Коммерциялық банктердің несие саясатының теориялық негіздері

      Несиелік саясаты әдістемелік тұрғыда оңтайландырудың отандық және әлемдік тәжірибесін, талаптарын ескере отырып, коммерциялық банктегі несиелік саясатты қалыптастырудың төмендегідей  нұсқасын ұсынуға болады:

• Несиелік саясаттың жалпы ережелері мен мақсаттары.
• Несиелік операцияларды басқару аппараты және банк қызметкерлерінің өкілеттілігі.
• Несиелік келісім-шарттың әр түрлі кезеңдерінде несиелік процесті ұйымдастыру.
• Банктік бақылау және несиетік процесті басқару.

        Несиелік саясатты қалыптастыру және несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы әдістемелік міндетті талаптардан туған бұл теориялық модельді біз коммерциялық банктегі  несиелік саясатты оңтайландырудың қажеттілігіне байланысты ұсындық. Біздің ойымызша, мұнда коммерциялық банктің несиелік саладағы стратегиясын анықтайтынм «Несиелік саясаттың негізгі ережелері мен мақсаттары» (1) болу керек. Одан кейінгі бағыттар банк қызметкерлерінің несиетік операцияларды басқару жұмысында банктің тактикасын анықтайды (2), банктің нақты операцияларын және клиентпен арадағы келісім-шарттың ұйымдастырудың жолдарын нақтылайды (3), несиетік процесті бақылау және басқару шараларының жүйесін белгілейді (4). Несиелік саясатты қалыптастырудың теориялық моделінің әрбір бағыты өзара тығыз байланысты және несиелік саясатты қалыптастырып, несиелік процесті ұйымдастыруда міндетті болып табылады, ұтымды несиелік саясаттың мәнін ашу үшін қажет.

      Банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдаудың басым бағыттарымен, екіншіден, банк қызметкерлерінің практикалық іс-қимылын белгілейтін және осы басым бағыттарды өмірге енгізетін нормалармен, ережелермен анықталады. Бұл жерде тәуекелді (оның ішінде несиелік) басқару қабілеттілігі нақты несиелік келісімдердің шарттарын жасаумен айналысатын банк басшылығының бөліктілігіне және қызметкерлердің сыныптамалық  деңгейіне байланысты.

      Жалпы, несиелік саясатын стратегиясы нақты банктің несие рыногындағы басым бағыттарын, ұстанымдары мен мақсаттарын көздесе, ал тактикасы – несиелік келісім жасау, несиелік процесті ұйымдастыру кезінде осы банктің жоғарыдағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін қолданатын қаржылық және басқа құралдары. Сөйтіп, несиелік саясат банктің несиелік бөлімшелеріндегі тиімді жұмыстың қажетті алғышарттарын жасайды, қызметкерлердің күш-қуатын біріктіріп, ұйымдастырады, қателіктер мен тиімсіз шешім қабылдаудан сақтандырады. Несиелік саясаттың элементтері несиелік саясаттың ұйымдастыру нысандарында, яғни оны жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерінде нақты қолданылады.

                  

 

     2.3 «ЦентрКредит» банкінің несие түрлері мен несие саясатына жалпы сипаттамасы. 

    «Стандарт»  ипотекасы бағдарламаның ерекшелігі:

- өтініш  жедел (3 күн ішінде) қаралады.

- клиент  банктің арнайы сайты арқылы  электронды өтінішін жіберіп,  үйден  шықпай-ақ несие алуға  өтініш бере алады.

- тұрғын  үйді несие бойынша шешім қабылдағаннан  кейін де таңдауға болады.

- Қазақстанның  кез келген қаласынан үй сатып  алуға мүмкіндік бар.

    Жылжымайтын мүлікті сатып алу қарызы теңгеде  және АҚШ долларында 25 жылға дейін  беріледі. Клиенттің келісімімен  жылжымайтын мүлікті құру үшін–  қарыз сомасы теңгеде және АҚШ  долларында 15 жылға берілсе, ал жылжымайтын  мүліктің ішіне ремонт жасау үшін берілетін қарыз ұлттық валютада немесе АҚШ долларында 10 жылға беріледі.

    – несиелеу кезінде клиент кепіл ретінде  алынатын мүлікті қойса, онда қарызгер бастапқы жарнасын төлеуге міндетті. Бастапқы жарна төмендегідей болады:

- тұрғын  үй және коммерциялық объектілер  бойынша алынатын мүлік бағасының  30 пайызынан төмен болмауы керек;

- банк  қызметкерлері үшін тұрғын үй  және коммерциялық объектілер  бойынша алынатын мүлік бағасының  15 пайызынан төмен болмайды.

- мүлік  эксплуатациясының мерзімін 50 жыл  мерзімінен асырмау қажет. Сонымен  бірге кепілге қойылған мүлікке  келесідей талаптар қойылады:

- кепіл  мүлкі мекеменің барлық бөлмелерін  жылытатын электрлік, су, газ сияқты  жылу жүйелеріне қосылуы тиіс;

- мүліктің  байланыс жүйесімен қамтамасыз  етілуі және оның дұрыстығы;

- бастапқы  құны 40 пайыз немесе одан көп  болса, онда мүлік эксплуатациясы  шектелмейді;

- бастапқы  құнды қарызгердің жеке шотына  аудары дұрыс болады.

    Сонымен қатар қарызды бастапқы жарнасыз беруге болады. Егер қосымша өзін қамтамасыз ететін затты қойса. Осыған байланысты қарыз сомасының қатынасы объектілердің  өзіндік нарықтық бағасының 70 пайызынан  аспау қажет. Сондай-ақ негізгі қарыз  сомасының 30 пайызы өтелген болса, онда клиент қосымша қамтамасыз етуден босатылады. Бірақ негізгі кепіл затының  кепілдік құны негізгі қарыздың қалған сомасын жабуы керек. Егер кепілге  басқа ликвидті қамтамасыз ету заты қойылса, сонымен бірге қарыз  сомасы тұрғын үй және коммерциялық объектілер бойынша кепілге қойылған заттың нарықтық бағасының 70 пайзынан аспауы қажет. Несиені беру қарызгердің  төлем қабілеттілігіне анализ жасау  арқылы беріледі.

    «Экспресс»  несиесі

    Қарызгердің төлем қабілеттілігіне байланысты қарыздың максималды сомасы 300 000 теңгеден аспауы қажет, ал банк қызметкерлеріне берілетін несие сомасы орташа айлық жалақысының 1000% құрайды. Сонымен бірге ай сайынғы жарнасының сомасы жалақының 50 %-нан аспауы қажет.

- Қарыз  мерзімі: 36 ай

- Қарызды  берудің негізгі шарттары болып  мыналар:

- төлемге  қабілетті гарант жалақысын «БЦК»  арқылы алуы немесе «Капитал»  ЖЗҚ-ның салымшысы болуы;

- клиенттің  6 айдан кем болмайтын еңбек  стажының болуы табылады.

- Қарызды  қарастыру мен рәсімдеу үшін  қарызгер мен гарант келесідей  құжаттарды банкке тапсыру қажет:

- жеке  куәлігінің көшермесі;

- СТН

- СИК

- несиені  алуға өтініш жазу.

- берілген  қарыз бойынша сыйақы мөлшері  несиелер бойынша бекітілген  сыйақы мөлшеріне сәйкес болуы  қажет;

- берілген  өтінішті қарастыру 1 күннен аспауы  керек;

- филиалдың  директоры тәуекелдің жоғарлануына  байланысты сыйақы мөлшерін көтеруге  құқылы.

    Автокөлікті несиелеу

- Автокөлік  үшінші бір тұлғадан немесе  автосалоннан алынуы мүмкін;

- толық  және жарым-жартылай қарызды төлеу  автокөлікті иеленетін адам немесе  үшінші бір тұлға төлеуге құқылы;

- кепілдікке  жылжымайтын мүлікті қойса, онда  қарыз теңгемен 10 жылға беріледі;

- сатып  алынатын жаңа шетел автокөліктерін  кепілге қоған жағдайда, қарыз  теңгеде немесе АҚШ долларында 5 жыл мерзімге беріледі;

- егер  клиент сатып алынатын автокөлікті  кепілген қойған болса, онда  ол өз ақша қаражатынан төлейтін  бастапқы жарнасы автокөлік бағасының  30%-дан төмен болмауы қажет.  Бастапқы жарнасының төленуі  қарызгердің жеке шотының көшірмесімен  немесе кепілдік сомасы төленгені  туралы келісім-шарттың боуымен  расталады;

- қолданған  автокөлікті сатып алу қарызы–  кепілге қойылған жылжымайтын  мүліктің нарықтық бағасының  70%-нан аспауы қажет;

- автокөлікті  сатып алу қарызы– қарызгердің  кірісін растайтын құжаттармен  рәсімделеді;

- несиелеудің  міндетті талабы болып– сақтандыру  табылады;

- қарыздың  төменгі сыйақы мөлшерлемесі  Бас офистің өкілетті комитетімен  анықталады.

    «Экстренный»  несиесі

- қарыз  теңгеде және АҚШ долларында 10 жыл мерзімге беріледі;

- минималды  сыйақы мөлшерлемесі өкілетті  комитетпен бекітіледі;

- өкілетті  Несиелік Комитетінің шешімімен  негізгі қарыздың өтелуі есептелген  сыйақы мен ай сайын, аннуитетік  есеппен жүргізіледі;

- өтеудің  жай графикалық түрін қолдануға  мүмкіндік бар;

- кідіртуге  болмайтын қарыздың түсінігіне–  ешқандай мақсаты көрсетілмеген,  қарызгердің өзінің жеке мұқтаждығына  байланысты алынатын қарызды  жатқызамыз;

    ҚР-ның  заңдарына және Несие саясатына  қайшы келмейтін клиенттің көптеген мақсаттарына байланысты несие ресурстары қолданыла береді.

- Мақсималды  сомасы 500 000 АҚШ доллары немесе теңгедегі эквивалентті сомасы;

- Қарыздың  барлығы кепілге жылжымайтын  мүлікті қойған жағдайда ғана  беріледі. Сонымен қатар, жылжымайтын  мүлікке келесі талаптар қойылады:

- тек  цементті немесе тасты фундаменті  бар ғимараттардың болуына;

- басқа  пәтерлер мен үйлерден кепілге  қойылған мүліктің асбөлмесі  мен санузелі бөлек болуы қажет;

- кепілге  қойылған мүлік ғимараттың барлық  бөлмелерін жылытатын электр, су, газ сияқты жылу жүйесінің  барлық түріне қосылуына;

- есік, терезелер мен үй шатырының  түгел және дұрыс болуына;

- пәтерге  сапалы қызметті қамтамасыз ететін  барлық байланыс түрлерінің болуы  және оның дұрыстығына.

- қарыз  сомасы кепілге қойылған мүліктің  бағасының 50%-нан аспауы қажет;

- кепілге  қойылған жылжымайтын мүлік міндетті  түрде Банктің атауымен көрсетілген  сақтандыру компаниясында тіркелуі  керек.

- сонымен  қатар, кейінге қалдыруға болмайтын  қажеттіліктерге берілетін қарыздары  да беріледі:

- қарыздар  қарызгердің төлем қабілеттілігін  анықтау барысында беріледі,

- несиені  рәсімдеу кезінде қарызгер банкке  қажетті құжаттарды тапсыруға  міндетті:

- қарызды  беруге мәлімдеме жасау;

- жеке  куәлігінің көшірмесі;

- СТН  көшірмесі;

- СИК  көшірмесі;

- қарызгердің  кірістерін куәландыратын құжаттар.

    «Кепілге  депозит қойылатын» несиесі

    Қойылатын шарттары:

- кепілге  депозит қойылған несиелеу– уақытылы, қайтарымды, төлемді және қамсызданған  талаптарға байланысты коммерциялық  негізінде жүзеге асырылады;

- несиенің  максималды сомасы мына формуламен  анықталады:

несие сомасы= депозит  сомасы– несие бойынша 1-ші 4 айлық  сыйақы мөлшер.

    Депозит мерзімі сұралған несие мерзімінен аз болған жағдайда депозит мерзімін ұзартуға қажет болады. Бірақ, депозит  мерзімі сұралған несиенің мерзімінен аз болмауы қажет. Депозит мерзімі  несиелеу мерзімінен 3 жұмыс күнінен  аз болмайтын мерзімде болуы тиіс.

- кепілге  депозит қойылған қарыздар қарызгердің  төлем қабілеттілігі мен несие  өтімділігін бағалаусыз-ақ беріледі;

-несиенің  сыйақы мөлшерлемесі депозиттің  жылдық сыйақы мөлшерлемесінің  3%-нан жоғары болуы қажет.

- несиені  әзірлеу барысында, алдында ашылған  депозиттің талаптарын сақтай  отырып, депозит кепіл депозитіне  қайта әзірленеді;

- кепілді  қоятын адам– қарызгер не болмаса  үшінші бір заңды және жеке  тұлға болуы мүмкін;

- кепілге  депозит қойылатын несиелеу кезінде,  қарыздың соңғы мерзімі көрсетілген  негізгі қарызды өтеу графигін  қолдануға болады.