Нормативті нақты шығындар есебі

Бірінші бабы мынадай бақсару элементтерінен тұрады:

а) мәселесінің  қойылуы (ақпарат жинау, басқарудың синтездеу, жоспар құру шешім қабылдау, яғни бақаша айтқанда бұлардың барлығы  инновациялық жәрдем беруді білдіреді);

б) қойылған мәселелерді жүзеге асыруға басшылық ету (ұйымдастыру, мәліметтер алмасу, дәйектеу, шаруашылық субъектінің бағыты бойынша  кеңестер беру, яғни басқаша айтқанда бұл, біріншеден, бірінші бағыттың бастапқы екі элементін бір тұтас біүгінге үйлестіруді, екіншіден, қол астындағылардың  оқыту және оларды даярлауды білдіреді);

в) нәтижелерді  өлшеу (бақылау, бағалау).

Екінші бабы басқарушы есептің техникалық жақтарымен байланысты, ал егер дәлірек айтсақ, күрделі (капиталдық) жұмсалымдардың сметаларын жасау және олардың өтелімін анықтау, смета-жоспарларын, (нормаларын) құру, запастарды бақару және т.б.

Демек, бақарушы есептің ролі – бұл екі бапты  үйлестіру немесе өндірісті басқарудың барлық шешуші элементтерін, бизнесті ірі жетістікке жетуге бағышталған  бір бүтінге айналдыру.

Сонымен қатар, шаруашылық субъектіні тиімді басқаруда, яғни жоғарыда баяндалған мәселелерді  жету үшін, басқарушы есептің індік  проблемалары да жеткілікті. Сондықтан  бұл параграфта басқарушы есептің  роліне баты назарды аударамыз, өйткені  бұл дұрыс шешім қабылдау үшін, жалпы және жедел бақшылықты жүзеге асыратын менеджерлердің қажеттіліктеріне сай келеді, ал қаржылық менеджменттегі қаржының қызметі, сондай-ақ қаржылық есепте өз бетінше дербес зерттеуді қажет етеді.

Яғни, болашақта  кәсіпорынды тиімді бақару мақсатында, оның қаржылық жадайын талдау, есеп беруді жасау және ағымдағы есепті қамту қызметтерін біріктіретін бухгалтерияның ролін түбегейлі  өзгертуге тура келеді. Бұл, біріншіден, нарық жағдайында меншік құрылымының өзгерісін түсіндіреді және мемлекеттік меншік сол меншіктің бір ғана трі; шаруашылық субъектісінің қызметінің нәтижесіне көптеген мүдделі жаңа меншік иелері пайда болады, өйткені оған олар өз қаржысын жұмсайды. Екіншіден, шаруашлықы субъектісіне қажетті қарджылық және бәсекелестік күресте жеңіске жету үшін басқарушылық шешімдерін іздеуге мәжбүр болады. Осы мақсатта нарықтық коньюктураны зерттейді, өзінің қызметін өз бетінше дербес жоспарлайды, жабдықтаушылар мен сатып алушыларды табады, бағаны белгілейді және т.б. Үшіншіден, бюджеттік қаржыландыру мен мемелекеттік несиелендіру көп жағдайда шаруашылық субъектісінің қаржыландыру көзі болып табыла бермейді. Олар қаржылдандырудың басқа да көздерін іздестіреді. Сондықтан шаруашылық субъектісі бәсекелестік күреске тек сатып алушылар мен өткізу нарығы үшін ғана енбейді, сонымен қатар коммерциялық банктердің несиелері үшін, басқа да потенциалды инвесторлардың қаражаттарын тарату үшін де енеді.

Осының  барылығының нәтижесінде шаруашылық субъектісіде, бір жағынан, бақарушылық  шешімдері қабылдау және олардың  нәтижелерін бағалау үшін толық  және дер кезінде ақпараттардың  болуына деген қажеттілік туындайды. Басқа жағынан, шаруашылық субьект  өзіне өз қаражаттарын салуға (немесе салуға ниеттенуге) сәйкес ақпараттар беріп отыруы керек. Сонымен бірге, нарық жағдайында салықтық аударылымдардың  дұрыстығы туралы мемлекетке есеп беру қажеттілігі сақталады.

                                         әдебиеттер

1. Тишков И.Е., Балдинова А.И. Бухгалтерский учет, 1999. 7 -44 с.
2. Алданиязов К.Н. Управленческий учет и анализ: Учебное пособие-Алматы: Юридическая литература,  2008. -368 с.
3. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет: Учебн. пособие для вузов/Пер. с англ. Под ред. Н.Д. Эриашвили; Предисловие проф. П.С.Безруких. - 3-е изд., перераб. И доп.-М.: Аудит, ЮНИТИ, 1998. 778с.
4. Мейірбеков А. Қ., Әлімбетов Қ. Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы: Экономика, 2003.
5. Волков О. И. редак. Экономика предприятия. – Москва: Инфра-М, 1998.
6. Палий В.Ф. Основы калькулирования. - М.: Финансы и статистика, 2004.
7. Горфинкель В. Я., Швандар В. А. редак. Экономика предприятия. – Москва: Юнити, 2001.
8. Сергеев И. В. Экономика предприятия. – Москва: Финансы и статистика, 1997.
9. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. – Алматы: Экономика, 2001.
10. Шим Джей, Сигел Джоэл. Методы управления стоимостью и анализ затрат. Пер. с англ. М.: Филин, 2002.
11. Балашов В. Можно ли управлять себестоимостью? // Азия: экономика и жизнь.-2000, №45.
12. Брызгалин А.В., Берник В.Р. Себестоимость и проценты за пользование кредитом. // Бухгалтерский учет.-2003, №6, с.31-34.
13. Насырова М. Р., Токсанбай С. Р., Кулпыбаев С. К., Гуляева С. П. Қазіргі экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздік-анықтамалық. – Алматы: 2003.
14. Сергеева О.А. Учет затрат на производство и калькулирование продукции себестоимости продукции, работ и услуг.//Библиотека бухгалтера и предпринимателя, №4, апрель, 2003 г.
15. Джумагазина А.К. Учет и аудит затрат и калькулирование себестоимости молочной продукции. Автореферат дис. К.э.н. 08.00.12., Алматы, 2000.
16. Бисенғазиев М. Б., Хамитов А. Ш. Кәсіпкерлік негіздері. – Орал, 2001. 
    20. Горбашко Е.А. Конкурентоспособность промышленной продукции: Учебное пособие /Миннауки, высш. Школа техн. политики РФ. С.-Пб. Ун-т экономики и финансов, - Санкт-Петербург. – 1998.
17. Методические рекомендации к стандарту бухгалтерского учета 7 «Учет товарно-материальных запасов» в части формирования состава и классификации затрат, включаемых в себестоимость продукции (работ, услуг). - Бюллетень бухгалтера, 2003, № 30, с.2.