Концепт женщины в белорусском и немецком языках

      - Eine hässliche Frau ist ein Mittel gegen Liebe.

      - Eine hässliche Frau ist ein guter Schutz für den Garten.

      - Ні самому глянуць, ні людзям паказаць.

      - Гляне – сэрца звяне.

     Нямецкія  мужчыны не жадаюць мець жонку  з багатай сям’і:

      - Ich nahm mir eine Frau mit Geld, ich fegte das Haus, sie beherrschte das Feld.

      - Wer ein reiches Weib genommen, der um seine Freiheit gekommen.

      - Wer ein Griesgram wegen seiner Sparbüchse heiratet, verliert die Sparbüchse und behält den Griesgram.

      - Wenn die Frau eine Gräfin, bleibt die Stube ungefegt.

                А сярод беларускіх мужчын  такая думка не распаўсюджана.  Значыць, нашы мужчыны радыя  такому лёгка нажытаму багаццю:

      - Хоць бы свіння  лыса, абы грошай  міса.

      - Жаніўся б і  на казе, абы з  залатымі рагамі. 

                І толькі адна беларуская прыказка адмаўляе шчасце ад такога багацця:

      - Хоць гола, ды вясёла.

     З даследаваных парэмій бачна, што  у абедзвюх культурах жонка –  абавязковы чалавек у жыцці мужчыны, і выбару жонкі надаецца асаблівая ўвага. З мужчынскага пункту погляду жонка павінна быць у першую чаргу добрай гаспадыняй. Пажадана, калі б яна яшчэ была і прыгажуняй.             

ІV. 2. 2.  Адразу пасля вяселля жанчына аўтаматычна станавілася маёмасцю свайго мужа, пагэтаму павінна была паводзіць сябе ў адпаведнасці з патрабаваннямі грамадства і загадамі мужа. Якой нямецкім мужчынам ўяўлялася ідэальная жонка, паказана ў наступных парэміях:

      - Eine gute Frau macht aus einem Achtzigen einen Vierzigen, eine schlechte Frau aus einem Vierzigen einen Achtzigen.

      -  Eine brave Frau bleibt daheim.

      - Die Hausfrau soll nicht gehen zur Ausschau.

      - Die besten Kühe stehen im Stall, die schlechten findet man überall.

      - Frauen und Katzen gehören ins Haus.

      - Frauen und Öfen bleiben im Haus.

      - Eine gute Frau betet nur ein Vaterunser.

      - Die züchtige Frau hat an Gott genug.

      - Leute mit gebrochenen Beinen und Frauen müssen Stuhl und Kammer hüten.

      - Eine tugendhafte Frau ist blind und taub.

     Прыметнікі  “züchtige”, “ehrbare”, “tugendhafte” служаць для характарыстыкі добрай жанчыны. Апошні выраз датычыцца шлюбнай вернаці з боку жонкі: прыстойная жонка павінна абыякава адносіцца да спакусаў іншых мужчын і да здрад нявернага мужа. Муж патрабуе ад жонкі вернасці, у той час як сам бывае ёй няверным. Гэта таксама можа служыць доказам таму, што складальнікамі большасці парэмій аб жанчыне з’яўляюцца мужчыны.

     Так, для немцаў важна была паслухмянасць  і сціпласць жонкі, а таксама  яе паблажлівасць да здрад мужа.

     А прадстаўленні беларусаў аб ідэале жонкі адсылаюць нас да зусім  іншых каштоўнасцей, а менавіта да жаночых гаспадарчых якасцей, бо стаць замужняй жанчынай азначала пераўтварыцца  ў гаспадыню і прысвяціць усю  сябе хатнім заняткам:

      - Добрая жонка дом зберажэ, а ліхая рукавом растрасе.

               Да гэтай парэміі мы знаходзім  нямецкі эквівалент, што сведчыць  у нейкай ступені пра падабенства  каштоўнасцей:

      - Eine gute Frau mehrt das Haus, eine schlechte trägt es zur Tür hinaus.

     Так, для немцаў было асабліва важна, каб жонка паводзіла сябе прыстойна ў грамадстве, была вернай мужу і клапацілася пра гаспадарку. Беларусы не так моцна перажывалі з-за паводзін жонкі, бо, па-першае, для іх на першым месцы стаяла гаспадарка, па-другое, самі жанчыны заўсёды ведалі сваё месца ў сям’і і грамадстве.

              Само нямецкае паняцце “Hausfrau“ ужо змяшчае ў сабе характарыстыку сферы занятасці замужніх жанчын. Цесную сувязь паміж гаспадыняй і яе гаспадаркай можна заўважыць яшчэ і па тым, што жанчына параўноўваецца з хатняй прыладай працы:

      - Das beste Stück im Haushalt ist eine gute und gefügige Frau.

      - Eine gute Frau ist das beste Gerät im hause.

      - Eine schlimme Frau ist ein hässliches Möbelstück.

      - Ein böses Weib ist eine Dornenhecke im Haus.

     Жанчына, здольная выконваць раснастайную хатнюю працу лепей за ўсе іншыя інструменты, лічыцца “добрай”. Аднак яшчэ падлягае сумненню, ці можа ўспрымацца такое параўнанне з прыладай працы ў якасці пахвалы.

     Да  асноўных відаў жаночай хатняй працы  належалі вязанне, пашыў адзення, прыгатаванне ежы і выхаванне дзяцей, што знаходзіць свае водгукі і ў парэміях абедзвюх моў:

      - Eine gute Hausfrau hat 5 K zu besorgen: Kinder, Kammer, Küche, Keller und Kleider.

      - Бабе там месца, дзе месяць цеста.

      - Бабіна дарога – ад печы да парога.

      - Баб тады людзямі завуць, як у поле ідуць.

      - Гаспадыня, твая рэч – глядзі ў печ.

      - Знай, баба, сваё крывое верацяно.

     У той час як нямецкія прыказкі прама  і адназначна пералічваюць хатнія абавязкі жанчын, у беларускіх яны падаюцца імпліцытна.

     Да  кухоннай працы адносіцца выпяканне, якое разам з мыццём лічылася асабліва цяжкім відам занятасці жанчыны:

      - Hat die Frau das Waschen und Backen, so halte dich fern von ihren Hacken.

      - Wenn Frauen waschen und das Brot backen, haben sie den Teufel im Nacken.

     Цікавую выснову можна зрабіць, прааналізаваўшы дзве апошнія парэміі. Падкрэсліваецца, што дадзеныя віды працы былі асабліва цяжкімі для нямецкіх жанчын. Беларускім жа жанчынам выпяканне і мыццё, наадварот, дастаўлялі толькі радасць, асабліва пасля стомнай працы ў полі.

     Высока  цаніліся жанчыны, здольныя не толькі працаваць на карысць гаспадарцы, але і эканомна абыходзіцца з нажытым дабром, што для немцаў таксама і сёння мае вялікае значэнне:

      - Wenn der Hahn sammelt und das Huhn breitet es aus, wird niemals ein Haufen draus.

      - Frauen machen aus Pfennigen Taler, Männer aus Taler – Pfennige. 

      - Eine gute Frau mehrt das Haus, eine schlechte trägt es zur Tür hinaus.

     Жанчына павінна беражліва абыходзіцца  з тым, што зарабіў мужчына. Тут  прызнаецца роля жанчыны як захавальніцы гаспадарчага дабра.

     Руплівасць  і працавітасць сумленных гаспадынь  усхваляецца ў парэміях:

      - Frauenarbeit ist behende, nimmt aber nie ein Ende.

      - Eine Frauenhand findet immer zu tun.

      - Eine brave Frau steht nicht am Tor, sie denkt an Rocken und Spindel vor.

      - Сама сябе жнейка б’е, калі нячыста мне.

      - За тое жонка  на сябе злавала,  што дрэнна лён  памяла.

      - Дзе кросны, там  бабам млосна.

     У сваёй пераважнай большасці прыказкі і прымаўкі аб замужняй жанчыне утвараюць  шэраг запаветаў і забарон. Для  жанчыны існавала адна праўда: дом і гаспадарка – гэта цэнтр, вакол якога верціцца ўсё астатняе. А мужчыне належала кіруючая роля ў сям’і. У прыказках і прымаўках падкрэсліваецца існаванне ў нямецкіх і беларускіх сем’ях падзелу працы паміж мужчынай і жанчынай:

      - Was die Frau erspart, ist so gut, als was der Mann erwirbt.

      - Wenn der Hahn sammelt und das Huhn breitet es aus, wird niemals ein Haufen draus.

      - Die Frau regierte den Topf, der Mann den Becher und den Kopf.

       - Wenn die Hausfrau in Küche, Stall, und Keller, und der Herr in Scheune und Feld, so ist die Wirtschaft gut bestellt.

      - Без гаспадара  гумно плача, без  гаспадыні хата.

     Тут паказана ідэльнае размеркаванне відаў  працы паміж мужам і жонкай: жаночая сфера дзейнасці ляжыць у межах хатняй гаспадаркі, мужчынская – па-за яе межамі. Прычым мужу належыць галоўная роля, іншае размеркаванне разглядалася як ненатуральнае і ненармальнае. І ў абарону гэтаму пункту погляду мы знаходзім вялікую колькасць нямецкіх парэмій, якія вызначаюцца багаццем і разнастайнасцю моўных і стылістычных сродкаў (алітэрацый, паралелізмаў, перыфраз), выкарыстаных з мэтай паказаць жанчыне яе месца ў сям’і:

      - Der Mann muss seine Frau führen und fassen.

      - Der Mann ist des Weibes Vogt und Meister.

      - Der Mann ist des Weibes Haupt und die Frau die Nachtmütze drauf.

      - Ein Weiberregiment nimmt selten gut End.

      - Wo der Spinnrocken das Schwert zwingt, da steht es schlecht um den Wirt.

      - Wenn die Frauen herrschen, klettern die Stühle auf die Bänke.

      - Wo die Frau regiert den Mann, da ist der Teufel Hauskaplan.

      - Wo die Frau die Hosen anhat, da ist der Wirt der Teufel.

     Беларускія  жанчыны не настолькі прагныя  да ўлады ў параўнанні з нямецкімі, не імкнуцца быць “шэфам” над сваім  мужам. Пагэтаму ў беларускіх мужчын не ўзнікала так часта неабходнасці паставіць жонку на месца і  як вынік – складаць парэміі пра правільны падзел роляў:

      - Дзе баба панам,  там чорт камісарам.

     Наўрадці  існуюць сямейныя пары, паміж якімі  не ўзнікае ніколі спрэчак. Але як нямецкія, так і беларускія мужчыны  віну за спрэчкі перакладваюць на жанчын: лічыцца, што яны з’яўляюцца распачынальніцамі ўсіх спрэчак і непаразуменняў. А мужчыны – проста ахвяры жаночай злосці. Гэтую заканамернасць  можна назіраць і ў парэміях:

      - Nach der Hochzeit erkennt man des Weibes Bosheit.

      - Wenn eine Frau stirbt, ist ein Streit weniger auf der Erde.

      - Хто бярэ сабе  жонку, той набывае  сварку і гора.

      - Страчаліся –  цалаваліся, а як  у адну хату  сышліся – за  чубы ўзяліся.

      - Не меў Саўка  клопату, дык жонку  ўзяў.

     Сварлівая жанчына страшней за чорта, і няма для мужчыны больш вялікага гора, як мець злую жонку. І ў гэтым пункце погляду сыходзяцца нямецкія і беларускія мужчыны, бо нават спаборнічаюць у парэміях, хто найтрапней паскардзіцца на злую жонку:

      - Wer eine böse Frau hat, dessen Hölle beginnt auf Erden.

      - Mit einem Igel umzugehen ist besser als mit einem bösen Weib.

      - Drei Dinge sind die Pest im Haus: Rauch, ein lenkendes Dach und eine garstige Frau.

      - Wem Gott ein Weib gibt, dem gibt er auch Geduld.

      - Mit einem schlechten Weib fängt man den Teufel im freien Feld.

      - Wer ein böses Weib hat, braucht keinen Teufel.

      - Барані, божа, ад буры, агню і благой  жонкі.

      - Жонка не жонка,  а чорт у спадніцы.

      - Калі жана –  сатана, то яна  і чорту падноскі  адарве.

     А калі жонка непаслухмяная, то лічыцца, што муж мае поўнае права пабіць яе:

      - Eine zänkische Frau wird mit Recht geschlagen.

      - Wenn die Henne kräht vor dem Hahn

      und die Frau redt vor dem Mann,

      dann muss man die Henne kochen

      und die Frau mit einem kräftigen Prügel pochen.

     Сярод беларускіх прымавак мы знайшлі толькі дзве, якія распавядаюць нам пра  тое, як ўздзейнічае на жанчыну прымяненне сілы мужчынай:

      - Нагатуе хазяйка,  калі пагуляе нагайка.

      - Мужык з жонкай  сварыцца – у  гаршку трасца  варыцца.------------

       Мяркуецца, што беларускія жанчыны  больш баяцца мужчын, пагэтаму  нават не спрабуюць супярэчыць ім. А нямецкія жанчыны не згодныя падпарадкоўвацца заўсёды мужчынам, таму мужчыны і шукаюць розныя спосабы, каб прымусіць жонку слухацца гаспадара. Не знайшоўшы лепшага спосабу, нямецкія мужчыны апраўдваюць такія паводзіны ў адносінах да жонкі тым, што пабоі ідуць на карысць жанчыне, што яны з’яўляюцца патрэбным момантам у выхаванні жонкі:

      - Frauen und Kotelett werden um so besser, je mehr man sie schlägt.