Инвестиялық есебі

Қазақстан ТМД  ішінде  жан  басына шаққандағы тартылатын шетелдік  инвестициялар  көлемі бойынша алдыңғы орынды алады. Тікелей  шетелдік инвестициялардың жалпы  жылдық көлемі орташа есеппен 

Инвестицияның құрылымын  талдау, шетелдік инвесторларының ақшасының  басым бөлігін айналым құралдарына  немесе ұзақ пайдаланылмайтын негізгі  құрал-жабдықтарына салатындығын көрсетеді. Сонымен қатар, шетелдік инвестициялардың келуін ынталандыру саясаты отандық және шетелдік инвесторлардың тең емес жағдайда болуына алып келді. Қазақстан экономикасының дамуына елден капиталдың кетуінің жалғасуы жағымсыз әсерін тигізуде. Ал капиталдың  елден кетуі еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуға тікелей және жан-жақты жағымсыз әсерін тигізеді: жұмыс орындарының қысқаруы, еңбекке сұраныстың азаюы, жалақы мен өмір сүру деңгейінің төмендеуі, жұмыссыздықтың өсуі және с.с. болуы мүмкін.

Капиталдың ашық түрде  қашуы елдегі әрекет етуші лицензиялық, валюталық, салықтық және банктік реттеуге сәйкес жүзеге асырылғанда, оның жағымды  жағының да болатындығын атап өткен  дұрыс.

Екінші-топ. Қаржылық инвестициялар. Портфелдік инветициялар елдің экономикасын сырттан қаржыландырудың ең ірі көзі болып табылады.

Портфелдік инвестициялар  көбіне қысқа мерзімдік қаржылық операцияларды құрайды және  капиталдың жобалар тобына салынуы болып  табылады, мысалы, әр түрлі кәсіпорындардың  бағалы қағаздарын сатып алу.

Осыларға әсер тигізетін  факторлардың үш тобын  бөліп көрсетуге  болады:

• қабылдаушы елдегі макроэкономикалық және саяси тұрақтылық деңгейі;
• қабылдушы  елдің либерализациялау және экономикалық реформалар үдерістеріне жататындығы;
• қабылдаушы елдердегі заңдылық база мен қор нарықтарының даму деңгейі.

Осыларға тежеу болатын  факторларға жататындар:

• сенімді және оперативті есеп жүйесінің болмауы;
• қор биржасының  тұрақты қызмет атқармауы;
• акциялар мен басқа да бағалы қағаздар жөніндегі ақпараттың; сонымен қатар валюталық және басқа да тәуекелділіктен сақтандыратын механизмдердің болмауы;
• бухгалтерлік есеп пен есептіліктің және басқа шаралардың жетілмегендігі, дамыға елдерде  қабылданған стандарттарға сәйкес келмеуі.

Қазақстандағы басты стратегиялық міндеттердің бірі елге экономикалық өсудің бағдарламаларын іске асыруға  мүмкіндік беретін тікелей және «портфелді»  инвестицияларды тарту болып табылады. Бұл бағдарламаларды жүзеге асыру экономиканы дамытуға бағытталған қаржылық ресурстар көлемін  мардымды ұлғайтпайынша мүмкін болмайтындығы белгілі. Бірқатар авторлар экономикаға салынған ағымдағы мемлекеттік және жеке инвестициялардың көлемі қазіргі экономиканың жылдам өсіп отыратын қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткіліксіз екендігін айтады. 

Үшінші инвестициялар  тобы – материалдық емес құндылықтарға, яғни кадрларды дайындауға, ғылыми зерттеулерге және жасалымдарға және т.с.с. салынатын жанама инвестицилар. Кадрларды дайындауға салынатын  инвестициялар жұмыспен қамтуға  тікелей әсер етеді және елдің  еңбек әлеуетінің дамуына тікелей  байланысты болып табылады. Білім  алуға және кәсіби дайындыққа салынатын  инвестициялар бастапқы шығындардан  тұрады және олардың болашақта анағұрлым  жоғары өтелетіндігіне сенімділікпен  салынатын, яғни ұзақ мерзімдік инвестициялар  болып табылады. Мұндай инестицияларды экономистер адам капиталына инвестициялар  деп атайды. Білімге салынатын  инвестициялар мен еңбек нарығы арасындағы өзара байланыс көзге  көрінерліктей анық деуге негіз  бар, себебі көп жағдайда мұндай инвестициялар  нақты мамандық немесе мамандықтар  жиыны бойынша еңбек ұсынысымен тікелей байланыста болады. Жаңа техника  мен технологияларды игеру үшін жұмысшылардың дайындығы жеткілікті деңгейде болуы керек. Өнеркәсіптегі  салыстырмалы түрде алғанда, мамандық деңгейінің төмендігі жаппай жаңа техника  мен технологияларды енгізуге өтуді  қиындатады. Сондықтан ғылыми зерттеулер мен жасалымдарды инвестициямен  қамтамасыз  ету кадрларды  дайындаумен  қатар тұрады.

Техникалық прогресс, әсіресе  ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың, және өз кезегінде оның жұмыспен қамтуға  әсері, жаһанданған өндіріс жүйесінің  тарауының  ең маңызды факторы  болып табылады. Технологиялық даму елдің экономикасының тиімді қызмет атқаруы үшін қажет. Технология және жұмыспен қамтудың кейбір шешуі қиын мәселелеріне қарамастан, жаңа технология жаңа нарықтар мен инвестициялар  үшін жаңа  мүмкіндіктер ашып, анағұрлым жоғары экономикалық өсу мен жұмыспен қамтуға алып келе алады.

Қазақстан Республикасыда адам ресурсына бет бұрып, кадр саясатын еңбек нарығының  талабына  сәйкестендіруге  ұмтылуда.

Қазіргі күні Қазақстан алдында  тұрған ұзақмерзімдік мәселе – жаңа технологияларды  енгізу және экономиканы  жоғары білікті қажетті кадрлармен қамтамасыз ету мәселесі.

Қазақстанның инвестициялық  жағдайы ТШИ тарту үшін бүгінгі  күні де оңтайлы болып табылады. Бірақ әлемдік қаржылық дағдарысқа байланысты инвесторлар дамушы елдерге, соның ішінде Қазақстанға да капиталын  болжап салатын болды. Әлемдік қаржылық дағдарыстың салдарынан туындаған  ағымдағы шешуді қажет ететін мәселелерді  есепке алғанда, және еліміздің мұнай  секторын есепке алмағанда, Қазақстанды  сонда да шетелдік инвесторлар үшін тартымды елдеуге болады. Қазір көптеген инвесторлар ірі қазақстандық астық  компанияларының үлеслерін сатып  алуға құлық білдіруде. Бірақ  оған кететін инвестициялар көлемін, әрине, мұнай-газ секторына  құйылатын  инвестиция көлемімен салыстыруға келмейді. Сондай-ақ, әлемдік дағдарыстың салдарынан туындаған күрделі мәселелерге қарамастан, банктік сектор да шетелдік инвесторлар үшін ең тартымды секторлардың бірі болып табылады.

Сонымен, инвестицияның қандай түрі болса да, олардың жаңа жұмыс  орындарын жасау арқылы тұрғындарды  жұмыспен қамту мәселесін шешуге ықпал ететіндігін көруге болады.Қазақстан  экономикасының инвестиция салуға қатысты  шешуді қажет ететін мәселелеріне:

• экономиканың тез өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мемлекеттік және жеке инвестициялардың жеткіліксіздігінен, шетелдік инвестицияларды тартудың қажеттілігі;
• экономиканың шикізаттық тәуелділігі;
• адам капиталына салынатын инвестицияның әлі де жеткілікті деңгейде болмауы;
• негізгі  капиталға салынатын қысқа мерзімдік инвестициялардың өсуі;
• инвестицияларды ұзақ мерзімді негізгі қорларға салудың қажеттілігі;
• экономиканың салалары мен елдің аймақтары бойынша инвестицияның үйлесімді бөлінуінің қажеттілігі сияқтыларды жатқызуға болады.

Олай болса, мемлекеттің  міндеті экономика өсуінің үйлесімді  ауқымын қамтамасыз ету мақсатында жан-жақты ойластырылып, нақты секторды қолдауға бағытталаған инвестициялық саясатты жүргізу және қолдау болып табылады.

ҚОРЫТЫНДЫ 

Инвестиция түсінігі қаражаттарды  ұзақ мерзімге белгілі бір салаға  пайда  табу мақсатында  салуды білдіреді. Инвестициялық қызметке  банктер  делдал ретінде  қатысады. Банктер өздерінің инвестициялық қызметінде тиімді инвестициялық саясат  жасай отырып  жүзеге асырады. Банктердің инвестициялық саясаты инвестиция портфелін басқару  бойынша  стратегияны  құру және іске асыру  шараларын, қалыпты қызметті, табыстылықты  арттыру, банк балансының өтімділігін қамтамасыз ету бағытында портфельді және тура  инвестициялардың оптималды құрылымына жетуді білдіреді. Банктың инвестициялық  саясаты банктың банктың басқармасымен жасалады. Инвестициялық саясаттың басты  элементтерінің бірі – банктың  валюта – қаржылық портфелін, соның  ішінде  инвестициялық  портфелін басқарудың   тактикасы мен стратегиясын жасау болып табылады.

Еліміздің инвестициялық  аспектісі ірі салымдары қаржыландыру үшін жағдайлар жасауға, тауар өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық қатынастары субъектілерінің  сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға  бағытталуы тиіс. Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды  жолдарының бірі – инвестициялық  қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің  ішкі резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып  табылады. Қазақстан тәуелсіздікке  қол жеткізген күннен бастап экономикалық жағдайда тұрақтандару, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және инвестициялар тарту жөніндегі  саясатты белсенді жүргізе бастады. Қазіргі уақытта жүргізілген  нарықтық экономиканың оң нәтижелерін  айқын көруге болады. Мәселен, Халықаралық  валюта қорының мәліметтері бойынша 2001 жылы Қазақстан жан басына инвестиция тару көрсеткіші бойынша ТМД елдері ішінде алғашқы орындардың бірін  иеленді.    

Еліміздің инвестициялық  аспектісі ірі салымдарын қаржыландыру үшін жағдайлар жасауға отандық  және шетелдік қаражаттарды келтіруге, тауар өндіру және қызмет көрсетуді  үлкен тиімділікпен нарық қатынастары  субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс. Жеке инвесторлар мемлекеттік инвесторларға қарағанда коммерциялық табысты көбейтуге өте құштар. Олар тауарларды және қызмет көрсетуді сұраныстарымен ұштастыра отырып арттыруға, өндірістің түрлі жобаларымен нағыз тиімділерін пайдалануға тырысады. Міне, сондықтан да, жеке инвесторлардың өндірісті дамыту белсенділігін қолдай отырып, мемлекет тарапынан оларға қолайлы жағдайлар жасауға, атап айтқанда, салық салу, несие беру, кедендік баж салығы жағынан едәуір жеңілдіктер беруге тиіс.  Инвестициялық қызметті жүзеге асыру арқылы мемлекет иновациялық жетістіктерге жете алады. Ескере кететін болсақ ұзақ мерзімді қаржыландырудың бірден бір қайнар көзі болып табылатын инвестициялар, лизингтер, бағалы қағаздар болып табылады. Бүгінгі күні біздің елімізде осы инвестициялық саясат, лизингтік келісім және қор биржасындағы бағалы қағаздардың қарқынды дамуы күннен күнге өз мәресіне жетуде.

Менің бұл курстық жұмысты  таңдаған себебім: Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан  Республикасындағы банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп  білу. Онда кездесетін кемшіліктерді  ескеріп, оңтайландыру шаралары мен  бағыттарын ұсыну.  

Курстық жұмыстың бірінші  бөлімінде қаржыландырудың ұзақ мерзімді көздерін бастапқы түп тамыры қайдан алынады? Қалай жүзеге асырылады? Олардың әдістері мен бағыттары  қандай? Деген сұрақтарға жауап жаздым. Елдердің инвестициялық банктері орта және ұзак мерзімді несиелеумен, бағалы қағаздармен операциялармен айналысады.

Екінші бөлімде мен  инвестициялардың есебін сараладым. Қаржыландырудың  ұзақ мерзімді көздерін басқарудағы  бухгалтерлік есептің аспектілерін жаздым. Кәсіпкерліктердің  ұзақ мерзімді қаржылық салымдарына шоттар жазбасын жасадым. Кейіннен ұйымдастырудың акционерлік формасының пайда болуымен олар үлкен компаниялар мен корпорациялар үшін олардың акциялары мен облигацияларын орналастыру арқылы ақша қаражатгарын мобилизациялайды, жаңа компаняларды құруда, қайта құруда, біріктіруде белсенді қатысады, сонымен қатар мемлекеттік биліктің барлық деңгейінің мемлекетгік бағалы қағаздарын орналастырады, оның ішінде орталық үкіметгін бағалы қағаздарынан бастап, жергілікті әкімшіліктің бағалы қағаздарына дейін орналастыратындығына тоқталдым.

Курстық жұмыстың соңғы бөлімінде  ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерін басқаруда кездесетін бір қатар  өзекті мәселелелерді қарастырдым. Олардың алатын деңгейімен қаншалықты екенің анықтап, сондай-ақ қаржыландырудың  ұзақ мерзімді көздері, яғни Қазақстандағы  инвестициялар мен  бағалы қағаздарда тууы мүмкін мәселелердін шешу және оңтайландыру бағыттары мен жетілдіру жолдарын қарастырдым.    

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. «Инвестициялар  туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңы.  08.01.2003,  №  373- П//Қазақстан Республикасының Парламентінің жарғысы, — 2003, № 1–2. — С. 4.Толықтырулар мен өзгертулер 2012 жылы 31 қантарда еңгізілді.
2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы
3. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
4. Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005
5. Баймуханова С.Б. Қаржылық есеп. Экономика 2008 ж.
6. Бримбетова А. Инвестиционный  потенциал  регионов  Казахстана  и  эффективность  его  использования//Рынок: проблемы становления и развития. — Алматы, 2006. 110 с.
7. Бочаров В.В. “Управление денежным оборотом предприятий и корпораций. Москва Финансы и статистика 2001.г.
8. Васина А.А. “Финансовая диагностика и оценка проектов” – СПб: Питер 2004. г.
9. Назарова В.Л. Субьектілердегі бухгалтерлік есеп Экономика 2005 ж.
10. Крушевиц Л. “Инвестиционные расчеты” Питер 2004г
11. Эдди Ли. Краткий обзор. Международное бюро труда. International Labor Review, 1995, № 4–5/134, с. 441–450.
12. Ивошин М.В «Инвестиция. Организация управления и финонсирования.»//Москва 1999 год//
13. Ковалев В.В. Финансовый анализ Алматы Финансы и статистика. 2004 год
14. Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в  долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г,
15. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. - Минск: ИП «Новое знание», 2005.
16. Майданчик Б.И., Карпунин М.Б., Любенецкий Л.Г. и др. Анализ и обоснование управленческих решений. - М.: Финансы и статистика, 2003.
17. Курс экономического анализа/Под ред. М.И. Баканова и А.Д. Шеремета. - М.: Финансы и статистика, 2012ж.
18. Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО  «Казинвест », 2012 ж.