Аудиторлық мәнділік деңгейін анықтау

Меншікті капиталдың ерекшелігі – ол шаруашылық жүргізуші  субъектінің актив көзі ретінде  алға шығуы, соған орай оның бар –  жоғы білінбейді (оны қолмен ұстауға  болмайды).

Меншікті капиталды  қалыптастыру мен пайдалануды оқып – білу шаруашылық жүргізуші субъектілердің іс – қызметін ұйымдастыру талдауының маңызды бағыттарының бірі болып саналады. Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты.

Жарғылық капитал дегеніміз  – бұл, кәсіпорынның жарғысында тіркелген капиталдың ең аз шамасы. Нарық жағдайында жарғылық капитал бір жағынан кәсіпорын мүлкінің құнын, екінші жақтан құрылтайшылардың инвесторлардың алдындағы міндеттемелердің сомасын көрсетеді. Ол әрбір құрылтайшының (акционердің) қатысу үлесін анықтайды және акционерлік қоғамның үшінші жақтың (тұлғаның) алдындағы міндеттемелерінің орындалуына кепілдік береді. Сондықтан оның ең төменгі шамасы заңмен белгіленеді.

 Жарғылық капитал  кәсіпорын мүлкіне оны құрған  кездегі қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық жүргізуші субъектінің іс – қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру – құқықтық түріне байланысты.

 Резервтік капитал  – іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның орнын жабу үшін құрылады.

 Басқаша айтсақ, резервтік  капиатал – кәсіпорынның тоқтаусыз  жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз міндеттемелерін орындайтығына сенім арттырады. Резервтік капиталдың пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда – кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында немесе оның есеп саясатында белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Егер кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.

Заңнама бойынша резервтік  капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны баланстың «Резервтік капитал» бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық акционерлік қоғам резервтік  капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін жарияланған жарғылық капиталдың 15% - нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.

Қоғамның резервтік  капиталы мемлекеттік тіркеуден  өткен уақытынан бастап екі жыл  ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік  қоғамның жалпы жиналысы белгілейтін  мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл  сайын аудару жолымен қалыптасады.

Егер қайсыбір төлемдер нәтижесінде қоғамның резервтік  капиаталы оның жарияланған жарғылық капиаталының 15% - нен кем болып  қалса, онда қоғам көрсетілген шамаға дейін резервтік капиталды толықтыру  үшін аударымды жаңғыртуға міндетті.

Қосымша төленген капитал – меншікті акцияларды өткізу құнының атаулы құннан артқан сомасы болып саналады.

Қосымша төленбеген капитал  – негізгі құралдарды және ұзақ мерзімді инвестицияларды қайта  бағалау нәтижесінде олардың  бастапқы құндарының өсу сомасы.

Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал) – бөлінбеген табыстың шамасын (мөлшерін) бағалау қажет. Бұл бөлінбеген табыстың динамикасын көру және өзгеру тенденциясын анықтау үшін оны өткен есепті кезеңдермен салыстыру жолымен жүргізіледі.

Талдау жасау үшін тек есепті жылдың қорытынды мәліметтері ғана емес, сондай – ақ өткен кезеңдердің де мәліметтері алынады(2.4-кесте).

 

2.4-кесте - Қаржылық қорлардың құрылымын талдау[31]

(2007-08жыл «Нұрлы жол» ЖШС)

мың тг.

Көрсеткіштер	2007 жыл	2008 жыл	ауытқу
Қаржылық қорлар(теңге)	30623789	16135513	-14488276
Меншікті капитал	60064	2405216	2345152
Қаржылық капиталға (%)	0,19	14,9	14,71
Тартылған капитал	30563725	13730297	-16833428
Қаржылық капиталға (%)	99,81	85,1	-14,71

    

Талдау жасалынған ұйымның  қаржылық қор сомасы 14488276 мың теңгеге төмендегін байқаймыз. Мұндай өсу біріншіден меншікті капиталдың өсу нәтижесінде болған. Меншікті капитал 2345152 мың теңгеге өскен. Яғни үлес салмағы 14,71 пайызға өсті. Қарастырылып отырған акционерлік қоғамның тартылған капиталының сомасы 16833428 мың теңгеге азайған. Осымен акционерлік қоғамның қазіргі таңда қаржыланудың бар жоғы екі жолы бұл:

1) меншікті капиталды  ұлғайту;

2) сырттан тартылған  капиталды көбейту.

Мына осы екі қаржыланудың жолдарын ұлғайту керек екендігін  көріп отыр.

 

2.5-кесте - Өзіндік капиталдың құрамы мен құрылымын талдау

(2007-08 жыл «Нұрлы жол» ЖШС)

                                                                                                                                     мың тг.

Көрсеткіштер	2007 жыл		2008 жыл		ауытқуы
	сомасы	%	сомасы	%	сомасы	%
Өзіндік капитал	60064	100	2405216	100	2345152	-
Жарғылық капитал	100000	100	100000	100	-	-
Бөлінбеген табыс	-399369	-66,4	2305216	95,8	1905847	29,4

 

Кестеде көрсеткендей өзіндік  капиталдың бар үлесі бөлінбеген табысқа келіп отыр. Өзіндік капитал жыл басында 60064 мың теңгеге жыл аяғында 2405216 мың теңгеге көрсетті. Бөлінбеген табыс жыл басында 399369 мың теңгеге зиянмен көрсетіліп, жыл аяғында 2305216 мың теңгеге табысқа ие болды.

 

2.6-кесте - Капиталдың құрамы мен құрылымын талдау

(2007-08жыл «Нұрлы жол» ЖШС)

                                                                                                                                     мың тг.

Көрсеткіштер	2007 жыл		2008 жыл		Жыл бойындағы өзгеріс (+,-)		Құрылым ының өзгеруі (4гр-2гр)
	сомасы, мың,тг	үлес салмағы %	сомасы, мың,тг	үлес салмағы %	мың,тг. (3гр-1гр)	(5гр/1гр*100)	үлес салмағы %
	1	2	3	4	5	6	7
1.Капиталдың барлығы	30623789	100	16135513	100	-	-47,3	-
2.Меншікті капитал	60064	0,2	2405216	14,9	-	-468,8	14,7
3.Қатыстырылған капитал	30563725	99,8	13730297	85,1	10673972	34,9	-14,7
Тәуелсіздік коэффициент (2/1) 0,5-0,6		0,001		0,14			0,139
Қаржыландыру коэффициент (2/3) >1		0,002		0,15			0,148
Қатыстырылған капиталдың меншікті капиталға  қатынасы (3/2)<1		508		5,7			-502,3
Инвестициялық коэффициент (2/нег.кап)>0,5	-			7,3			7,3

 

Талдау жүргізіп отырған  «Нұрлы жол» ЖШС 2007 жылы капитал 30623789 мың теңгеге 2008 жылы 16135513 және үлес салмағы 47,3 пайызға төмендеді. Осы көрсеткіштің төмендеуіне меншікті капиталдың төмендеуі әсер етті. Ол есеп беру жылы 28158509 мың теңгеге, төмендегенін көріп отырмыз. Ал қатыстырылған капиталы 2007 жылы 30563725 мың теңге, 2008 жылы 2405216 мың теңгеге ие болып, өткен жылмен салыстырғанда 14,7 пайызға төмендеді. Барлық коэффициенттер қолайлы мәндерге ие болып отырған жоқ.

 

2.7-кесте - Меншікті капиталдың айналым көрсеткіштерін талдау

                                                                                                                               мың тг.

Көрсеткіштер	2007 жыл	2008 жыл	Ауытқуы
Өнімді өткізуден түскен түсім	95769565	92090967	-3678598
Меншікті капиталдың орташа жылдық көлемі	1223555	1232640	9085
Меншікті капиталдың айналымы ретпен	78,3	74,7	-3,6

 

Өнімді өткізуден түскен табыс 2007 жыл 95769565 мың теңге, 2008 жылы 92090967 мың теңге. Меншікті капиталдың орташа жылдық шамасы жыл басында 1223555 мың теңге, 2008 жылы 1232640 мың теңгеге өскен.  Талдаудан көріп отырғандай меншікті капиталдың өткен жылмен салыстырғанда 9085 мың теңгеге өскенін көріп отырмыз. Бұған бөлінбеген табыстың өсуі ықпал етеді. теңгеге өсті. 2007 жыл меншікті капиталдың айналымы 78,3 мың теңгеге, 2008 жылы 74,8 мың теңге, өткен жылмен салыстырғанда 3,6 м. тг.-ге кеміген.

 

2.8-кесте - Меншікті капиталдың айналым көрсеткіштерін талдау

                                                                                                                                     мың тг.

Көрсеткіштер	2007 жыл	2008 жыл	Ауытқуы
Таза табыс	-399369	2305216	1905847
Меншікті капитал	60064	2405216	2345152
Меншікті капиталдың табыстылығы	-6,6	0,9	0,8

 

Талдау нәтижелерінен  көріп отырғанымыздай кәсіпорынның таза табысы 2305216 мың теңгеге, ал меншікті капитал 2345152 мың теңгеге артқан. Бұл көрсеткіштер есепті жылда өткен  жылмен салыстырғанда 2345152 мың теңгеге артқанын көрсетеді. Бұл көрсеткіштің артқаны ақшалай қаражаттарды тиімді пайдаланғанын білдіреді. 2007 жылы 399369 мың теңгеге зиянды көрсеткен. 2008 жылы 2345152 мың теңгеге яғни, 2305216 мың теңгеге өсті. Бұл өсуі меншікті капиталдың табыстылығы 0,9 пайызға өскенін көріп отырмыз.

Меншікті капиталдың өсу қарқыны келесідей факторларға  байланысты:

• Айналым рентабельділігі (Rоб) – таза пайданың түсімге қатынасы;
• Капитал айналымдылығы (Кот) түсімнің орташа жылдық капитал соммасына қатынасы;
• Капитал мультипликаторы (МК) – актив балансының орташа жылдық сомасын меншікті капиталдың орташа жылдық сомасына;
• Таза пайданың үлесі (Дотг)

                     Пк                  ЧП                 В                  КL           Пк

 Т ↑ СК =                  =  х                    х               х             =                                           

                     СК                   В                   КL               СК           ЧП

 

             = Rоб х Коб х МК х Дкп

 

    Мұндағы: Т  ↑ СК -  меншікті капиталдың өсім темпі.

                      Пк – капиталды пайданың сомасы;

                      СК – меншікті капитал;

                      ЧП -  таза пайда;

                       В – түсім;

                        КL – жалпы капиталдың сапасы[32].

 

2.9-кесте - Таза айналым капиталын талдау

  мың тг.                                                                                                                                                                                                                                         

Көрсеткіштер	2007 жыл	2008 жыл	Ауытқуы
Қысқа мерзімді активтер	30623789	15810052	-14813737
Қысқа мерзімді міндеттемелер	30563725	13730297	-16833428
Таза айналым капитал	60064	2079755	2019691