Отчет по практике на "СМП-636" ЖШС

    Негізгі құралдардың жеке жіктеулік топтары  бойынша инвентарлы объекті болып  келесілер саналады:

• ғимараттар бойынша - әрбір ғимарат оның ішкі қондырғыларымен бірге (жылу жүйелерімен, су, газ құбыры, канализация, винтиляциялық қондырғылар) және қора–қопсы құрылыстары (мысалы, забор);
• құрылыстар бойынша – органикалық тұтасты құрайтын қондырғыларымен жекеленген құрылыс ( мысалы, тіреулерімен көпір);
• өткізу құралдары бойынша – ғимарат немесе құрылыстың құраушы бөлігі табылмайтын әрбір дербес қондырғы;
• күш машиналар мен жабдықтар бойынша - фундаментімен, приборларымен және жеке шектеулері бар әрбір күш машина;
• жұмыс машиналар мен өндірістік жабдықтар бойынша – әрбір станок немесе аппарат, құрал-жабдықтар, құралдары, шектеулер сонымен қоса инвентарлы объект орнатылған фундамент;
• көлік құралдары бойынша – құрылғылары мен жабдықтары бар көлік құралдарының әрбір объектісі (мысалы, камера мен покрышкасы бар қосымша доңғалақтар, құралдар кешенін қоса жүк автомобиль);
• құралдар мен инвентарь бойынша - өзіндік мақсаты бар және қандай да бір инвентарлық объектінің құраушы бөлігі болыптабылмайтын әрбір зат (машиналар, станоктар, апараттар, т.б).

    "СМП-636" ЖШС-нде бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарында негізгі құралдардың болуы мен қозғалысы туралы ақпаратты жалпылау үшін: 2410 «Негізгі құралдар» шотының келесі аналитикалық - 121 «Жер», 2412 «Ғимараттар мен құрылыс жайлары», 2413 «Машиналар мен жабдықтар, өткізу қондырғылары», 2414 «Көлік құралдары», 125 «Басқа да негізгі құралдар», 2930 «Аяқталмаған құрылыс» шоттары арқылы жазуға болады.

    Негізгі құралдардың қозғалысын құжаттық рәсімдеу.Негізгі  құралдарды есептеу шаруашылық субъектіні қаржылық-шаруашылық қызметінде маңызды  орын алады. Негізгі құралдардың  есебі бойынша  типтік құжаттар өңделінген, өз уақытындағы көшірме немесе рәсімдеу бұл негізгі құралдардың есебін, оларды сақтау мен дұрыс пайдаланылуы үшін бақылауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді [3].

    "СМП-636" ЖШС-нің Бас бухгалтері дұрыс құжат айналымын, типтік құжаттарды пайдалануды ұйымдастыру, орындаушыларға оларды құруды, қабылдау мен тексеру графиктерін жеткізуі керек.

    Бухалтерлік есепте негізгі құралдардың келуін, орын ауысуын және шығуын өз уақытында  есепке алу мен құжаттарда рәсімделуін  қамтамасыз етуі керек. Сондықтан "СМП-636" ЖШС-нда материалды жауапты адамдарға объектілер бекітіледі және сақтау мен ұтымды пайдалануды бақылайды, есеп объектілері бойынша амортизация есебінде дұрыс көрсетуді, негізгі қорлардың қор қайтарымын анықтауды, жаңа техникамен оны қолданудың жаңа әдістері мен тиімділігін анықтауды, түгендеу мен қайта бағалауды толық көрсетуді қамтамасыз етіліп тұрады.

    Негізгі құралдарды сақтауды бақылауын қамтамасыз ету үшін әрбір инвентарлық объектіге  сәйкес номер беріледі. Объектіге  берілген инвентарлық номер объектіде  және алғашқы құжаттарда қойылады және оның ұйымда болу кезеңінің ішінде объектіде сақталады. Негізгі құралдардың  объектілері тәртіптік-сериялық номер боынша номерленеді. Инвентарлық номер металдық жетонды жабыстыру жолымен, бояумен жазу жолымен белгіленеді. Объектінің шығу кезіндегі оның инвентарлық номері жаңадан түскен объектілерге берілмейді.

    Негізгі құралдардың түсуі 16.11.94ж. ҚР-ның  мемлекеттік коммитетінің №73 қаулысымен бекітілген ОС–1 Типтік ведомос аралық форма актісімен рәсімделеді. Акт  әрбір объектіге жасалады, оған сәйкес бөлімге пайдалану орны бойынша ұйымның цехына бухгалтерлермен инвентарлық карточкаларды ашудан кейін берілетін техникалық құжаттар тіркеледі.. Негізгі құралдарды қабылдау мен өткізу актісі екі жақпен – объектіні қабылдайтын және беретін жақпен дайындау уақытын, бастапқы құнды, пайдалануға өткен уақытта көрсетумен бірге құрылады [1-қосымша].

    Негізгі құралдардың есебін әрбір жіктеу тобы бойынша және әрбір объектінің орналасу жері бойынша негізгі құралдардың  болуын бекітуге болатындай түрде ұйымдастырады. Ол негізгі құралдарды әрбір инвентарлық объекті үшін ашылатын 16.11.94ж. ҚР-дың мемлекеттік комитетінің №73 қаулысымен бекітілген ОС–6 «Негізгі құралдар есебінің инвентарлық карточкасы» типтік ведомос аралық түрінің карточкаларында аналитикалық есеппен қамтамасыз етіледі. Инвентарлық карточкалар алғашқы құжаттардың, техникалық паспорттың және басқа құжаттардың негізінде ашылады. Толтырылған инвентарлық карточкалар негізгі құралдардың жіктеу топтары бойынша жүргізілетін жазулар №ОС–10 типтік форманың арнайы жазуларында тіркеледі [4].

    Ағымдағы  жал  тәртібінде және қаржылық лизинг тәртібі жалға алынған негізгі  құралдар бойынша инвентарлық карточкалар  ашылмайды.

    Оларды  аналитикалық есебі үшін жалға берушілермен негізгі құралдардың объектісін жалға беру актісімен қоса тіркелген карточкалар көшірмесін пайдаланады.

    Тізімде тіркелген карточкаларды негізгі  құралдардың картотекасына салады. Картотекада негізгі құралдарды жіктеу топтары бойынша топтастырады, ал ішінде – орналасу жерлері бойынша.

    Құжат (акт) негізінде негізгі құралдардың шығуы карточкада көрсетіледі, содан соң картотекадан алынады.

    Негізгі құралдарды  қолдану жерлерінде пайдаланып отырған негізгі құралдардың  объектілері туралы қысқаша мәліметтер болатын №ОС – 13 типтік формасының жазуларын жүргізеді.

    Айдың аяғында берілген айдың жазулары бар карточкаларды негізгі құралдардың  түрлері бойынша жіктейді. Негізгі  құралдардың   түрлерінің келуі  мен шығуы бойынша айналымдарды қосады және негізгі құралдардың  қозғалысын есептеудің №ОС – 12 типтік ведомос аралық формасының карточкасына жазады. Бұл карточка жыл басында бір жылға ашылады. Ең алдымен онда түрлері бойынша бірінші қаңтарға негізгі құралдардың болуын көрсетеді. Содан соң ай сайын ай бойынша айналымдарды жазғаннан кейін анықталып, келесі айдың бірінші санына негізгі құралдардың болуын жазады.

    Топтық  карточкалардың мәліметтері арқылы негізгі құралдардың қозғалысының айналым ведомосын құрайды, бас  кітаптың қорытындыларымен салыстырылған  қорытындылары негізгі құралдардың  болуымен қозғалысы туралы есеп беруді құру үшін негіз болады [4].

    Сонымен негізгі құралдарды есептеу үшін №ОС–1 форма негізгі құралдарды қабылдау - өткізу актісі қолданылады. Негізгі құралдардың абъектілерін қабылдап, өткізуді рәсімдеу үшін қолданылады. Акті әрбір объектіге жасалып, бухалтерияға беріледі және негізгі құралдарды есептеудің инвентарлық карточкаларын жазу үшін негіз болады [1-қосымша].

    Негізгі құралдардың тозуын есептеу. Пайдалану  процесінде негізгі құралдар өзінің техникалық қасиеттерін және сапасын  жояды, яғни тозады.

    Жерден басқа негізгі құралдардың құрамына кіретін кез-келген объектілер физикалық және моральдық тозуға ұшырайды, яғни физикалық күштердің, техникалық және экономикалық факторлардың әсерінен олар біртіндеп өз қасиеттерін жояды және жарамсыз болады.

    Негізгі құралдардың тозуын есептеу үшін 2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы мен құнсыздануы» реттеуші шоттары қолданылады.

    Бұл бөлімшенің шоттарында субъектіге меншік, шаруашылық жүргізу немесе оперативті басқару құқықтарындағы негізгі  құралдардың, ұзақ мерзімге жалға алынатын құралдардың жиналған тозуы туралы ақпарат жалпыланады.

    СМП-636" ЖШС-нде тозуды есептегенде шоттардың келесі корреспонденциясы қолданылады: 

Шаруашылық  операциялардың мазмұны	Шоттар  корреспонденциясы
	Дебет	Кредит
Негізгі құралдар бойынша амортизация есептелді: - цехтік  мақсаттағы  - әкімшілік–басқарушылық  мақсаттағы  - өнімді, кен дайындау жұмыстарда, өнеркәсіптің  маусымдық, саланың дайындық жұмыстарында  қолданылатын тауарды сату бөлімшесінің	8410 7210 7110	2420 2420 2420

 

    СМП-636" ЖШС-нде негізгі құралдардың объектілерінің құны бухгалтерлік есепте 2410 шоттарының кредитінен келесі шоттардың дебетіне есептен шығарылады:

    - өткізу кезінде, физикалық және моральдық тозуы нәтижесінде, сонымен қатар басқа заңды және жеке тұлғаларға ақысыз берген кезде – 2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы мен құнсыздануы» және 7410 «Активтердің шығуынан шығындар». Бұл кезде өткізуден табыс алынса, онда бір мезгілде келесі жазу жүргізіледі: 6210 «Активтердің шығуынан кірістер» шоттары кредиттеліп, 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы», 1050 «Ағымдағы банктік шоттардағы валютадағы ақша қаражаттары», 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы теңгедегі ақша қаражаттары», 1010 «Кассадағы теңгедегі ақша қаражаттары»дебеттеледі;

    - негізгі құралдардың объектілерін  басқа субъектілерге жарғылық  капиталға салым ретінде беру  нәтижесінде 2420 «Негізгі құралдардың  амортизациясы мен құнсыздануы»  және 7410 «Активтердің шығуынан шығындар»  бөлімшелердің, сонымен қоса 6210 «Активтердің  шығуынан кірістер» бөлімшенің сәйкес шоттарының кредиті бойынша және 2040 «Басқа да қаржылық инвестициялар» шотының дебеті бойынша бір уақытта жазу жасалады [8].

    - ұзақ мерзімде жалға беру нәтижесінде  2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы  мен құнсыздануы» және 7410 «Активтердің шығуынан шығындар» бөлімшелерінің. Бұнда 6210 «Активтердің шығуынан кірістер» бөлімшенің сәйкес шоттарының кредиті бойынша және 1280 «Басқа дебиторлық қарыз» бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша бір мезгілде жазу жүргізіледі.

    Негізгі құралдарының нақты болуын анықтау және олардың  сақтығына бақылау мақсатында субъектілермен нормативті құқықтық және басқа актілермен сәйкес негізгі құралдардың түгенделуі жүргізіледі.

    Негізгі құралдардың шығуының нәтижесінде  пайда болатын табыс немесе шығын сату құны мен баланстық құны арасындағы айырма түрінде сонымен қоса сатумен немесе басқа шығумен байланысты шығынмен анықталады.

    Негізгі құралдардың шығуы кезінде бөлінбеген табысқа қызмет ету мерзімінде ауыспаған  қайта бағалаудың сомасы 5320 «Қайта бағалауға резерв» шоттың дебетінен 5410 «Есептік кезеңнің пайдасы (зияны)» шоттарының кредитіне есптен шығарылады.

    Негізгі құралдардың  жетіспеуі бухгалтарлік есепте келесі жазулармен көрсетіледі:

    - негізгі құралдардың бастапқы  құнына :

    Дт 1280 «Басқа дебеторлық қарыз»

    Кт  2410 сәйкес шоттар

    - бұрын есептелген тозу сомасына:

    Дт 2420 сәйкес шоттар

    Кт 2410 сәйкес шоттар

    - баланстық құн бойынша кінәлі  тұлғаға жатқызылған жетіспеушілік: 

    Дт 1250 «Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы» 

    Кт 1280 «Басқа да дебиторлық қарыз»

    - жетіспейтін негізгі құралдардың  нарықтық және баланстық құны  арасындағы айырмаға:

    Дт 1250 «Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы»

    Кт 3520 «Болашақ кезеңдер табыстары»  

    - жетіспеушіліктің орнын толтыру  бойынша: 

    Дт 1030, 1010, 3350 сәйкес шоттар

    Кт 1250 «Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы»

    - табыс есеп беру кезеңіне жатқызылды:

    Дт 3520 «Болашақ кезең табыстары»

    Кт 6220 «Қайтарымсыз алынған активтерден  кірістер»

• егер кінәлі тұлға  табылмаса немесе сотпен зиянның орнын толтыру рұқсат етілмесе:

    Дт 7210 «Әкімшілік шығындар»

    Кт 1280 «Басқа да дебиторлық қарыз»

    Негізгі құралдардың синтетикалық есебі  №12 журналында 2410 «Негізгі құралдар»  синтетикалық шоттардың кредиті  бойынша типтік жоспардың сәйкес шоттарымен корреспонденциясы жүргізіледі. Журнал–ордерде 12 бөлімшенің әрбір кредиттелетін синтетикалық шот үшін жеке бағандар арналған. Айдың аяғында әрбір синтетикалық шоттар бойынша олардың кредиті бойынша айналымдары есептелініп, қорытынды жолда көрсетіледі және бас кітапқа көшіріледі [5].

    Материалдық емес активтердің есебі

    "СМП-636" ЖШС-да материалдық емес активтер келіп түскенде материалдық емес активтерді қабылдау-өткізу актісімен (Ф№НМА-1) рәсімдейді.. Актіде материалдық емес активтердің нақты атауы, қысқаша сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация нормасы, жабдықтаушының атауы, пайдалану мерзімі және басқа қажетті мәліметтер көрсетіледі [2-қосымша].

    Материалдық емес активтерді қабылдауды рәсімдеу кезінде акт әрбір объектіге  бір данада жасалады. Бірнеше біртекті материалдық емес активтердің алуын рәсімдейтін жалпы актіні құруға болады. Актіні оны рәсімдегеннен кейін материалдық емес активтердің объектісін немесе оларды пайдалану тәртібін сипаттайтын құжаттарымен бірге немесе берілген объектіге қатысты кәсіпорынның белгілі бір мүліктік құқығын растайтын құжаттар бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтермен қол қойылып, кәсіпорын басшысымен немесе өкілетті тұлғамен бекітіледі.