді.

    АҚ-ның  несиелік саясатында қарызды мынадай  мақсаттарға беру көзделген: сауда-саттық операциясы және өндірістің тиімділігін  көтерумен байланысты жүргізілетін шаралар, ішкі және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті өнімдер шығару, қызмет көрсету.

-  несиелік процесті ұйымдастыру  мынадай кезеңдерден тұрады:

-  несиелік өтінішті қабылдау, қарастыру,  талдау жасау;

- қарыз  алушының несиелік қабілеттілігін  бағалау және эксперттердің   қорытындысын әзірлеу;

- несиенің  кепілмен қамтамасыз етілуін  тексеру;

- заңдық  қорытынды жасау;

- несиені  беру туралы процедура;

- несиелік  өтінішпен келісім-шартқа бұрыштама  қою;

- берілген  несиеге мониторинг жүргізу және  оның қайтарылуына бақылау жүргізу.

    Несиелік  өтінішті қабылдау мен қарастыру  несиелік саясатта көрсетілген процедураларға сәйкес қатаң жүргізіледі. Егер осы  кезеңде несиелік өтініш бойынша  оң пікір қалыптасқанмен, қарыз алушының несиеге қабілеттілігін бағалау  және өтініш бойынша сараптамалық қорытынды  жасау бәрібір қажет етіледі. Несиені беру туралы шешімде мына факторлар басшылыққа алынады: қаржыландырылатын  жобаның құны, шаруашылық жүргізуші  субъектінің негізгі қарызды  және оған есептелінген сыйақыны өтеу үшін қажетті, тұрақты ақша ағымымен қамтамасыз етілген қабілеттілігі.

    Несиелік  тәуекелді минимизациялау үшін, несиелеудің  барлық кезеңін қамтыған негізгі  қарызды және оған есептелінген сыйақыны қамтамасыз ететін кепілзатты қояды. Ол кепілзатқа мынадай талаптар қойылады:

- экономикалық  талаптар– өтімділікті есепке  ала отырып кепілзат объектісін  дұрыс таңдау, оның нақты нарықтық  құнын бағалау, қажет болған  жағдайда кепілзат объектісінің  сақталуына бақылау жүргізу, нарықтағы  жағдайдың өзгеруіне байланысты  қайта бағалауды жүргізу;

- заңдық  талаптар– жасалынатын келісім-шарт  бойынша кепілзатты беруші мен  кепіл зат иесінің құқықтары  мен міндеттерін анықтау, кепілзат  бойынша құқық берілетін құжаттардың дұрыс рәсімделуі және толықтығы, оларды тіркеу және сақтау бойынша бекітілген ереженің сақталуы.