Отчет по практике в «ПетроҚазақстан Құмкөл Ресорсиз»

 

 

 Қаржылық  қорытынды есеп жасау жөніндегі  әдіснамалық ұсыныста- операциялық қызметтен түскен ұйымның өз ақшасының ағыны құқылы тұлғалардың инвестициялық және қаржылық қызметіне жатпайтын, табыс алуға және басқа әрекеттерге байланысты қызметі деп түсіндіріледі.

Инвестициялық қызмет- біздер ұйымдардың ұзақ мерзімді активтер алу мен сату,  сатылатын, өтелетін займдарды алу мен беру жөніндегі қызметін айтамыз. 

Қаржылық  қызмет – біздер ұйымдардың меншікті капитал мөлшері мен құрамындағы және қарызға алынған қаражаттар өрісіндегі болған өзгерістердің нәтижесін айтамыз. 

Кассалық  операциялардың есебі  бойынша негізгі  бухгалтерлік проводкалар 

№	Шаруашылық  операцияның мазмұны	Дт	Кт
1	Түсуге тиіс дебиторлық борыш сомасы кәсіпорынның кассасына кіріске алынды.	1010	1210
2	Еншілес, тәуелді  серіктестіктердің берешек ақшалары кәсіпорынның кассасына келіп түсті.	1010	2120
Ескертпе: автордың құрастырғаны

 

Төмендегі кесте мәліметтеріне сүйене отырып, «ПетроҚазақстан Құмкөл Ресорсиз» АҚ-ң ақша қаражаттарының  қозғалысын есептей аламыз:

2011 жылдың  соңында ақша қаражаттары мен  олардың эквиваленттері 62 662 939 мың теңгені құраған болса, ал 2010 жылдың соңына бұл көрсеткіш 24 604 598 мың теңгені көрсетіп отыр. Екі жылдың көрсеткіштерін салыстырғанда, 2011 жылдағы ақша қаражаттары 2010 жылға қарағанда       38 058 341 мың теңгеге артып отырғанын байқаймыз, бұған басты себептердің бірі табыс салығының 39 800 645 мың теңгеге, айналым капиталындағы өзгеріске дейінгі операциялық қызметтен ақша қаражаттарының қозғалысының 49 257 023 мын тг-ге, қаржылық қызметтен болған таза ақша қаражаттарының 85 579 150 мың теңгеге артуы болып табылады.

	2010 ж	2011 ж	+/-	%
Ақша қаражаттары мен олардың  эквиваленттері	24 604 598	62 662 939	38 058 341	254,68

Мың тг.

 

 

 

2.3 Дебиторлық  қарыздар есебі

 

 

Күмәнді қарыздар бойынша шығыстардың сомасын  бағалау Бухгалтерлік Есеп Стандарттарының  «Кірістер» бөліміне сәйкес жүргізіледі.

Кіріс өнімді өткізгеннен алынған немесе алынатын құны бойынша бағаланады.

Дебиторлық  қарыз ұзақ мерзімді деп тек төлеу  мерзімі клиентпен арасындағы келісім  – шартқа сәйкес 12 айдан асып кетсе  ғана көрсетіледі.

Клиенттердің  өтелуі мүмкін болмайтын дебиторлық қарыздары кәсіпорын басшылығы тарапына негізделе отырып,  «Күмәнді қарыздар бойынша резерв» шотының қалдығы есебінен шығарылады.

Мұндай  дебиторлық қарыздар қажетті заңгерлік  процедураларды жүргізгеннен және шығын  сомасын анықтағаннан кейін шығарылады.

Дебиторлық  берешек дегеніміз:

1) жеке немесе заңды тұлғалармен өзара шаруашылық қатынастардың нәтижесінде олардан кәсіпорынға (ұйымға‚ мекемеге) тиесілі борыштардың сомасы. Дебиторлық берешекте тұрған қаражат кәсіпорынның шаруашылық айналымына қатыспайды‚ сондықтан айтарлықтай сомада берешектің болуы оның қаржы жағдайына салқынын тигізеді‚ оны өндіріп алу мерзімін қысқарту шараларын қолдану қажет. Дебиторлық берешектің уақтылы өндіріп алынуы кәсіпорынның қаржы жағдайын жақсартудың аса маңызды құралдарының бірі. Түрлері: қалыпты (заңды) дебиторлық берешек – шартта белгіленген мерзімде кредитордың (сатып алушының) айналымынан қаражат алу; мерзімі өткен дебиторлық берешек – шартта белгіленген мерзімнен тыс төлем тәртібін бұзу жолымен айналым қаражатын алу; үмітсіз (неғайбыл) дебиторлық берешек – соттың өндіріп алудан бас тартуы немесе борышқордың төлем төлеуге қабілетсіздігі мүмкін емес деп танылған борыш. Үмітсіз дебиторлық берешек жағдайында берешек сомасы мен құжаттарбақылау үшін теңгерімде 3 жыл бойына (қуыну талабының ескіруі) және теңгерімнен тысқары шотта 5 жыл бойына есепке алынуға тиіс. Талап ету мерзімі өткеннен кейін дебиторлық берешек залалға жатқызылады;

2) несиеге тауар, материал жеткізуге, қызметтер көрсетуге немесе бөліп-бөліп төлеуге байланысты алынуға тиесілі шоттар. Кең таралған түрлері: сатып алушылар мен тапсырыскерлердің өздеріне босатылған тауарлар, материалдар, көрсетілген қызметтер үшін берешегі; орындалған, бірақ ақысы уақытылы төленбеген жұмыстар үшін берешек; ұйым өз қызметкерлеріне берген несиенің осы мақсаттар үшін алынған несиеден асып түсуі. Дебиторлық берешек ұйымның айналысынан қаражатты алаңдатады, оның қаржы жағдайын нашарлатады. Оны уақтылы өндіріп алу – ұйым бухгалтериясының аса маңызды міндеті. Талап ету мерзімі өткеннен кейін дебиторлық берешек залалға жатқызылып, есептен шығарылуға тиіс.

Кәсіпорынның  дебиторлық қарыздарына зерттеу  жүргізгенде мына міндеттері қойылды:

-  дебиторлық қарыздың кәсіпорын қызметіндегі рөлі;

-  дебиторлық қарыздың жіктелуі, түрлерін; 

- дебиторлық қарызының басқару әдістерін зертеу;

- Қазақстан Республикасындағы компанияларды дебиторлық қарызды басқаруды бағалау және талдау.

Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебитолық борыштардың есептелген уақыты мен отелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық борышы оған байл анысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады. Дебиторлық борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін (скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома бойынша есептеледі. Бір жылдам астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық борыштар ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар» болып есептеледі. Дебиторлық борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін арттыру болып табылады.

Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің қандай да бір кәсіпорын алдындағы өткізілген тауар үшін ақша төлеу бойынша  міндеттемелері. Ол ағымдағы және ұзақ мерзімді болып бөлінеді.

«ПетроҚазақстан Құмкөл Ресорсиз» АҚ – ң шоғырландырылған қаржылық есебінен  төмендегі мәліметтерді ала аламыз:

2011 жылы  кәсіпорынның дебиторлық қарыздары  61 548 158 мың теңгені, ал 2010 жылы 94 015 110 мың теңгені құрап, 32 466 952 мың теңгеге немесе 34,53 %-ға төмендеп отыр. Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарының төмендеуі келесі оқиғалардың нәтижесінде көрініс тапты:

Байланысты  тараптардың қарыздарының 6 372 647 мың  теңгегеазаюы,

Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қарыздарының 2 640 923 мың теңгеге азаюынан,

Өзге  дебиторлық қарыздардың 987 271 мың теңгеге  кемуінен.

 

 

 

 

Мың тг.

	2010 ж	2011 ж	+/-	%
Дебиторлық қарыздар Барлығы:	94 015 110	61 548 158	-32 466 952	-34,45
Оның ішінде: Байланысты тараптардың  қарызы	29 719 083	23 346 436	-6 372 647	-21,44
Сатып алушылар мен тапсырыс алушылардың  қарызы	22 771 531	20 130 608	-2 640 923	-11,60
Біріккен кәсіпкерліктің қарызы	1 494 341	712 914	-781 427	-52,25
Өтеуге арналған ҚҚС пен салықтар бойынша аванстар	17 983 684	10 056 029	-7 927 655	-44,08
Жеткізушілерге аванстар	6 132 927	19 887 355	13 754 428	+224,27
Өзге дебиторлық қарыздар	2 541 029	1 553 748	-987 281	-38,85
Шегеру: құнсыздану бойынша резервтер	(381 913)	(384 504)	-2 591	0,68

 

 

 

2.4 Қорларды есепке алу және тану

 

 

Бухгалтерлік  есеп стандарттарына сәйкес 7 «Тауарлы-материалдық  қорлар» саудадағы тауарлы-материалдық  қорлар – бұл дайын өнім, тауарлар түріндегі кәсіпорын қызметіндегі сатуға арналған активтер.

Тауарлы запастар ақырғы тұтынушыға сатылғанға дейін нарықта болатын қоғамдық өнімнің бір түрі болып табылады.

Тауарлы запастардың негізгі міндеті  болып өндірістің үздіксіздігімен  және реализацияның үзіліссіз болуын қамтамасыз ету. Тауарлы запастардың  өндірістік запастарға қарағанда тез шығындалуымен сипатталады.

Тауарлы-материалдық  қорлар келесідей активтер түрінде  болады: өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға  арналған шикізаттар, материалдар, сатылып  алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; субьект қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.

«ПетроҚазақстан Құмкөл Ресорсиз» АҚ-да материалдық  емес активтердің өзіндік құны орташа құн әдісі арқылы бағаланады.

Сатып алу  кезінде материалдық емес активтер бухгалтерлік есепте нақты құнымен көрсетіледі.

Кәсіпорын бойынша шикі мқнайдың тауарлы –  материалды запастары мұнай құбырларындағы және мұнай өндіру орындарындағы  мұнайдан тұрады. Шикі мұнай тауарлы – материалдық запастардың тауарлық құны өндіріске кеткен барлық тікелей  шығындардан құралады. Алыс – беріс схемасы бойынша алынған мұнай – газ  өнімдері филиалдарға өзіндік құны бойынша беріледі.

Кәсіпорынның  өз қажеттіліктеріне жұмсалған, мұнай  тасымалдағанда, сақтағанда жоғалған мұнай мен газ өнімдерінің  шығындарын көрсеткенде олардың  нақты құнын ескере отырып, түзету жүргізіледі. Одан кейін тауарлы запастың нақты өндірістік құныішкі айналымда мұнай мен газдың құнынан тұратын жалпы өнімнің өндірістік құнынан шегеру арқылы анықталады.

Жалпы өнімнің  өндірістік өзіндік құны мен тауарлы  өнімнің өзіндік құнының арасындағы айырмашылық зауыттың ішкі айналымын  құрайды.

Тауарлық-материалдық  қорлар – бұл өндіріске пайдалану  немесе жұмыстар орындау және қызметтер  көрсету үшін белгіленген шикізат  қорлары, материалдар, ыдыстар (таралар) мен ыдыстық материалдар, өзге де материалдар түріндегі активтер. 

ТМҚ қорлары  жиі түрде баланс активтерінің неғұрлым маңызды және ірі баптары болып  саналады. ТМҚ актив ретінде бухгалтерлік баланстағы компанияның өзін-өзі  ақтаушылығына үлкен әсерін тигізеді. Сатылған тауарлардың, ТМҚ қорларының құнын анықтауда фактор ретінде  кәсіпорынның табыстылығына және оның кірістер мен шығыстар туралы есепте көрсетілуіне әсерін тигізеді. 

ТМҚ деңгейі  әртүрлі болуы мүмкін және өндіріс  сипаты мен қызмет түріне қатысты  болады. Нақты тұтынушыға жұмыс істейтін өндірушілер, қорлардың төменгі  деңгейін ұстап тұрады: дайын болуына  қарай тауарларды тұтынушыларға  жеткізіп беріп отырады. Егер де тауар  тез бұзылатын (бүлінетін) болса, онда субъектілер аяқталмаған өндіріске  үлкен сомада инвестициялар салады. Қорларды ұстап тұру қымбатқа түсуі  мүмкін, өйткені оған қорларды сақтау құны, сақтандыру, ұрлық болған жағдайдағы шығындар, сондай-ақ ақша қаражаттарын уақытша қалпында сақтап тұрудан  болған қаржылық шығындар кіреді. Екіншіден, қорлардың болмауы, яғни клиенттердің (тұтынушылардың) қажеттіліктерін тез  арада қанағаттандыру қабілетінің  болмауы да, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші  субъекті үшін қымбатқа түсуі мүмкін. 

Сонымен қатар тауарлық-материалдық құндылықтар  қорлары сомаларының көбеюі оның сатылуын баяулатып, сондай-ақ қорлардың  күрт көбеюін туғызып, ұйымның қиындықтармен  бетпе-бет келуіне әкеліп соғуы  мүмкін. Яғни ақша материалдар сатып  алуға жұмсалып, сатуға тауарлар болмай қалады. Демек, актив ретінде тауарлық-материалдық  қорлар қозғалысы ұйым қызметінің нәтижелерін  бағалаудағы жеткілікті түрдегі  айқындаушы фактор болып саналады. 

Тауарлық-материалдық  қорлар болып: 

-Олар  ұйымның меншігі болып саналатын;

-Ұйымның  бақылауында болатын;

-Сатуға  немесе өндіріс үшін пайдалануға  арналған тұрақты түрде жұмсалып, ауыстырылып, орны толтырылып  отыратын белгілерге ие активтер  саналады. 

Сонымен, олардың қай жерде орналасқандығына қарамастан ұйымның белгілі бір  күнге (уақытқа) иелік ететін барлық қорлары тауарлық-материалдық қорларға кіреді. Осы объектіге ұйымның  меншік құқығы объектіні тауарлық-материалдық  қорларға жатқызудың шешуші өлшемі (критерийі) болып саналады. Қорларды сатушыдан  сатып алушыға дейін жеткізумен байланысты тәуекелдер мен шығындарды төлейтін тораптар да осы жағдайлармен айқындалады. 

ТМҚ есебінде олардың түрлері мен жіктелуінің  анық айқындалуы өте маңызды. Сондай-ақ комиссия шарты шеңберінде сауда  агенттеріне берілген қорлар ұйымның  тауарлық-материалдық қорларына  кіреді. 

«ПетроҚазақстан Құмкөл Ресорсиз» АҚ-да 2010 – 2011 жылдары тауарлы – материалдық қорлардың келесідей өзгерісі көрініс тапты:

2010 жылы  тауарлы – материалдық қорлардың  барлығы 14 514 036 мың теңгені, ал 2011 жылы 11 020 926 мың теңгені құрап, 3 493 110 мың теңгеге немесе 24,07 %-ға кеміп отыр.