Рента шартарының мәні

Кіріспе бөлім. Қызметтік қатынастардың тәрбиелік және әдет-ғұрыптық  негізіне сәйкес кез келген шарт реквизиттерден және  шарт түрін көрсетуден басталады. Одан  әрі оның жасалған мерзімі мен жасалған  жері көрсетіледі.

Кіріспе бөлімде шартқа қатысушы субъектілер анықталады. Бұл жерде  тараптардың  құқықтық мәртебесі ,олардың шарт мәтінінде аталатын шартты қысқартылатын атаулары (мысалы «Сақтаушы» және «жүк беруші» , т.б.) көрсетіледі.

Шарт жасаушы тұлғалардың  қызметтік мәртебесі мен құзыретіне  ерекше назар  аудару қажет. Сонымен  қатар, кез келген контрактінің кіріспе  блөімінде шартқа қатысатын тұлғаның  құзыретін белгілейтін  құжат атауы міндетті түрде  көрсетілуі керек.

Ұйымдар, кәсіпорындар және қоғам жетекшілері  шартқа жарғы  негізіне  сәйкес сенімхатсыз қатыса алады.  Ал, басқа тұлғалар – жетекшінің орынбасарлары, вице-президенттер, филиал жетекшілері  рәсімделіп, бекітілген сенімхат негізінде қатыса алады. Шарт жасасу кезінде бұл талапты сақтамау оны жарамсыз деп тануға әкеп соғады.

Осымен  қатар, шарттық қатынасқа түсуші тараптар, жасалынатын шарттың жарғы құжаттарына   қайшы келмейтіндігін  және олардың рұқсаты мен  лицензияларының бар  екендігін, анықтап біліп алулары қажет.

Шарттың мазмұндамалық бөлімі

Бұл шарттың ең негізгі  бөлімі болып табылады. Мазмұндама  көлемі ,

құрылымы  шарттың   түрімен нақты жағдайларына байланысты болады. Шарттың сауатсыз жасалуы  салдарынан болатын кемшіліктерді  болғызбау үшін  төменгі жағдайларды  ескеру қажет.

• шарттың мазмұны дұрыс болу үшін,барлық қосымшалардың (жұмыс жоспары,мүліктер тізбесі,құралдар,графиктер, сызбанұсқа) байланысы болу міндетті;
• шарт  мәтіні нақты жағдайлардан  тұру керек ,сондықтан да шарт мәтініне мазмұны анық емес сөздерді қосуға жол бермеуі қадағаланады. (Мысалы, уақытында орындау, дереу жеткізу, кешіктірмей ескерту т.б.)

 

Осындай сөздер шартта  күрделі түсініспеушілікті тудыруы  мүмкін. Өзге пиғылдағы тарап ондай  кемшіліктерді өз пайдасына тиімді етіп  пайдалануға тырысады;

• шартта қолданылатын  терминдер, соның ішінде  арнайы сипаттағы терминдерді қолдану  тараптар  арасында  бір мағынада  келісілуі тиіс. Бұл терминдерді қысқарту қажет болған жағдайда мазмұндамалық  бөлімнің бірінші тармағында немесе қосымшада  көрсетілуі қажет;
• шартта  шарт талаптарын  бұзушыға  қолданылатын  санкциялар түрін көрсетумен қоса шарттың барлық кезеңдерінің әсер ету өлшемі сипат алуы міндетті. Көп жағдайларда жауаптылыққа декларативті жіберудің істе реттелмеуі , оның анықталмағандығына байланысты болатындығы  тәжірибе жүзінде дәлелденген;
• түсініспеушіліктерді болдырмау үшін шартта орындалатын жұмыстың жолы мен  сапасын анықтау  тәртібі, сонымен қатар тапсырма берушінің орындаушыдан қабылдау тәртібі көрсетілуі тиіс.

Шарттың мазмұндамалық  бөлімінің «Есеп айырысу тәртібі  мен  жағдайлары» деп аталатын  маңызды тармағына көп көңіл бөлу керек.Онда аванстың және толық төлемдер мөлшерінің мерзімі жөнінде мәліметтер сипатталады. Өзге  де  мазмұндамалық  бөлімдегі «тараптардың құқықтары мен міндеттері » деп аталатын  тармақты  атап айтқан жөн. Бұл тармақ  толығымен   жасалынатын  шарттың түріне  байланысты болады.

Одан  басқа шарттың  мақсаты,бағасы,тараптардың жауапкершілігін  қамтамасыз ету  тәсілі, дауларды шешу тәртібі, ерекше  жағдайлар көрсетіледі. Орындалмаған  шарттық міндеттемелерге жауапкершілік   негізі мен мөлшерін  қарастыратын  тармақ , сауатты жасалған шарттың  бір негізін  құрайды.

Міне, шарттың нақты  осы бөлімі тараптардың мүддесін қорғайтын және заңға бағынатын  серіктің өзінің құқығына нұқсан келген кезде, оны сот алдында қорғауына  кепіл болады. Сондықтан да, аталған  бөлім шарттың негізгі  бөлімі  болып  табылады және бұл жерде құқықтық нормаларды  сақтау  өте  маңызды  болып  келеді.

Шарттың қорытынды бөлімі

Қорытынды  бөлімде  міндетті түрде  мына жағдайларды  көрсету көзделген:

• шарттың мерзімі және оны  ұзарту, өзгертулер мен  толықтырулар жағдайлары. Бұл жерде келесі жағдайларды атап өтуге болады:шартқа енгізілген кез келген өзгертулер мен толықтырулар, егер олар жазбаша түрде  рәсімделіп  және екі жақ тараптың  да  қолы қойылған  кезде  ғана күшіне енеді. Тараптар шарттың мәтініне қосымша енгізу қажет деп тапса және оны  мәтінге  жазбалар арқылы толықтырса, онда тараптардың екеуі де міндетті түрде қол қоюлары арқылы бекітулері қажет.

Төмендегі жайттарды  атап көрсетулері тиіс:

• Жасалған шарттардың даналары және оларды сақтау орыны
• Шартқа енгізілген қосымшалардың мазмұны  мен саны;
• тараптардың қолдары мен төлем реквизиттері, заңды мекен-жайлары;

Шартқа қол қояр алдында  тараптар бір – біріне реквизиттерімен  сәйкес келетін құжаттарын көрсетулері  қажет.

Форс мажор

Шартқа қатысушылар  «бой бермейтін күш», яғни форс –  мажор  жағдайлары  жөнінде шартқа нақты  анықтамалар  енгізуге тиіс. Форс – мажор жағдайлары  тәжірибелік  қызмет қатынастарында сирек кездескенімен,  олар жөнінде  ұмытпау керек. Сондықтан  да шартта  мына жағдайлар көрсетіледі:

• Төтенше жағдайлар  туындаған кезде, нақтырақ айтқанда: әскери іс-әрекеттер, көтерілістер, тәртіпсіздіктер, мемлекетік органдардың тыйым салатын  және шектейтін  заңды шешімдері , апатық жағдайлар кезінде  нақты шартқа қол қойғаннан кейін  және шарт бойынша қандай да бір міндеттеменің толық немесе ішінара  орындалу мерзімі  уақытьша созылады.

 

• Жоғарыда   көрсетілген жағдайлардың күші әсерінен  нақты шарттағы қандай да  бір  міндеттеменің  орындалуы  мүмкін болмаған  жағдайда , шартқа қатысушы тарап екінші  тарапқа дереу (10 күн ішінде) ескертуге міндетті. Мұндай фактілер компоненті мемлекеттік органдармен  бекітілген құжат түрінде  болуы керек.
• Тараптардың біреуінің  төтенше жағдай жөнінде уақытында ескертілуі немесе уақытында ескертілмеуі осы аталған жағдайдың негізінде оны шарттың міндеттемені орындау жауапкершілігінен  босату құқығынан  айырады.

егер  төтенше жағдай үш ай және одан  да  көп  мерзімге созылса,тараптардың  кез келгені  екінші тарапқа ескерте  отырып, шартты толығымен немесе  ішінара жоққа шығару туралы шешім қабылдауға құқылы. Бұл жағдайда тараптардың ешқайсысы да мүмкін болатын шығындарды өтеуге міндетті емес[6].

Заңдық факт деп саналатын шарттың мазмұнын оны жасасқан кезде тараптар құрастырған ережелер жиынтығы қүрайды. Шарт ережелерін,егер тиісті ереженің мазмұны заңнамамен міндеттелген болмаса, тараптар өз қалауларымен анықтайды.

Шарт ережелерін анықтаудың жалпы қағидасы шарт еркіндігінен туындайды.

Азаматтық Кодекстің 382 - бабының   1-тармағында императивтік жэне диспозитивтік нормалар арасындағы айырмашылық көрсетілген.

Тиісті    ереженің    мазмұны         заңда    тікелей    міндеттелген    болса (императивтік норма), тараптар оны өзгертуге құқылы емес. Олар ол

нормаларды  шартта қарастыруы да, қарастырмауы да мүмкін, бірақ оған қарамастан, оны  олар заңда көрсетілген қалпында орындауға міндетті.

Мысалы, 282-бапта  ақша міндеттемесі Қазақстан аумагында теңгемен көрсетілуге тиіс делінген. Немесе, 304-бапта ортақ меншік болып табылатын мүлік кепілге тек барлық меншік иелерінің келісімімен ғана берілуі мүмкін деп көрсетілген. Сондықтан да, шарттың тараптары (заңда көзделмегеннен басқа реттерде) есеп-қисапты доллармен жасау туралы немесе мүлікті кепілге басқа меншік иелерінің келісімінсіз беру туралы ережені шартта көрсете алмайды.

Егер шарт ережелерінде диспозитивтік норма  көзделген болса, тараптар оны қолданбауға немесе оларды өзгеше белгілеуге құқылы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 САҚТАУ  ШАРТЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ЖАҒДАЙЛАРЫ

 

Сақтау  шартының ұғымы және шарт жасасу тәртібі

Сақтау шарты туралы жалпы жағдайлар Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінде көрсетілген.

Сақтау шарты  бойынша бір тарап(сақтаушы) оған екінші тараптың (жүк берушінің) берген затын сақтауға және бұл затты сақталған күйінде қайтаруға міндеттенеді. Сақтау шарты екі жақты мәміле болып табылады, себебі шарттан, әдетте міндеттемелік құқық қатынастары туындайды, ал міндеттеме үшін мүдделері қарама-қарсы екі тарап болуы керек: біреуінде талап ету құкығы (несие беруші), екіншіснде - сол құқыққа икемделген міндет (борышқор) болады.

 Сақтау шартын рим  құқығы үш түрлі мағынада: кұқық қатынастарының туындауы ретінде; құқықтық қатынастың өзі ретінде; ең соңында тиісті құқықтық қатынастың нысаны ретінде қарастырады [1].

Сақтау шарты  ұғымының пайда болуы және дамуына  тоқталатын болсақ, азаматтық-құқықтық қатынастардың пайда болып, дамуы  Ежелгі Рим құқығынан шыққандығын айта кету керек. Рим құқығы шамамен мың жыл, біздің эраға дейінгі 450 жылдан біздің эрадан кейін 350 жыл аралығында дамыған. Міне, осы даму кезеңінде азаматтық құқық қатынастарының ішіндегі міндеттемелік құқықтық қатынастың туындауына ықпалын тигізетін құқықтық қатынас болып табылатын шарттың да дамуы көрініс алады.

Қазақстан отар болуды бастаған, яғни 1731 жылғы 19 ақпаннан -ақ патшалық Ресей қазақтардың құқықтық жүйесіне өзінің заңын енгізуді қолға алды[2]. Қазақтардың әдет-ғұрып құқықтарын қалайда өзгертуге патша үкіметі жанын салып бақты, сөйтіп, орыс мемлекетінің құқық нормалары оның орнын біртіндеп баса берді.

Ақырында, отаршылдық саясат дегенін істеп, айтқанға көндіріп, айдауға жүргізе білді. Дей тұрғанмен, қоғамның құқық өмірінің кейбір салаларында орыс заңы мен қазақтардың әдет-ғұрып құқықтары тоғысты. Демек, қазақтардың әдет-ғұрып құқықтарын түбірімен өзгертемін деген патша өкіметінің пиғылы жүзеге аса қойған жоқ, соған байланысты Қазақстанда екі құқық жүйесі де қолданылып келді.

Кеңес дәуірінде  әдет-ғұрып құқықтардың дерекнамасы  деп саналды [3].

Кейіннен, XIX ғасырдың 60 жылдары Қазақстанның Ресей империясының заңдары Қазақстанда қолданыла бастады. Қазақтарға жаңа капиталистік қатынастар жағдайында орыс құқықтарының нормаларымен есептесуге тура келді

Міне, осы  кезеңдерден келісім шарттың  жаңа түрлері мен нысандарының пайда бола бастағанын көреміз.Соның ішінде сақтау шартының да элементтері бар шарттық-құқықтық қатынастар пайда бола бастады.

Кеңес Одағының құрамында болған алғашқы кезеңдерде Қазақстандағы сақтау шартының дамуы социалистік заңдылық негізінде болды. Онда мүліктік қатынастардың негізі социалистік шаруашылық жүйесі және өндіріс құрал-жабдықтарына социалистік меншік екендігі бекітілді. Сондықтан да бұл кезеңде азаматтық - құқықық шарт кең ауқым ала алмады. Шарттың жеке тұлғалар немесе заңды тұлғалардың арасында жасалынуына көпшілік жағдайда мемлекет ықпал етіп отырды.Өйткені, жеке меншікте тек адамның өзінің жеке қажеттіліктеріне қолданатын ғана болды. Қалған мүліктің бәрі мемлекет меншігінде болды және азаматтық айналымға қатыспады .

Ал, барлық капиталистік елдерде  шарт міндеттеменің пайда болуының басты негізі болып табылды және осы шарт, келісім міндеттемелік құқықтың орталық институты болып есептелді. Континентальдық жүйеге кіретін Европа елдерінің азаматтық құқығындағы шарт анықтамасында негізгі акцент тараптардың келісімі болды.

 Шарттық құқықтық коцепциясы жалпы соттармен жүзеге асатын англо-амрикандық құқықта шарт уәде беру түрінде жасалды немесе кепіл яғни бір тарап екінші тараппен қарым қатынасқа түседі. Бүл уәде ету құқықтық сипат алу үшін ол екінші тарапқа тиімді болу керек. Шарт түсінігін Англия және АҚШ - тың жаңа доктринасы мен заң шығаруы шарт анықтамасында міндетті элемент сапасында енгізді. Шарттың құқықтық институт болып қалыптасуы шарттық құқықтың нормаларының дамуына сәйкес ең негізгі сипаты- сауда айналымымен тығыз байланысты. Капиталистік экономика жағдайларында  айырбас шарты   ең негізгі құқықтық нысанда болды.

Шарт нысанында  болатын бұл құқықтық қатынас - заңмен бекітілген немесе бекітілмеген жағдайда да экономикалық сипаттағы ерікті қатынас болып табылады.

Кейіннен Қазақстан өз егемендігін алып, тәуелсіз Қазақстан Республикасы болған соң, меншіктің көп түрлілігі мен олардың теңдігі қамтамасыз етілген кезеңде, Қазақстанның заң жүйесінде де үлкен реформалар болып өтті. Соның нәтижесінде құқық салаларының барлық түрлері түбірімен өзгерді.

Тәуелсіз  Қазақстанның мемлекеттік құрылымын  жетілдіру мен мүлде 
жаңа демократиялық, нарықтық қатынастарды реттеуге бағытталған заңдар 
қабылданып, соның ішінде Азаматтық Кодексі нормалары да жаңадан 
қабылданды. '

Қазіргі кезеңдегі  сақтау шарттық қатынастар Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен реттеледі.

Сақтауды кәсiпкерлiк  қызмет ретiнде жүзеге асыратын сақтаушы шарт бойынша өзiне жүк берушiнiң  затын сақтауға қабылдау және жүк  берушiнiң берген затын осы тараудың ережелерiне сәйкес сақтау мiндеттемесiн өз мойнына алуы мүмкiн. Шарт бойынша өзiне затты сақтауға қабылдау мiндеттемесiн алған сақтаушының бұл заттың өзiне сақтауға берiлуiн талап етуге құқығы жоқ. Алайда шартта көзделген мерзiмде затты сақтауға бермеген жүк берушi, егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, сақталмай қалуға байланысты келтiрiлген залалдар үшiн сақтаушының алдында жауапты болады. Егер жүк берушi сақтаушының қызметiнен бас тартқандығы туралы қисынды мерзiмде мәлiмдеген болса, ол затты сақтауға бермегенi үшiн жауапкершiлiктен босатылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, шартта келiсiлген мерзiмде зат сақталуға өткізілмеген, ал бұл мерзiм шарт жасалған күннен бастап отыз тәулiк өткенге дейiн белгiленбеген жағдайларда сақтаушы затты сақтауға қабылдау мiндетiнен босатылады. Өзiнiң кәсiпкерлiк қызметiне қарай сақтауды жүзеге асыратын сақтаушының, егер заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, техникалық мүмкіндік бола тұра затты сақтауға қабылдаудан бас тартуға құқығы жоқ. Мұндай жағдайларда сақтау шарттары жария деп танылады .