Концепт женщины в белорусском и немецком языках

      - Weiber und Pferde wollen geschlagen sein.

      - Nussbäume, Esel und Weiber wollen geschlagen sein.

     Але ўсё ж такі ёсць у нямецкай мове і такія прыказкі (больш познія па часе ўзнікненя), якія асуджаюць падобныя паводзіны мужчын:

      - Wer Frau nicht ehrt, entehrt sich selbst.

      - Wer da schlägt sein Weib, trifft seinen eigenen Leib.

      - Dem Mann ist es keine Ehre, eine Frau zu schlagen.

     Такім чынам, аналіз сабраных намі парэмій  дазваляе нам сцвярджаць, што  стаўленне  да жанчын было з большага негатыўным і часта несправядлівым, правы  жонкі былі абмежаваны, нягледзячы на яе вызначальную ролю ў хатняй гаспадарцы.

     Так, жанчына з’яўляецца важнай састаўной часткай гаспадаркі, і нельга адмаўляць ці заніжаць яе ролі ў сям’і, таму і мужчыны вымушаны часам прызнаваць, што жанчына – гэта “душа сям’і і гаспадаркі”:

      - Die gute Hausfrau ist der Schlüssel eures Hauses.

      - Der Mann ist das Haupt des Weibes und das Weib ist die Krone des Hauses.

      - Ein Haushalt ohne Frau ist eine Laterne ohne Licht.

      - Wenn die Hausfrau gestorben, sind Eier und Milch verdorben.

      - Wer kein Weib hat, der hat auch kein Haus.

      - Das Auge der Frau hält die Stube (das Haus) rein.

      - Wo keine Frau ist, da fehlt es am besten Hausrat.

      - Абора цячэ –  гаспадыня бліны  пячэ, а калі гумно  цячэ – гаспадар  з хаты ўцячэ.

     - Жонка дзержыць хату за тры вуглы, а мужык – за чацвёрты.

      - Злодзей абкрадзе  – сцены застануцца, а жонка памрэ – усё з двара звядзе.

     Пры дасканалым даследаванні можна таксама адшукаць вялікую колькасць парэмій, дзе па сваёй важнасці ў сям’і перамагае жонка:

      - Der Mann ist das Haupt und die Frau – der Nacken, mit dem es sich dreht.

      - Die Frauen haben immer anderthalb recht.

      - Wer eine Frau nimmt, der nimmt einen Herrn.

      - Der Mann weiß, die Frau weiß besser. 

ІV. 2. 3. Першае, што можна заўважыць пры даследаванні глыбіннай структуры парэмій пра характэрныя рысы жанчын, гэта імкненне мужчын абагульніць усіх прадстаўніц жаночага полу, паказаць іх аднолькавымі і прадказальнымі:

      - Alle Frauen heißen Eva.

      - Alle Frauen sind Evas Töchter.

      - Die Frau hat das Aussehen eines Engels, das Herz einer Schlange, den Verstand eines Esels.

     Значная частка парэмій прысвечана жаночай прыгажосці. Прыказкі аб прыгажосці разглядаюцца як імпліцытныя (скрытыя, завуаліраваныя) засцярогі. Мужчыны баяцца прыгожых жанчын, таму што прыгажосць – гэта вялікая моц, перад якой мужчыны бяссільны:

      - Die Frau hat ihre Waffen bei sich.

      - Das Pferd leitet man an einer Leine, den Mann an einem Frauenhaar.

      - Краса сілу ломіць.

     У гэтых парэміях падкрэсліваецца, як жаночая прыгажосць можа кіраваць мужчынай. Прыгажосць сігналізуе мужчыне аб небяспецы, бо з-за яе ён можа падпасці пад уладу  жанчыны. Таму прыгажосць у адносінах да жанчыны набывае негатыўнае адценне. Прыгажосць жанчыны разглядаецца як нешта зманлівае, штучнае:

      - Ein schönes Weib hat den Teufel im Leib.

      - Der Frauen schönes Haar soll man nicht zu genau betrachten.

      - Ein Hahn ist der Herr über zwölf Hühner, eine Frau über halb soviel Männer.

      - Ein Frauenhaar zieht mehr als ein Glockenseil.

      - Der Finger einer Frau zieht stärker als ein paar Ochsen.

      - Ein schönes Weib hat den Teufel im Leib.

      - Der Frauen schönes Haar soll man nicht zu genau betrachten.

     Нямецкая  парэміялогія вызначаецца вялікай  колькасцю парэмій пра магічную здольнасць жаночай прыгажосці. Тут варта ўзгадаць эпоху Сярэднявечча, калі прыгожая жанчына апрыёры лічылася вядзьмаркай.   

       Частка нямецкіх прыказак  закранае  такую рысу жанчыны як “разумная”:

      - Die vernünftige Frau ist zufrieden mit ihrem Mann.

      - Eine verständige (kluge) Frau lässt dem Mann die Hosen.

     Выснова аб тым, ці з’яўляецца жанчына разумнай, робіцца на аснове яе адносін з  мужам. У дадзеных прыказках розум  жанчыны асацыіруецца з хітрасцю. І гэтай рысе жаночага характару прысвечана шмат выслоўяў:

      - Pfaffentrug und Weiberlist geht über alles, was ihr wisst.

      - Frauenlist geht über alle List.

      - Glaub keinem Weib, wenn sie auch tot ist.

      -  Frauen, Glück und Winterwind wechseln geschwind.

       З-за сваёй хітрасці жанчыны  ўспрымацца як ненадзейныя асобы:

      - Küstern, Pristern und Frauen ist nicht zu trauen.

      - Glaub keinem Weib, wenn sie auch tot ist.

      - Frauen, Glück und Winterwind wechseln geschwind.

      - Frauen sind unzuverlässige Glocken.

      - Frauen und Mond leuchten mit fremdem Licht.

     Пагэтаму  трэба быць асцярожным у стасунках  з жанчынамі і цалкам не давяраць ім:

      - Eine Frau und ein Gewitter sind immer zu fürchten.

      - Vor Stacheldraht und Frauen wird gewarnt.

      - Frauengunst ist nie umsunst.

      - Einer Frau und einem Glas droht zu jeder Stund’ was.

      - Frauengunst und Aprilwetter sind veränderlich.

      - Auf heiteren Himmel und lachende Frauen ist nicht zu bauen.

      - Eine launische Frau ist das Fegefeuer zu Hause.

      - Не вер жонцы дома, а кабыле ў дарозе.

     Гэты недавер грунтуецца на тым, што жанчына заўсёды застаецца таямніцай, якую мужчына не здольны разгадаць да канца, што пацвярджаецца яшчэ і парэміяй:

      - Neunundneunzig Tücken entdeckt man an der Frau, die hundertste hat sogar der Teufel nicht entdeckt.

     Заўважым, што парэміі, якія закранаюць дадзеную характарыстыку, сустракаюцца толькі  нямецкай мове (выключэнне складае адна беларуская адзінка). Зыходзячы з азначэння прыказкі, у якім гаворыцца аб тым, што прыказкі абагульняюць практычны досвед іх складальнікаў, можна зрабіць вывад, што нямецкім мужчынам часцей даводзілася пакутаваць ад хітрасці і прыгажосці жанчын.

     Негатыўная  якасць жанчыны бачыцца ў яе балбатлівасці. І гэтая якасць, судзячы па парэміям, з’яўляецца агульнай асаблівасцю беларускіх і нямецкіх жанчын:

      - Frauenmund schweigt nicht eine halbe Stund .

      -Viele Gänse, viel Dreck, viele Frauen, viele Worte.                                                                                                            

      - На бабскім языку  кароста сядзіць.

      - Шчабеча, як сарока  на плоце.

      - Сама, як свярчок,  а горла з гаршчок.

      - Скажы бабе па  сакрэту, а баба  – усяму свету.

      - Дай ёй волю, дык  усё сяло перабрэша.

      - Языком меле, хвастом  замятае.

      - Ліхую жонку язык  б’е.

      - Не б’е жонку  мужык, а б’е  жончын язык.

     Усхваляецца здольнасць памаўчаць:

      - Kein Kleid steht einer Frau besser denn Schweigen.

       Праводзіцца таксама якасная паралель паміж мужчынскай стрыманасцю і жаночай балбатлівасцю:

      - Männer und Lerchen singen am Tage, Frauen und Nachtigallen im Dunklen.

      - Der Mann schweigt, wenn er leidet, die Frau leidet, wenn sie schweigt.

      У беларускіх парэміях узгадваецца адна рыса характару жанчын, нетыповая  для нямецкіх – гэта спачувальнасць да чужога гора:

      - Калі на галаве  шапка скача, то  за ім жонка  плача.

      - У бабы вочы  заўсёды на мокрым  месцы.

      - Заяц уцякаць,  а баба плакаць  заўсёды гатова.

     Нягледзячы  на тое, што большасць парэмій  негатыўна характарызуюць жанчыну, варта ўзгадаць тыя нямногія, у  якіх усхваляецца моц жаночага духу, арыгінальнасць жаночага розуму, мэтанакіраванасць жаночых дзеянняў:

      - Wer eine Frau nimmt, der nimmt einen Herrn.

      - Eine Fau sei so klein, sie stellt dem Teufel das Bein.

      - Was eine Frau will, setzt sie durch.

      - Der Mann weiß, die Frau weiß besser.

      - Die Frauen haben immer anderthalb recht.

      - Frauen und Geld regieren die Welt.    

      - Дзе чорт няйме,  там бабу пашле.   

     Разгледзеўшы  нямецкія парэміі пра жонку, можна скласці наступны агульны фразеалагічны вобраз жанчыны. Жонка ўспрымаецца ў першую чаргу як гаспадыня. Часам жонка называецца найлепшай хатняй прыладай працы, якая ўмее і павінна выконваць розныя і шматлікія віды працы. Разумнай лічыцца тая жонка, якая слухаецца і падпарадкоўваецца свайму мужу. Ідэалам з’яўляецца жонка сціплая і добрасумленная.

     Дрэнную жанчыну могуць назваць брыдкім элементам мэблі. Злая жанчына – гэта сварлівая, ненадзейная істота, якая ўладкоўвае сваркі свайму мужу, за што яна павінна быць пастаўлена мужам на сваё месца шляхам пабояў.

     Беларускія  парэміі паказваюць жанчыну наступным чынам: жонка – гэта важная частка сям’і, ад чыёй здольнасці да працы залежыць уся гаспадарка, яна слухаецца свайго мужа-гаспадара і ведае сваё месца.  
 
 
 
 

                                    ВЫВАДЫ

      1. Канцэпт “ЖАНЧЫНА” складаецца з шэрага субканцэптаў: “дзяўчына”, “дачка”, “жонка”, “маці”, “мачаха”, “удава”, “свякроў”, “нявестка”, “бабуля”, “старуха”.

      Субканцэпт  “ДЗЯЎЧЫНА”/ “ДАЧКА” рэпрэзентуецца 27 нямецкімі парэміямі, сярод якіх 15 адлюстроўваюць сацыякультурны сэнс “Дзяўчына і замужжа”, а 12 адзінак прысвечана кваліфікатыўным якасцям дзяўчыны. Дадзены субканцэпт прадстаўлены ў 20 беларускіх парэміях; сацыякультурны сэнс “Дзяўчына і замужжа” выяўлены ў 12 адзінках, “Якасці дзяўчат” – у 8.

      Субканцэпт  “ЖОНКА” рэпрэзентуецца 126 нямецкімі  і 57 беларускімі парэміямі. Сацыякультурны сэнс “Заключэнне шлюбу” адлюстроўваюць 21 нямецкая і 22 беларускія парэміі; сацыякультурны сэнс “Гаспадыня і яе роля ў сям’і” – 63 нямецкія і 21 беларуская парэміі; сацыякультурны сэнс “Жаночыя якасці характару” адлюстроўваецца ў 42 нямецкіх і ў 14 беларускіх парэміях.

      2. Парэміялагічныя падсістэмы, якія  рэпрэзентуюць субканцэпты “ДЗЯЎЧЫНА”/ “ДАЧКА” і “ЖОНКА”, у нямецкай  і беларускай мовах асіметрычныя  як у квантытатыўным плане,  так і ў плане сацыякультурных  сэнсаў.

      Ніжэй прыведзеная табліца падагульняе  вынікі нашага даследавання: