Отчет по практике на "СМП-636" ЖШС

    Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың есебі.

    Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі бухгалтерлік есептің мынадай шоттарында жүреді:

• 1270 “Алынуға тиісті қарыздар” шоты;
• “Алынған вексельдер” шоты;
• “Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің басқадай қарыздары” шоты.

    Осы шоттар бойынша жасалатын есептің  ұйымдастырылуын қарастырайық.

    1270 “Алынуға тиісті борыштар” шотында  жөнелтілген өнім (тауарлар), орындалған  жұмыстар және көрсетілген қызметтер  үшін төлеуге банк қабылдаған  есептесу құжаттарын есепке алады.  Алынуға тиісті дебиторлық борыштар  ағымдағы (немесе қысқа мерзімдегі) дебиторлық борыштар, яғни бір есептік кезеңнің ішіндегі және ұзақ мерзімдегі дебиторлық борыштар, яғни бірнеше есептік кезеңді қамтитын болып екіге бөлінеді.

    СМП-636" ЖШС-ның сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу бойынша бухгалтерлік есепте келесі жазулар жазылады:

    Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауарлардың, істелінген жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнына сәйкес мына төмендегідей шоттардың корреспонденциясы  жасалады: 8110 “Сатылған дайын өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны”, 8210 “Сату үшін алынып, сатылған тауарлардың өзіндік құны” шоттары дебеттелі де, 1320 “Дайын өнім”, 1330 “Алынған тауарлар”, 8110 “Негізгі өндіріс”, 8310 “Қосалқы өндіріс” және басқа шоттары кредиттеледі. Қаржылық инвестицияларды, материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды сатқан кезде тиесілі шығыстар шоттары дебеттеліп, актив шоттары кредиттеледі [18].

    Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауардың, атқарылған жұмыстың, көрсетілген қызметтердің сату құнына 1330-ші шоты дебеттеледі де, 6010 “Сатылған дайын өнімнен (жұмыстардан, қызметтерден) түскен табыс”, 6020 “Алынған тауарларды өткізуден түскен табыс” және басқа шоттары кредиттеледі.

    Осыған  ұқсас шоттардың корреспонденциясы  негізгі құралды, материалдық емес активтерді, бағалы қағаздарды сатқан кезде жасалады. Осы жасалған корреспонденциямен бірге қосымша құн салығына (ҚҚС) 1420 шоты дебеттеліп, 1330 шоты кредиттеледі.

    Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге  төлеу үшін берілген есеп айырысу-төлем  құжаттарын төлегеніне қарай 1020 “Валюталық шотындағы нақты ақша”, 1030 “Есеп айырысу шотындағы нақты ақша”, 1010 “Кассадағы нақты ақша” дебеттеледі де, 1270 “Алынуға тиісті қарыздар” шоты кредиттеледі.

    Дебиторлық  қарыздар соларға байланысты түсетін  табысты салыстырғанның нәтижесінде ғана танылады, бірақ табыстан баға бойынша да, сату бойынша да берілген жеңілдіктермен (скидки) қоса, сатудан қайтарылған тауарлардың құны шегеріледі.

    Айдың аяғындағы 1270 шоты бойынша сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өздеріне келген (босатылған) тауарлы-материалдық запастар және орындалып, қабылданған жұмыстар мен қызметтер үшін өтелмеген борыштың қалдығын көрсетеді.

    Дебиторлық  борыш айналыстан қаражатты айыратындығын  көрсететін болғандықтан, шаруашылық жүргізуші субъектілер бірінші кезекте олардың айналымдылығын талдайды. Әдетте, дебиторлық борыштың айналымдылығы 30-дан 90 күнге дейін тең болады, егер де осы мерзімнен асып кетсе, онда оны мерзімі өтіп кеткен деп санайды [21].

    Сондықтан кейінгі кездері дебиторлық қарызды  талап ету факторингтік компанияларға жүктейді.  

5. Міндеттемелер есебі

    Міндеттемелер – шартпен рәсімделген қатынастар, олар бойынша бір тұлға екінші тұлғаның пайдасына белгілі бір  әрекет жасауға: мүлікті табыстауға, қызметерді орындауға, ақша төлеуге  міндетті, ал несиегер борышқордан өзінің міндеттемелерін орындауды талап етуге құқылы. Міндеттемелер ағымдағы және ұзақ мерзімді болып екіге бөлінеді.

    Өндірістік  қызметке жұмыскерлердің қатысуына  байланысты қызметкерлер өнеркәсіптік өндірістік және өнеркәсіптік емес болып бөлінеді. Бірінші тобына негізгі өнеркәсіптік өндірістік қызметпен айналысатын қызметкерлер жатады, ал екіншісіне кәсіпорынра тиесілі тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтарында, мәдени-тұрмыстық және оқу орындарында жұмыс істейтіндер, көлік жұмыскерлері жатады.

    СМП-636" ЖШС-нда жұмыскерлерді тізімдегі және тізімдегі емес құрамға бөледі. Тізімдегі құрамға негізгі қызметі бойынша 1 күннен артық мерзімге, ал басқа қызмет түрлері бойынша 5 күннен кем мерзімге жұмысқа қабылданған барлық тұрақты, кезеңдік және уақытша жұмыскерлер кіреді [13].

    Сонымен қатар мердігерлік келісіммен жұмыс  атқаратын, орын ауыстырушы, тұрақты (штаттағы) жұмыскерлер мен қызметкерлердің  орынын ауыстыратындарды ажырата білу маңызды. Орын ауыстырушылар кәсіпорынның жұмыскерлері болып табылмайды, олар тек өздерінің қызметтерін ұсынады және тікелей қадағалау немесе бақылауда болмайды.

    Кәсіпорында атқаратын функцияларына байланысты қызметкерлер: жұмысшылар және қызметкерлерге бөлінеді. Жұмысшылар дегеніміз материалдық  игіліктерді өндіру, жасау процесімен тікелей айналысатын тұлғалар. Қызметкерлер тобынан келесі категориялар ажыратылады:

    басшылар - кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімдерінің басқару лауазымдарын атқаратын  қызметкерлер (президенттер, директорлар, басқарушылар, бастықтар);

    бас мамандар - (бас бухгалтер, бас инженер, бас экономист және т.б.; сондай-ақ аталған қызметтер бойынша орынбасарлары);

    мамандар - өндіріс процестерін ұйымдастыру  және басқаруды жүзеге асыратын, инженерлі-техникалық және басқа жұмыстармен айналысатын  қызметкерлер, атап айтқанда инженерлер, механиктер, экономистер, бухгал-терлер және басқалар.

    Қызметкерлерге  сондай-ақ құжаттарды дайындайтын және рәсімдейтін, есептеу мен бақылауды, шаруашылық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын жұмыскерлер жатады, атап айтқанда кассирлер, агенттер, бақылаушылар және т.б.

    Кадрлар есебі үшін жеке карточкалар (Ф.№  Т-2), ғылыми жұмыскерлер есебі үшін ғылыми жұмыскердің есеп карточкалары (Ф.№ Т-н) алғашқы құжаттар болып  табылады. Жұмыс уақытының есебі  бойынша негізгі алғашқы құжаттар - жұмыс уақытының пайдаланылуының есебі мен еңбекақыны есептеу табелі (Ф.№ Т-12) және жұмыс уақытын пайдалануды есептеу табелі (Ф.№ Т-13). Табель жұмысшылардың барлық категорияларының жұмыс уақытын пайдалануын есептеу үшін, сондай-ақ жұмысшылар мен қызметкерлердің бекітілген жұмыс күні режимін сақтауына бақылау жасау үшін, олармен еңбекақы бойынша есеп айырысу және атқарылған уақыт жөнінде деректер алу үшін қолданылады. Табельді табель толтырушы немесе мастер бір данада толтырады және еңбекақы есептеу үшін бухгалтерияның есеп айырысу бөліміне өткізеді [6-қосымша].

    Табельді  жұмысшылардың категориясы бойынша  жеке-жеке, ал категория ішінде табель нөмірі немесе алфавит бойынша жүргізуге  болады.

    Жұмысқа келулер және жұмыс уақытын пайдаланудың есебін табельде жалпылай тіркеу әдісімен жүргізіледі, яғни барлық келгендерді, кешіккендерді белгілеу немесе тек қана ауытқуларды (келмегендер, кешіккендер және т.б.) тіркеу арқылы. Т-12 және Т-13 формалы табельдердің сыртқы бетінде атқарылған және атқарылмаған уақыттардың шартты белгілері берілген. Күндер мен сағаттардың саны ондық белгімен көрсетіледі. Ай соңында табельде әрбір жұмыскермен атқарылған уақыттың қорытындысы жазылады және жұмысқа келген, келмеген күндер есептелінеді. Осы деректер жұмыс категориялары бойынша және жалпы табель бойынша қосылады. Жеке құрамның есебі кәсіпорынның кадрлар бөлімінде жүргізіледі.

    Еңбекақының есептелуі есептік-төлем ведомостілерінде (Ф.№Т-49), жеке шоттарында (Ф.№Т-54), ал берілуі төлем ведомостері (Ф.№Т-53) бойынша жүргізіледі.

    Кәсіпорынға кдрыздарын өтеу тәртібімен жүргізілген шегерулер (жұмыскердің кәсіпорыннан алған авансы, қателесіп төленген сомаларды, сондай-ақ демалыстың атқарылмаған күндерінен алынған сомаларды қайтару, жұмыскердің кінәсінен кәсіпорынға келтірілген мүліктік зиянды толтыру) әкімшіліктің шешімімен белгіленген тәртіп бойынша жүргізіледі.

    Барлық  шегерулердің мөлшері еңбекақысынан  әрбір төлегенде 20%-тен асуға болмайды, ал заңда қарастырылған ерекше жағдайларда - жұмыскерлерге төлеуге тиісті еңбекақының 50%-нен аспауы тиіс. Еңбекақы төлеуден бірнеше орындау құжаттары бойынша ұсталғанда, жұмыскер жалақысының 50%-і сақталуы тиіс.

    Жұмыскер  айдың аяқталуына дейін жұмыстан босағанда немесе еңбек демалысына кеткенде жалақы бойынша есептесу жасалады (Ф№ 74), оның мәліметтері айдың аяқталуы бойынша есеп айырысу-төлемдік ведомостісінде немесе еңбекақы төлеу бойынша есептесу кітабына жазылады [6-қосымша].

    Айдың бірінші жартысына авансты және екінші жартысына еңбекақыны төлемдік немесе есеп айырысу-төлемдік ведомостілері  бойынша беріледі. Төлемдік ведомостінің алғашкы бетінде қолданыстағы тәртіпке сәйкес кассадан ақша беруге рұқсат ететін басшы мен бас бухгалтердің қолдары болуға тиіс. Төлемдік ведомостінің және берілмеген еңбекақы реестрінің мәліметтерін тексергеннен кейін шығыс кассалық ордерлері жазылады. Ол ордерлерде көрсетілген сомаларды шығынға есептеп шығару үшін кассаға беріледі.

    Еңбекке ақы төлеу бойынша (еңбек ақының барлық түрлері, сыйақылар, жәрдемақылар бойынша) қызметкерлермен есеп айырысудың, сондай-ақ берілген кәсіпорынның акциялары мен басқа құнды қағаздары бойынша табыс төлеудің синтетикалық есебі 3350 «Еңбекақы бойынша қысқа мерзімді қарыз» шоттары бойынша жүзеге асырылады. 3350 шоттың кредиті бойынша айдың басы мен аяғына жұмыс істеушілердің алдындағы қарыздардың қалдығы және оларға еңбекақы, сыйақы, жәрдемақы түрінде есептелген сомалар, яғни қарыздардың көбеюі, ал дебеті бойынша - барлық ұстаулар түрлері мен берілген еңбекақы сомалары көрсетіледі.

    Жұмысшылардың кезекті демалыс уақытына ақы  төлеу үшін кәсіпорындарда резерв құрылады, өйткені жұмысшыларға демалыс жыл бойы біркелкі берілмейді және демалысты төлеу бойынша шығындарды сол айда өндірілген өнімнің өзіндік құнына жатқызу өзіндік құн жөніндегі мәліметтерді өзгертеді. Демалыстарды төлеуге резерв жұмыскерлерге нақты есептелген еңбекақыдан жоспарда қарастырылған процент бойынша ай сайын анықталады. Демалыс үшін нақты есептелген сомаларды осы резерв есебінен есептен шығарады.

    Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысулардың  есебінің шоттар корреспонденциясының кестесі