Коммерциялық банктердің активті операциялары диплом жұмысы

 

1-кестеде келтірілген “Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының активтерінің мәліметтері бойынша аталған банктің активтерінің құрылымын анықтайық. (кесте2)

Кесте2    

Активтердің құрылымы (қорытындыға-% пен алғанда)

Баптары	1.01.00 үлесі		1.01.01 үлесі	Жыл соңындағы ауытқушылық 01.01.2000-ға қарағанда
1. Қолма-қол ақша	5,3		5,2	-0,1
2. Ұлттық банктегі депозиттер	5,9		6,9	+1
3. Басқа банктердегі  депозиттер	16,6		6,5	-10,1
4.Бағалы қағаздар	20,4		35,9	+15,5
5.Несиелер	31,4		36	+4,6
6.Заңды тұлғалардың  капиталына инвестициялар	0,4		0,1	-0,3
7.Өтелмеген акцептер  бойынша міндеттемелер	1,1		1	-0,1
8. Негізгі құралдар	11		4,6	-6,4
9. Материалды емес  активтер	0,4		0,2	-0,2
10. Басқа да активтер	7,6		3,8	-4
Минус: дебиторлық қарыздар  және басқа да банктік қызмет  бойынша зияндарды жабуға резервтер	0,1		0,2	+0,1
Активтер барлығы	100		100	-

 

 Кестеге қарап банк активтерінің құрылымында қарастырылып отырған мерзімде (01.01.02) жыл басымен салыстырғанда (01.01.03) мынадай өзгерістерді байқауға болады: қолма-қол ақшаның үлесі 0,1пайызға басқа банктердегі депозиттердің үлесі 10,1 пайызға, негізгі құралдардың үлесі-6,4 пайызға төмендеген болса, Ұлттық Банктегі депозиттердің үлесі-1 пайызға, бағалы қағаздардың үлесі-15,5 пайызға, несиелер 4,6 пайызға өскен. Бағалы қағаздардың үлесінің  артуы банктің өз активтерінің тәуекелділігін төмендету, өтімділігі жоғары активтердің үлесін артыру мақсатында жүргізілу мүмкін.

Жоғарыдағы топтар  бойынша активтерді жинақтайық (кесте3), кестедегі талдауда “ Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамы бойынша:

Кесте 3

                               Актив топтары

                                                                            %

Топтар	01.01.2000	01.01.2001	Ауытқу
1. Өтімділігі өте жоғары активтер	31,6	48	+16,4
2.Өтімді активтер	48	42,5	-5,5
1. Өтімділігі төмен  активтер	9,1	4,9	-4,2
1. Өтімсіз активтер	11,4	4,8	-6,6
Минус: Резервтер	0,1	0,2	+0,1
Барлығы:	100	100	-

 

Өтімділігі өте жоғары  активтерге қолма-қол ақша, Ұлттық  Банктегі депозиттер, бағалы қағаздар  жатқызылды. Себебі банктің бағалы  қағаздар портфелінің құрылымы  туралы мәлімет жоқ, бірақ қазіргі  кезде Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің бағалы қағаздар портфелінің көп бөлігін мемлекеттік бағалы қағаздар алып отыр.

Өтімді активтерге  басқа банктердегі депозиттер, несиелер  жатқызылды. Несиелік портфелдің  құрылымын қарастырмай несиелерді  толығымен. Өтімді активтерге жатқызу әрине дұрыс емес.

Оның құрылымы туралы  мәлімет жоқ болғандықтан және “Банк Центркредит” Ашық Акционерлік Қоғамының несиелік портфелінің көп бөлігін стандартты несиелер толығымен несиелік активке жатқызылады.

Бұл берілген түсініктелерден кейін жоғарыдағы кестеге қарап мынадай қортынды жасауға болады. Банкте өтімді активтердің, өтімділігі төмен активтердің, үлесі төмендеген. Ал өтімділігі өте жоғары активтердің үлесінің өсу банктің бағалы қағаздар портфелінде мемлекеттік бағалы қағаздар үлесінің өсуінен болып отыр оның себебіне біз жоғарыда тоқталған болатынбыз.

Жалпы банк активтерінің  құрылымы өтімділік тұрғысынан  алғанда едәуір жақсарған. Бұл  жағдай “Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының активтерінің сапасының жақсарғанын көрсетеді.

Тәуекелділік активтердің  сапасының критерий ретінде олардың  ақшалай формаға айналған кезде  зиян шегу мүмкіндігін білдіреді. Активтердің тәуекелділігі олардың  түрлерінің өзгешелігіне қарай  көптеген факторларға байланысты.

Мысалы, қарыздың тәуекелі қарыз алушының қаржылық жағдайына, несиелеу объектісінің мазмұнына, қарыз көлеміне берілу және өтелу тәртібіне және тағы басқаларға байланысты. Бағалы қағаздарға жұмсалымдардың тәуекелі эмитенттің қаржылық тұрақтылығына бағалы қағазды шығару және сату механизіміне, биржада сатылу қабілеттілігіне және тағы басқаларға байланысты.

Тәуекелділік дәрежесіне  байланысты банк активтері бірнеше  топтарға бөлінеді.

Активтердің тәуекел  дәрежесі бойынша топтастырылуы  және активтердің әр бір тобының  тәуекел деңгейі әр елдерде әр түрлі болып келеді.

Капиталдың жеткіліктілігін  бағалау үшін халықаралық тәжірибеде  Базель келісімінің ұсынысы пайдалынады. Оған сәйкес тәуекелділік дәрежесіне  қарай активтер төрт топқа  бөлінеді. Қазақстан банктік тәжірибеде  де активтер тәуекелділік дәрежесіне қарай төрт топқа бөлінеді.(кесте4)

Кестеден көрініп тұрғандай  банктің жиынтық тәуекелі 4189479,4 мың  теңге шамасында немесе активтердің 47 пайызын алып тұр, бұл банк  осы көлемде тәуекелді саясат  жүргізеді.

Тәуекелділігі бойынша активтердің топтастырудың әртүрлі елдерде нақтылы тәжірибесіне тәуелсіз банк өтімділігінің активтердің тәуекелділігіне байланысты екендігін белгілеуге мүмкінділік беретін берегей принципиалды ереже бар Банк активтерінің жиынтық тәуекелі жоғары болған сайын оның өтімділігі де төмен болады.

Активтер табыстылық  дәрежесіне байланысты екі топқа  бөлінеді: табыс әкелетін және  табыс әкелмейтін. Табыс әкелетін  активтердің үлесі жоғары болған  сайын банктің капиталдық базасын  нығайту мүмкіндігі де жоғары  болады

 

Кесте 4

 

           Активтердің тәуекелділік дәрежесіне қарай жіктелінуі

 

Активтердің  атауы	Тәуекел                                                дәрежесі	Сомасы  Мың теңге	Тәуекелі ескеріле  отырып өлшенген активтер
1 топ	0	463327	-
1. Қолма- қол ақша	0	616488	-
2. Ұлттық Банктегі  ақшалай қаражаттар	0	-	-
3. Монетарлық бағалы  металлдар	0	3211943	-
4. Мемлекеттік бағалы  қағаздар	0,2	584207	116841,4
2 топ	0,5	-	-
Экономикалық ынтымақтастық  пен даму ұйымына мүше елдердің  банктеріндегі ағымдық шот және  қысқа мерзімді депозиттер	1	5388	5388
3 топ	1	3222184	3222184
Монетарлық емес бағалы  металлдар	1	-	-
4 топ	1	-	-
1. Бағалы қағаздар	1	-	-
2. Клиенттерге талатор	1	-	-
3. Төлемдер бойынша  есеп айырысулар	1	-	-
4. Материалдық запастар	1	-	-
5. Бағалы қағаздар бойынша сыйақы
6. Негізгі құралдар	1	415888	415887
7. Банктің дебиторлары	1	89563	89563
8. Материалдарды емес  активтер	1	15182	15182
9. Басқа да активтер	1	324434	324434
Барлығы:	47	8948603	4189479,4

Активтер табыстылық  дәрежесіне байланысты екі топқа бөлінеді: табыс әкелетін және табыс әкелмейтін. Табыс әкелетін активтердің үлесі жоғары болған сайын банктің капиталдық базасын нығайту мүмкіндігі де жоғары болады.

 Cонымен қатар, активтердің құрылымын табыстылық дәрежесі бойынша реттегенде ақылға сыйымдылықты сақтау қажет, өйткені пайдаға шексіз ұмтылушылық активтердің жоғалауына және өтімділіктің төмендеуіне әкеліп соғады.

 “Банк Центркредит” Ашық Акционерлік Қоғамында табыс әкелетін активтердің үлесі 31 желтоқсанда 2000 жылғы мәлімет бойынша 77,4 пайыз болса, 31 желтоқсан 2001 жылы 83,1 пайыз болды, яғни табыстылықтың сапалық көрсеткіші жоғары дәрежеде.

 

Кесте 5

 

           Активтердің табыстылық бойынша  топталуы

Активтер:	2000 жыл	2001 жыл
Табыс  әкелетін	77,4	83,1
Табыс әкелмейтін	22,6	16,9
Барлығы:	100	100

 

 

Банк активтерінің сапалығы олардың диверсификациялану дәрежесімен де анықталынады. Диверсификациялану дәрежесі банк ресурстарының әртүрлі сфераларға орналастыру дәрежесін көрсетеді. Активтердің диверсификациялану көрсеткіштері мыналар болып

 табылады: банктік  ресурстардың жұмсалуының негізгі  бағыттары бойынша банк активтерінің  құрылымы; бағалы қағаздар портфелінің  құрылымы; банктің валюталық операциялар  жүргізетін валюталарының құрылымы; банк корреспонденттік қатынас  орнатқан банктердің құрылымдық құрамы. Активтердің диверсификациялануы дәрежесі жоғары болған сайын оның сапалық көрсеткіші де жоғары болады.

         2.3.   Банк несиелік портфелі және оған талдау.

 

  “Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамы өзінің несиелік портфелінің көлемі бойынша жалпы екінші деңгейдегі барлық банктердің ішінде 1,18 пайызды алып отыр.

   Қазақстан экономикасының  әр түрлі салаларын қаржыландыру  Банктің негізгі қызмет түрі  болып табылады. Ол өзіне нақты  секторды, қысқа және орта мерзімді  несиелеу, сауданы қаржыландыру, қаржылық лизинг, тұтыну несиесін және тағы басқаларды біріктіреді.

  2000 жылы  Алматыда “Бөлшек Оралығы” (Розничный центр) ашылды онда, шағын бизнес өкілдері және жеке тұлғалар үшін банктік қызметтердің барлық түрлері мүмкіндігінше шоғырландырылған. Осы сияқты есептеу кассалық  бөлімдері басқа да региондарға ашылуда.

1999 жылы  “Thomson bank watch” халықаралық беделді рейтингтік агенствосымен Банкке “В” деңгейіндегі ұзақ мерзімді несиелік рейтинг берілген, ал Қазақстаның елдік рейтингісімен сәйкес болып отыр. 2000 жылы рейтинг сол деңгейде қалған.

2001 жылы өткен жылмен салыстырғанда  банктің орташа ссудалық портфелі  екі есе өсті 2056 миллион теңгеге  дейін ( 2000- 1166 млн. теңгеге) 2002 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтер бойынша  банктің несиелік портфелі 3327 миллион теңгеге құрады немесе 272 пайызға өсті . Оның банктің активіндегі үлесі 36 пайызға тең.

 

 

 

 

Диаграмма 2

 

           Экономика  салалары бойынша несиелер (%)

 

 

35 % - индустриалды өндіріс;

30 % - сауда;

19 % - құрылыс;

9 % - ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі;

7 % - тұтыну несие;

 

 

Несиелік портфелдің  құрылымы экономика салалары  бойынша, зерттеп отырған кезең  соңында келесі жағдайды сипаттады: индустриалдық өндіріс-35 пайыз, сауда-30 пайыз, құрылыс-19 пайыз, ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі-9 пайыз, тұтыну несиесі-7 пайызға өсіп отыр.

Банк есепті жылы  айтарлықтай дәрежеде оныменен  несиеленетін экономика секторларымен  сфераларын кеңейтті. Банктің несиелік  операцияларына қаржылық және  қаржылық  емес секторларды  несиелеу кеңінен көрсетелік, оның ішінде Қазақстан Республикасының жетекші саналарының кәсіпорындары да бар, химиялық, мұнайхимиялық, мұнайгаздық, энергетика, құрылыс, сауда, тамақ өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы. 2001 жылы халықты тұтыну және ипотекалық несиелендіру бағдарламасы бойынша несиелеу белсенді түрде жүргізілді.

Банк  несиелеу облысында бұрынғыдай  отандық экономиканы қолдауға, банктің  дәстүрлі клиенттері болып табылатын  кәсіпорындар және ұйымдардың  қаржылық жағдайын сауықтыру, орта  және шағын бизнестің кәсіпорындарының дамыуын қолдауға бағытталған несиелік саясатты жүргізу ниетінде. Орта және шағын бизнес кәсіпорындарының қызметі нарықтың отандық тауарлар және қызметтермен толықтырылуына, жаңа жұмыс орындарының құрылуына мүмкіндік береді.

Орта  және шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдауға 2000 жылы 18,7 орташа салмақталынған пайыздық мөлшерлеме бойынша 2397 миллион теңгеге қарыздар берілді. Осы кезең аралығында жеке тұлғаларға 6 миллион теңге соммасына ипотекалық займдар, 576 миллион теңгеге тұтыну займдары берілген болатын.

  Валюта түрлері бойынша несиелер: теңгеде 87,6 %, қатты валюта 12,4 пайыз үлесті берілген.

 

  Кесте 6

    Валюта түрлері бойынша несиелік  партфель құрылымы. 

 

	1.01.2000
Валюта түрі	Сомасы (млн тг)	үлес салмағы
1. тенге	2823	87,6
2. қатты валюта	399	12,4
Барлығы:	3222	100