Инвестиялық есебі

Инвестициялардың мақсаты  – жаңа технологияларды, алдыңғы  қатарлы техниканы және ноу-хауды  енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы тауарлармен толтыру және қолайлы  қызмет көрсету; отандық тауар өндірушілерді  мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған және импортты алмастырушы өндірістерді дамыту;

         Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларының жарғылық капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге өз үлестерін және құқықтарын қорғауына болады.

Шетелдік инвесторлар  заңға қайшы келмейтін кез  келген қызметпен, атап айтқанда: бірлескен  кәсіпорындарды құруға және олардың  шетелдік филиалдарын ашуға, мүліктік құқығын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б. қызметтермен шұғылдануына болады.

Шетелдік инвесторлар  өздерінің қызметінен алған табысын  өз қалаулары бойынша пайдалануға  құқылы, Қазақстан аймағында қайта  қаржыландыру үшін, тауарлар алуға  және басқа да мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен  айналысуыына болады.

2. Қазақстан Республикасында инвестиция есебін ұйымдастырудың дамыту шаралар мен жолдары.

        Мемлекеттің экономикалық дамуының позитивті процесі инвестиция тартусыз мүмкін емес. Негізгі капиталға инвестициялар әрбір елдің әлеуметтік-экономикалық даму перспективасын анықтайды, әсіресе өтпелі экономикасы бар елдер, оның ішіне енетін Қазақстан үшін.

Қазақстан экономикасының дамуы өндірістерді құру және қолданыстағы өндірістік инфрақұрылымның  модернизациясы.Бұл елге мол инвестициялардың тартылуымен қатар олардың ұтымды пайдалануды талап етеді. Шетел  инвестицияларының ағымы және олардың  тиімділігі қолайлы инвестициялық  климатқа байланысты. Инвестициялық  климатты модельдеу шетел инвесторларын  тарту мен қолданудың мемлекеттік  саясатын дайындаудың маңызды буыны  болып табылады, өйткені ол, біріншіден, шетел инвесторына әсер етуші факторлардың жүйесін береді; екіншіден, елдегі жағдайды терең бағалауға мүмкіндік береді; үшіншіден, шетелдік серіктестердің іс-әрекетінің мотивтерін түсінуге мүмкіндік береді.

Аймақта қолайлы инвестициялық  климат жасау – бұл әртүрлі  толық кешенді шаралар алу, осы  кезең үшін аймақтағы инвестициялық  климатты бағалаудың салыстырмалы талдауының негізі болып табылатын көрсеткіштер жүйесі.

1. Аймақ нарығы потенциалының сипаттамасы;
2. Табиғи және еңбек ресурстарымен қамтылуы;
3. Экономикалық рефомалардың күйі мен алға жылжуы;
4. Инвестициялық қызмет үшін заңдық базаның болуы;
5. Мемлекеттік органдарда басқару шешімдерінің қабылдануының тәртіпке келтірілуі;
6. Нарықтық инфрақұрылым мен валюта нарығының дамуы
7. Банктік жүйенің тұрақтылығы;
8. Саяси климаттың тұрақтылығы мен бағыттылығы.

Экономиканың басымды салаларын  дамытуға шетел инвестициясын тартуда  негізгі факторлар болып төмендегілер есептеледі:

• минералдық ресурстарға бай жер қойнауларын барлау мен ашу мүмкіндігін;
• өнімді экспорттаудан ақшалай түсімнің үлкен үлесінің болатындығы;
• амортизацияның жоғары қарқыны;
• осы сферадағы ынтымақтастықтың екі жақты тиімділігі;
• республика заңнамаларында инвесторлар үшін қолайлы жағдайдың болуы.

Еліміздегі ең ірі потенциалды  инвесторлар ретінде республика тұрғындары бола алады. Қазіргі кезде Казақстан Республикасының үкіметі басты назарды инвестицияның сапасына бөлу қажет деп санайды.

Қазақстан Республикасының  үкіметі мемлекет саясатының минералды-шикізат  ресурстарының корларын ұлғайту мақсатында ізденіс жұмыстарына инвестиция тартуда қосымша ынталандырушыларды жасақтауға негізделгенін көрсетеді. Оған Казақстан Республиканың үкіметі жасаған республиканың минералды-шикізат кешенінің даму бағдарламасы маңызды орын алуы тиіс. «Инвестициялар туралы» заң 2003 жылы 8 қантар №373-11 шыққан, кейіннен 2011 жылы 4 мамыр №48, және 2012 жылы 31 қаңтар №125 өзгертулер енгізілген.

Екінші жағынан бүгінгі  күні жоғары косымша құны бар және өңдеуші салаларды жақсартуға барынша  күш салу қажет. Осы мақсаттарды  үкімет «Инвестициялар туралы» заң  жобасын дайындады. Заң жобасының  басты мақсаты экономикада отандық  және шетел инвесторларының құқықтары  мен мүмкіңдіктерін теңестіру болып, Қазақстан Республикада жасалған инвестицияларға  қатысты мемлекеттік кепілдіктерді  болашақта ұлттық экономиканы реформалау кезіңде инвесторлар мүдделерінде қайшылық туғызбайтын деңгейде үйлестіру  болды. Бұл тұрғыда заң жобасының 6 бабы кайшылықты туғызды. Мұндай шетел  инвесторларына берілген кепілдік конститутционалды  экономикалық іс-әрекет субъектілерінің  тең құқықтығы дәрежесіне күмән  келтіретіні сөзсіз.

Инвестициялық хал-ахуалды  нашарлатпау мақсатында заң жобасына бұрын қойылған келісім – шарттардың тұрақтылығын қамтамасыз ететін өтпелі қағидалар енгізілді. «Шетел инвестициялары туралы» занның 6 бабынан біртіңдеп  бас тартуын, мемлекет әлемдік тәжірбиеде орын алған осындай саяси және реттемелі тәуекелділіктен сақтандыру жүйесін құруды ұсынуда. Саяси және реттемелі тәуекелділіктерді сақтандырудың  құқықтық негіздері мен әрекет етуші механизмін жасау арқылы, Қазақстан мүмкін болатындау таластарды шешілуін өркениетті әдістерін жасауға бір қадам жасады.

Тәртіпке сәйкес, жеңілдіктер  мен преференциялар беру жағдайына:

1. инвестициялық    жобаның    экономиканың басты секторларына қатысты болуы;
2. инвестициялық,жобаны,жүзеге,асыруында қазақстаңдық  заң   тұлғасының  негізгі   қорларына тікелей инвестицияларды жүзеге асыру.

Инвестиялық жобаның тиімді жүзеге асырылуы үшін инвестиция бойынша  Қазақстан Республика агентігін  келесідей жеңілдіктермен преференциялар беруі мүмкін:

• натуралды мемлекеттік гранттар;
• келісім-шарт жасасудан 5 жыл мерзімге жер мен мүлік салығынан босату;
• салық алына бастайтын табыс алу кезінен 5 жылға табыс салығынан босату;
• инвестициялық жобаны жүзеге асыруға қажетті құрам-жабдық, шикізат, материалдар импортты кезінде кедендік баға салықтарынан толықтай немесе бір бөлігінен босату.

Салықтық жеңілдіктер  беру мерзімі негізгі қорға инвестиция көлемі мен экономиканың басты секторларына жатқызылуына байланысты беріледі. Ал кедендік баға салықтарынан босату оның Қазақстан Республикасында өндірілмеген немесе көлемі инвестациялық жобаны жүзеге асыру жағдайына сәйкес келмеу жағдайында беріледі.

Мемлекеттік натуралды гранттарға:

1) негізгі қорлар –  жер учаскелері, ғимараттар, өндіріс құрал-жабдықтары,   машиналар,   есептеуіш техника және басқалары.

2) бейматериалды активтер-ғимаратты,  жермен пайдалану құқығы мен  басқадай құқықтар.

3) өндірістік қорлар, аяқталмаған   құрылыс, салықтар, дайын өнім.

Реформалардың жүзеге асырылуы ғаламдық, жүйеаралық институтционалды-экономикалық өзгерістер қажеттілігінің дәлелі.

Жыл сайын тартылатын тікелей  шетел инвестициялар көлемі бойынша  Қазақстан ТМД елдері ішінде бірінші  орында болып, шетел инвестицияларының  көлемі әр түрлі жылдарды 1 млрд. АҚШ  доллары мөлшерінде болды.

Қазіргі Казақстан экономикасы  дамуында жаңа сапалық дәрежедегі кезеңге  келді. Экономикадағы тұрақтандыру процесі аяқталып, тұрақты өсу  деңгейіне жетті. Осы жағдай инвестициялық  саясатта өзгерістерді тудырды.

Қазақстан Республикада инвестициялық  іс-әрекетті реттеуге бағытталған заңдардағы өзгерістер мен толықтырулар, оны  белсенді жүргізілуі ықпал етеді.

Инвестициялық преференциялардың  түрлері бойынша шаруашылық жүргізуші  субъект акцияға ие болу жолымен  немесе үлестік қатысудан табыс  алу арқылы басқа субъектілерге  қаржылық жұмсалымды тудыра алады.

 

 

2-Бөлім. Инвестициялардың есебі

2.1.Инвестициялардың аналитикалық және синтетикалық есебі

Қазақстан Республикасының  Азаматтық Кодексінің (ҚР АК) 94-бабына сәйкес, басқа заңды тұлғаны қалыптастырған жарғылық капиталдың бір бөлігіне иелік етуші заңды тұлға еншілес немесе жасалған келісімшартқа сәйкес негізгі серіктестік еншілес серіктестік қабылдаған шешімді анықтай алады. Негізгі серіктестік еншілес серіктестікке толық (100%) немесе толығырақ (90%) бақылау жүргізе алады.

Бақылау – бұл оның қызметінен пайда алу мақсатында серіктестіктің қаржылық және басқа саясатын анықтау  құқығы. 

Заңды тұлға басқа кәсіпорындардың  пакет акциясын, қатысу үлесін алу  арқылы қаржылық салымдарын жүзеге асыруы мүмкін. Салынған қаржылық салымдардың  деңгейіне байланысты олар: не бақылаушы, не қаржылық немесе субъектінің басқа  да саясатына едәуір әсер ететін болып  белгіленеді.

Егер де инвестордың қатысу үлесі 50% және одан да көп болса немесе 50% және одан да көп дауыс беру құқы бар акциясы болса, онда ол қаржыландырылатын объекеті бойынша оның бақылауында болатын және еншілес серіктестігі болып табылады.

Егер де инвестордың қатысу үлесі 20%-дан астам болса, бірақ  оның дауыс беруге құқы бар акциясы 50%-дан аспаса, онда ол қаржыландырылатын  объекті бойынша оның едәуір әсер етуінде болатын және тәуелді  серіктестік болып табылады.

Егер де инвестордың қатысу үлесі 20% акциясынан аспаса, онда ол бірлесіп бақыланатын заңды тұлға болып  табылады.

Инвестицияның есебі 2-бөлім  «Ұзақ мерзімді активтер» шоттарында жүргізіледі, оның құрамына:

• 2200 «Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвестициялар»
• 2300 «Жылжымайтын мүлікке инвестициялар»
• 2320 «Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың амортизациясы және құнсыздануы»

Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал еткінде болады және ол еншілес шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғасы  да бола алмайды. Субъектінің қызметіне  инвестор едәуір ықпал етеді, оның тек 20%-дан астам ғана дауыс беруші акциясы болса да. Тәуелді серіктестіктер өз инвестициясын жүзеге асыру үшін мына екі әдістің бірін пайдаланады:

• үлестік қатысу әдісі;
• құн әдісі.

Үлестік қатысу әдісі –  инвестицияларды иеленген мезетте  сатып алу құнымен көрсетіп, кейінірек  тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза активтеріндегі өзгерістерде инверсордың  үлесі мойындалуына байланысты олардың  құнының өсуін (кемуін) есепке алу  әдісі. Тәуелді шаруашылық серіктестігінің  таза кірісінде (шығысында) инвестор үлесінің өзгеруі қаржылық-шаруашылық қызмет туралы есептегі табысқа (шығысқа) жатқызылады.

Тәуелді шаруашылық серіктестігінің  жинақталған таза табысының жалпы  сомасынан тиісті дивиденттер инвестициялардың баланстық құнын кемітеді.

Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді  шаруашылық серіктестіктеріндегі алған зиянына тең немесе артық болса, онда бұндай зияндар келешекте есепке алынбайды. Инвестиция нольдік құны бойынша көрініс табады.

Тәуелді шаруашылық серіктестігінің  активтерінің қайта бағалануына  байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі  инвестициялардың баланстық құнын  көтереді (кемітеді) және ол меншік капиталының  бөлімшесінде көрсетіледі.

Инвестор өзінің тәуелді  шаруашылық серіктестігінің таза табысында  үлестік қатысын қайта жаңғырту үшін таза табыс пен таза шығындар тең болуы керек.

Егер де тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтері қайта  бағаласа, онда олардың баланстық  құны да өзгереді. Баланстық құнның өсуі меншік капиталындағы төленбеген қосымша капиталда көрініс табады, ал егер де ол азайса, онда сол төленбеген қосымша капиталды азайтады

 

Заңды тұлғалардың қатысумен  орындалатын шоттар кореспонденциясы.

                                                                                                                      Кесте-4.

№	Шаруашылық операцияларының  мазмұны	Шоттар корреспонденциясы
		Дебет	Кредит
	Заңды тұлғалардан оларда қалыптасқан (немесе олардан алынған) баға бойынша акциялары сатып  алынды.	2210	3310
	Негізгі құралдар объектілерін қайта бағалаудың нәтижесінде үлестік  қатысу сомасы артып, инвестицияның  құны өскен.	2210	5320
	Алдыңғы қайта бағалау  сомасы негізінде инвестиция құнының  азаюы.	5320	2210
	Артық жасалған соманың негізінде  инвестиция құнының азаюы.	7540	2210
	“Востокмедь” АҚ өзінің негізгі құралдарын қайта бағалаудың нәтижесінде, “Қазақмыс” АҚ-ның қатысу үлестік құны, яғни инвестициясының  құны өскен	2210	5320