Стратегиялық шешімдерді қабылдау әдістерін жетілдіруі

      Турөнімнің  маңызды құрамының бірі көлік  болып табылады. Туристерді Қазақстанға  алып келуде авиа қатынас басты рөл  атқарады. Сондықтан, рынокта ұлттық авиа тасымалдаушының жағдаятын күшейту және дамыту мейлінше маңызды мәселе болып табылады. Ұлттық авиажелілерде осындай бағыттағы рейстер ашу арқылы бәсекелестік қабілеті төмендеуінің нәтижесін бейтараптандыру қажет.

      Республика аумағының кеңдігін ескере отырып, рыноктың көрсетілген сегменттерінің көпшілік белігін құрайтын жеке туристердің автобустар мен поездарда еркін қозғалуға ұмтылатынын ескере отырып, сенімді автобус қатынасы мен темір жол көлігінің мәні зор.

      Туристік  жағынан дамыған көпшілік елдерде туризмнен түскен жалпы табыстың 30-дан 50-ге дейінгі пайызын ішкі туристік рынок құрайды. Бұл ретте Қазақстанның болашағы зор. Сонымен бір мезгілде, қазіргі кезде ішкі туризм негізінен бейберекет күйде екенін, ұйымдастырылмағандығын атап өткен жөн. Аздаған курорттар, санаторийлер және туристік базалар ғана жұмыс істеуде. Туризмнің осы түрін дамытуға тиісті көңіл бөлінбей отырғандықтан, мемлекеттің бюджеті қыруар соманы ала алмайды, инфрақұрылымның бұзылуы жалғасуда, табиғи, мәдени және тарихи ескерткіштердің экологиялық  жай-күйіне орасан зор нұқсан келтірілуде. Демалу құқығын пайдалануда халықтың аз қамтылған бөлігі ретінде әлеуметтік көмек көрсетілетін оқушыларға, жастарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге, соғыс және еңбек ардагерлеріне және өзге әлеуметтік көмекке мұқтаж азаматтарға саяхат жасау үшін жағдай жасау мақсатында мемлекет, мемлекеттік және мемлекеттік емес қорлардан, басқа да қайырымдылық ұйымдары мен қорлар әлеуметтік көмек көрсететін бюджеттен тыс қаржыландыру көздерінен қаражат бөлу арқылы әлеуметтік туризмді дамытудың экономикалық әлеуеті зор.

      Бұл ретте, әлемдегі демалыс түрлері  мен туризм өндірісін пайдаланушылардың  неғұрлым қарасы көп тобын құрайтын мүгедектер мен қарттардың, сондай-ақ осы бір кеңейіп келе жатқан туризм индустриясы рыногының бір бөлігіне айналған балалы отбасылардың көптеген қонақ үйлерге, көлік құралдарына және туристік керікті жерлерге қолы жете бермейді. Сөйтіп, туристік ресурстарға қол жеткізу туризмді дамытудағы неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Көптеген туроператорлар туристік ресурстар мен қызмет көрсетулерге қол жеткізу туристер санын көбейтуге мүмкіндік беретінін біле отырып, осыған қатысты шаралар қабылдау қажеттілігінің мәнін әзірге түсінген жоқ. Сондықтан, туристік қорларға қол жеткізудің стратегиясы мен саясатын жіті әзірлеу, туризм өндірісі қызметшілерінің арнайы даярлық деңгейін көтеру, мүгедек туристер талабы мен сұранысы туралы және әлеуметтік-экономикалық дамудағы туризмнің алатын маңызы жайында жұртшылықтың хабардар болуын арттыру қажет.

      Мемлекеттік және жергілікті басқару органдары  шағын бизнес кәсіпорындарына, оның ішінде әлеуметтік туризм саласындағы қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындарға қолдау көрсету тәжірибесін жалғастыруы тиіс. Әлеуметтік туризмге қатысты қайырымдылық, жебеушілік және демеушілік көтермеленуі тиіс.

      Әлеуметтік  туризмді, оның ішінде өлкетану, спорттық, жеке, емдеу-сауықтыру, мәдени-танымдық, экологиялық туризмді, отбасылық туризмді, қарттарға және мүгедектерге арналған туризмді, жастар және балалар мен жасөспірімдер туризмін дамытудың тәрбиелік және патриоттық маңызы зор.

      Осы мәселелердің барлығын шешуде турөнімді қалыптастырудың институционалдық элементтерінің бірінші дәрежелі рөлі бар.

      "Қазақстан"  деген фирмалық атауы бар турөнімді  жылжыту, оның барлық компоненттерін  нақты анықтауды және рынок  сегментіндегі орналасуын ғана  емес, оны өткізудің барынша тиімді арналарын іздестіру, мақсатты рыноктарды (мысалы, Англия, Германия, Жапония және т.б рыноктарды) іздестіруді талап етеді.

      Сонымен  қатар жоғарыда  көтерілген  мәселеге  қатысты  халықаралық  байланысты  жүзеге  асыру  құралы  болып  табылатын әуе  тасымалдау жолдары  туралы  да  айтып  кеткен  жөн. Шетелдік  тәжірибеде бұл  саланың  дамуына  қатысты келесіні айтуға болады. Азаматтық  авиацияның неғұрлым  маңызды халықаралық  ұйымдары  ретінде ICAO  мен IATA  танылады.  Олар  азаматтық авиацияның  халықаралық даиуының стратегиялық   бағыттары  бойынша  әдістемелік  материалдар  ен ұсыныстарды, үрдістер мен ережелерді  анықтайды.   Олардың  әрқайсысы   көпжылдық тәжірибеге  ие  болып  кееді.

      ICAO (Internftional Civil Aviation Organization)  1944 жылы Чикаго қаласында 7 желтоқанда  Халықаралық азаматтық авиация бойынша ковенцияға 52 мемлекеттің қол қоюымен құрылды.1947 жлыдың  қазанында ICAO Экономика және әлеуметтік мәселелер бойынша комитеттің  шеңберінде  Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы  агенттігі  болды.

      Халықаралық IATA  ұйымы (The  International Air Transport Association) 1945 жылы  сәурде Гаванада құрылды.  Ұйымның  мақсаты  авиакөлікті  пайдаланушылардың  игілігіне экономикалық тиімділік пен авиатехниканың беріктігі, қауіпсіздікті  көтеру бойынша  бірігіп  жұмыс істеу  үшін  авиакомпанияладың  бірігуі  болып  табылады.

      Бүгінгі күнде IATA  130-дан аса мемлекеттен 230 мүше қамтиды. “Аэрофлот- Российские международные авиалинии” және “”Трансаэро”  екі ресейлік  компания IATA мүшелері болды.

      Соңғы мәліметтерге  сәйкес  азаматтық  авиация  жыл сайын  1 трлн АҚШ  долл. қосымша  өнім құрап,  22 млн  адам жұмысбастывлығын қамтамасыз етеді.

      Атаулы  ұйымдар БҰҰ  және ДТҰ (ВТО –  Всемирная  туристкая организация)  бірігіп,  авиациялық көлікпен  туристік тасымалдауларды жетілдіру мәселелерін  шешеді.

      Дүниежүзінде  әуе көлігінің дамуының болжамы  ICAO, IATA  мәліметтерінде, БҰҰ статистикалық   мәліметтеріне негізделеді. Атаулы   болжаидардың  дүниежүзі  мемлекеттері  бойынша  кестеде келтірілген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Евроаплық экономикалық қоғамдстық  шеңберінде  тасымалдауды  жетілдіру  мәселелерімен   тұрақты  қызмет  атқарушы  Көлік  министрлер конференциясы мен Көлік  мәселелері  бойынша  комиссия айналысады.

      Европалық  экономикалық  қоғамдастық  қызметінің  бір  кезеңі ЕЭҚ – қа кіретін мемлекеттердің  әуе кеңістігін либеризациялау болып табылды. Аспанның  ашық  болып жариялануы Европа  үстімен   еркін ұшуларды  қамтамсыз  етті.  Мысалы, Эйр Франс Мәскеуден  Лондонға немесе Франкфуртке  Францияға  тоқтамай еркін  өте  алады.

      Ұшулардың либерализациясы авиакомпаниялар  арасындағы  бәсекеталастықтың  өсуіне  әкелді. Бұл  өз  кезегінде   жиі  ұшатын  жолаушылар  үшін жаңа  бағдарламаладың  пайда  олуына,  үшу  қызмет  көрсетуінің  жетілуіне  әкелді. 

      Халықаралық тасымалдау – кем  дегенде екі  мемлекет  арасында жолаушылар мен  жүк тасымалдау  болып  табылады.

      Тұрақты бағыттар  үшін ең  басты  шарттар  лһболып  келесілер  табылады: бағыттың  нақтылығы, ұшу  кестесі,  ұшу  тұрақтығы, нақты  белгіленген  жерлерде қону  мен ұшу.

      Халықаралық  тұрақты  бағыттарда ұшудыі ашылуы  екі  жақты  мемлекеттік  келісім-шарттармен  реттеледі  де, үшінші  мемлекет  арқылы  транзит БҰҰ Европалық  экономикалық комиссиясының  көлік  бойынша комитетінің  рұқсатын қажет  етеді.

      Атаулы  құжаттард келесі ережелер  бекітілген:

• атаулы  тасымалдауларда  пайдаланылатын жолдар;
• көлік  түрлері;
• көлік  құралдарына  қойылатын  экологиялық  талаптар,
• келу мен шығудың  рұқсаттық  жүйесі;
• салықтар мен  жиналымдар;
• шекаралық,  тазалық  және кедендік бақылау,
• есеп  берулер  мен  төлемдер;
• келісімдерді  бұзғаны  үшін  санкциялар.

      Халықаралық  тасымалдау  келісімдерін  қарапайымдандыру  үшін 1973 жылы 1 наурызда Женевалық конвенция  шеңберінде «Жолаушылар мен жүкті  халықаралық автокөлікпен тасымалдау келісім-шарты туралы конвенция»   қабылданды. Халықаралық   туристік  тасымалдаулардың  ары қарай қарапайымдалуы  Туризм бойынша Гаагалық деларация  (1989) мен Европалық уеңес мүшелері үшіни Шенген  келісімдері бекітілді.

      ТМД елдері  шеңберінде туристік тасымалдауды ұйымдастыру ТМД  қатысушы – мемлекеттердің  парламентаралық  ассамблеясының 1994 ж. 19 қарашадағы  «Туризм саласында ТМД мемлекеттерінің әрекеттесуінің негізгі ұстанымдары туралы» қаулысымен реттеледі. Мысалы, Ресей мен Укранина арасындағы тұрақты тасымалдаулар 1995 жылы 9 маусымда қол қойылған үкіметаралық «Украина республикасымен халықаралық  автомобильді қатнас жасау туралы» келісіммен реттеледі.

      1982 жылы 26 мамырда Дублин қаласында  қабылданған жолаушыларды автобустармен тұрақсыз халықаралық тасымалдау туралы Европалық келісім-шартқа сәйкес Батыс және Шығыс Европа елдерінде жолаушыларды тұрақсыз халықаралық тасымалдау үшін  автобус ішінде бақылау құжаты пайдаланылады. Осыған орай  Ресейдің Көлік министрлігі 07.02.97 ж. №ЛШ –6/60 «Ресей мен Бельгия, Германия, Голландия, Испания, Польша, Словения, Чехия және Югославия европалық мемлекеттері арасында автобустывқ тұрақсыз халықаралық жолаушылар қатнасын жасауда Унификацияланған жолаушы парақ кешенін (номері бар бақылау құжаты) қолдану туралы»  шешім қабылдады.

      Атаулы  құжатты  пайдаланудың  жалпы  ережелеріне   сәйкес АСОР сәйкес орындалатын барлық  халықаралық  тасымалдауларда  жолаушы парақ  кешені  үшінші тұлғаларға берілмейді және тасыалдаушы парақтың дұрыс  толтырылуына жауапты болады (олар бас әріппен және өшірілмейтьін сиямен толтырылады). Атаулыпарақ  тексеоуге өкілетті тұлғалардың сұрауы бойынша көрсетілуі тиіс.  кешенде  АСОР қатысушы мемлекетерінің мемлекеттік  тілдерінде толтырылған  бас беттің мәтінін қамтушы  парақ болуы тиіс.

      Ресейдің  Көлік министрлігінің Европалық  конференциясына енген кезінде  тасымалдау қызметінің көптеген лицензияларын  алу мен  басқа мемлекеттердің шекарасын кесіп өту мүмкіндігі туындайды.

      Атаулы  көпжақты  шешімдер бір күнтізбелі жыл мерзімінде қызмет атқарады.

      Халықаралық келісім-шарттарға  сәйкес халықаралық  бағыииардағы  жылжымалы құрамға  қатысты арнайы талаптар жасап шығарылды. Олар келесілерді қамтиды.

• экологиялық қауіпсіздік (шу деңгейі, газдардың улылығы, вибрациялар, зиянды ылғалдану) бойынша халықралық стандарттарға сәйкес келуі;
•   салмақ, көлем, кіндщікбойынша жүктеме бойынша халықаралық стандарттарға сәйкес келуі;
• қауіпсіздік нормаларвна сәйкес келуі;
• халықаралық тасымалдау белгісінің және мемлекеттің бөлу белгісінің бар болуы;
• ыңғайылылыққа қойылатын талаптар және т.б.
• Автомобиль  көлігімен  халықаралық тасымалдау  кезінде де  елесі  мәселелерді  шешкен  жөн:
• жол бойы  мен аяққы жерге  дейін техникалық  қызмет  өрсету  мен  жөндеу,   техникалық көмек;
• тұрақтар, жанармай  станцияларын, демалыс, тамақтану, медициналық қызметтерді ұйымдастыру;
• бағыт трассасында байланысты  ұйымдастыру.

      Көптеген  европалық мемлекеттер жүргізуші  куәлігін екіжақты мойындайды,  сол  себептен аударма бұл ретте қажет  емес. Мысалы, Германияда Андоррада,  Бельгияда, Кипрде, Данияда, Финляндияда, Швецияда, Норвегияда, Францияда, Грецияда, Англияда, Гонконгте, Венгрияда, Ирландияда, Португалияда, Испанияда, Швейцарияда, Сан-Маринода, Сенегалда, АҚШ-та, Канадада берілген  жүргізуші куәліктері мойындалды.

            Халықаралық теңіз тасымалдаулары мемлекетаралық келісім-шарттар  мен Афиндік «Жолаушылар мен жүкті теңізбен тасымалдау  туралы Конвенция», Халықаралық «Адам өмірінің теңізде қорғау Конвенция» (Лондон, 1974 ж.) Халықаралық  «Жолаушылар мен жүкті теңізбен тасымалдау кезіндегі кейбір ережелерді  унификациялау  туралы  Конвенциялар»  (Брюссель, 1967 ж.) шеңберінде жүргізіледі.