Саясаттану – саясат туралы ғылым және пән

Мемлекет - бұл арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты бар, қоғамның өкілі бола тұра, оны басқаратын және оның дамуын қамтамасыз ететін, бұқаралық биліктің саяси аумақтық, егеменді ұйымы.

Мемлекеттің белгілері:

Арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу аппаратының  болуы, яғни бұқаралық биліктің болуы. Егемендік, Құқықтың болуы. Салықтар жүйесінің  болуы

Мемлекет нысаны негізгі   үш элементтен, атап айтқанда: мемлекетті басқару ныманы, мемлекеттің құрылым нысанынан және мемлекеттік, саяси тәртіп нысанынан құрылады.

Мемлекетті басқарудың нысаны.Басқару нысаны ұғымын пайымдағанда  мемлекеттік жоғары биліктің ұйымдастырылуын түсінеміз. Әсіресе, оның ең жоғары және орта органдарының ұйымдастырылуы, олардың құрылымы, құзыреттері, құрылуының тәртіптік реті, өкілеттіктерінің мерзімі, халықпен қатынасу түрлері, халықтың оларды қалыптастыру дәрежесі сөз болады.Мемлекеттегі жоғары  егемендік биліктің ұйымдастырылуы, оның органдарының өзара және халықпен байланысын сипаттайды.

Мемлекеттің    механизмі-белгілі түрде ұйымдастырылган, ішкі тұтастығымен және өзара байланыстылығымен сипатталатын мемлекет органдарының жүйесі.

Мемлекеттік орган-билік өкілеттіктерге ие, мемлекет қызметтерін жүзеге асырушы ұйым. Мемлекеттік орган мемлекеттік қызметкерлерден тұрады, бұлардың айрықша түрі-лауазымды тұлғалар (адамдар) болып табылады. Мемлекеттік қызметкерлерді материалдық игіліктермен қамтамасыз ету-қоғамның міндеті.

Өкілдік органдар.Қазақстан Республикасында өкілдік органдар екіге бөлінеді: 1)Жоғары өкілдік орган-Парламент. Парламент – бірден-бір заң шығаратын орган; 2) Жергілікті өкілдік органдар - облыстық, аудандық, қалалық мәслихаттар.

Мемлекет басшысы. Қазақстанда мемлекет басшысы - Президент. Президент мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және үкімет органдарының  халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.

Атқарушы орган. Қазақстанда жоғары атқарушы орган-Үкімет. Жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер.

Орталық басқару органдары. Қазақстанда оларға: министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, ведомстволар жатады.

Сот органдары. Қазақстанда оларға: Жоғарғы сот,  жергілікті соттар, әскери соттар, мамандандырылған соттар т.б. жатады.

Прокуратура.Ол заңдардың біркелкі орындалуын қадағалайтын орган.

Әскер.Оған мемлекеттің әр саладағы қарулы күштері жатады.

Барлау, қарсы  барлау органдары.

Абақты, бас  бостандығынан айырылған адамдарды  ұстап тұратын орындар.

Мемлекеттік орган - мемлекеттік міндеттерді орындаушы және осы мақсатқа сәйкес биліктік өкілеттіктерді иеленген ұйым не мекеме.  Әрбір мемлекеттік органға мыналар тиесілі:-  оның оралымды басқаруындағы мемлекеттік қазыналық мүліктер. -  қаржы құралдары, банктегі есепшот, бюджеттен қаржыландыру көзі.- өзіне тән ұйымдастырушылық құрылымы, онымен байланысты қызметтік бағыныстылық және қызметтік тәртіп жүйесі. -  биліктік өкілеттіктердің қажетті көлемі.

Мемлекеттік аппарат – билік жүргізу және мемлекеттің міндеттерін, функцияларын  іс жүзіне асыру үшін кәсіби дайындық негізінде құрылған органдардың жүйесі. Мемлекеттік аппарат қоғамды басқару үшін арнаулы құрылған мемлекеттік органдардан құралады.

Мемлекет функциялары - бұл мемлекет қызметінің негізгі бағыттары, оларда мемлекеттің мәні мен мақсаты көрініс табады. Мемлекеттің негізгі мақсаты - қоғам үшін, қоғамдағы адамдардың топтары үшін, дамып өркендеуі үшін қызмет атқарады.

Мемлекеттің функциялары - қоғамды әлеуметтік басқарудағы мемлекеттің атқаратын жұмыстарының негізгі бағыттары мен әдістері.

Ішкі функциялар – оның алдында тұрған ішкі міндеттерді шешудегі қызметінің негізгі бағыттары. Оған мыналар жатады: адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау; экономикалық функция; салық салу функциясы; әлеуметтік қорғау функциясы; экологиялық функция; мәдени функция; құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету функциясы.

Мемлекеттің сыртқы функциялары - оның алдында тұрған сыртқы міндеттерді шешуге байланысты қызметінің негізгі бағыттары. Олар: мемлекетті қорғау функциясы; басқа мемлекеттермен одақтасу функциясы.

Мемлекеттің ішкі функциялары:

1. Экономиканы ұйымдастыру, басқару және реттеу функциясы.
2. Әлеуметтік функциясы.
3. Экологиялық қызмет. 
4. Ғылымды, білім беруді, денсаулық сақтауды, мәдениетті басқару функциясы. Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау;
5. меншік нысандарын қорғау;
6. құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету;
7. ғылыми техникалық прогресті дамыту;
8. алымдар мен салықтарды жинау қызметі.

 Мемлекеттің  сыртқы функциялары: 

9. Мемлекеттің өзін -өзі қорғау қызметі.
10. Ұлттық қауіпсіздік.
11. Басқа елдермен қарым-қатынас жасау қызметі.
12. Бейбітшілік функциясы.

Әлемдік өзекті проблемалардың шешімін табуға қатысу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пән: Саясаттану және Әлеуметтану  негіздері

 

№10 Лекция

 

Тақырыбы: Саяси институттардың элементтері және түрлері.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лекция-10

 

Тақырыбы: Саяси институттардың элементтері және түрлері.

 

Әлеуметтік  және саяси институттар - тұрақты құрылымымен, өз ішінде тығыз ықпалдасқан, көп қырлы, қызметінің икемді әрі әсерлілігімен ерекшеленетін, салыстырмалы түрде жоғары ұйымдасқан әлеуметтік және саяси жүйелік құрылымдар.

Әлеуметтік  және саяси институттар - қоғамдық, топтық, жеке маңыздағы нақтылы мақсаттарға жету үшін немесе аса маңызды қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін адамдардың бірлесуі. Әлеуметтік және саяси институттарды құра отырып, қоғам маңызды салалардағы мәселелердің нақтылы әлеуметтік және саяси іс-әрекет түрлерін белгілеп, бекітеді, оларды сол қоғамның мүшелеріне, әлеуметтік топтарына, мемлекеттің барлық азаматтарына немесе бір партияның мүшелеріне, басқа саяси ұйымға түрақты әрі міндетті етеді. Әлеуметтік және саяси институттар - ол отбасы, мемлекет, оның органдары (парламент, президент, үкімет, сот), партиялар, білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру жүйелері, зауыттар, банк жүйесі, базарлар, ғылыми және мәдени үйымдар мен мекемелер, бұқаралық ақпарат құралдары, дін және басқалар. Әлеуметтік және саяси институттар үшін іс-әрекеттің әр субъектісінің қызметі мен өкілетін нақтылау, олардың әрекеттерінің келісімділігіне тән, қатаң бақылау мен реттеу деңгейі өте жоғары. Әлеуметтік және саяси институттар негізінде жатқан әлеуметтік және саяси байланыстар - институционалды деп, ал, Әлеуметтік және саяси институттарды құру процесі - институионализаңия деп аталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пән: Саясаттану және Әлеуметтану  негіздері

 

№11 Лекция

 

Тақырыбы: Саяси партия және партиялық жүйе.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лекция 11

Тақырыбы : Саяси партия және партиялық жүйе

 

1. Саяси  партиялардың  пайда  болуы ,  мәні , белгілері.

2. Саяси  партиялардың  негізгі  қызметтері.

3. Саяси партиялардың  жіктелуі, түрлері.

4. Қазақстандағы көппартиялылық. (Семинар)

 

1 сұрақ. Саяси партиялардың пайда болуы, мәні, белгілері

Қазіргі типтегі саяси  партиялар мен партиялық жүйелердің  қалыптасу  кезеңі XVI-XVII ғасырларда Еуропада болған буржуазиялық революциялар дәуірімен тікелей байланысты. Тек XX ғасырдың соңғы жылдарында олар саяси  күресте шыңдалған, басқару жағынан мол тәжірибесі бар әр түрлі әлеуметтік топтардың сыннан өткен нағыз саяси партиясына айналды.

"Партия" деген сөз латын тілінен шыққан.бөлу, бөлшек деген мағынаны білдіреді. Тұңғыш, алғашқы сая¬си партиялар Ежелгі Грекияда пайда болған. Бірақ олардың мүшелері аз, шамалы, дұрыстап ұйымдаспаған. Сондықтан мұндай шағын топтардың айтарлықтай маңызы болмады.

Қазіргідей нағыз саяси  партиялар Еуропада XIX ға¬сырдың  екінші жартысында пайда бола бастаған. Жалпыға бірдей сайлау құқығының  енгізілуі бұқара халықтың саясатқа қатысу мүмкіндігін тудырады. Жұмысшылар ұйымдасып, парламентте өз мүдделерін қорғайтын партиялар құрыла бастады. Партия бірден көпшілік партияға айналған жоқ. Немістің көрнекті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партиялардың дамуында мынандай кезеңдерді көрсетті:

1. Аристократиялық үйірмелер.

2. Саяси клубтар.

3. Көпшілік партиялар.

Мұнда аристократиялық  үйірмелер жер иелерінің мақсатын қорғаса, саяси клубтар буржуазияның мүддесін корғады. Ал көпшілік партия үнемі көпшілікпен байланысты болады. Барынша өз қатарына көбірек адамдарды тартады. Бұл кезеңдерді тек Ұлыбританияның либералдық(виги) және консервативтік (тори) партиялары ғана басынан өткізген. Басқа партиялар әр түрлі даму жолдарынан өткен. Біразы бірден көпшілік партияға айналды. Тұңғыш көпшілік партия болып 1861 жылы Ұлыбри¬танияның либералдық партиясы құрылды. Одан кейін Германияда 1863 жылы жалпы Германияның жұмысшы Одағы партиясы құрылды. Мұндай партиялар басқа да елдерде құрыла бастады.

Американың саясаттанушысы Ла Паломбараның айтуынша партиялар мынадай 4 белгімен сипатталады:

1.  Партия белгілі   бір идеологияны қорғайды;

2. Партия - адамдарды жергілікті  ұйымнан бастап , халықаралық дәрежеге  дейін ұзақ біріктіретін ұйым.

3.  Партияның мақсаты  - билікті колға алып. жүзеге асыру:

4. Әр партия өзіне  халықтың  дауыс беруінен. Мүше  болуына дейінгі колдауын қамтамасыз  еткісі келеді.

Партиялардың өмір сүру ұзактығы дау-жанжалдардын тууы мен  оларды шешу қажеттігінен туады.

Жалпы сая¬си партиялардың. мынандай сипатты белгілері болады:

1. Партия бағдарламасынын  болуы;

2. Саяси билік үшін  күрестің болуы:

3.  Партиялық тәртіптің  болуы:

4. Партияға мүшелік  ету;

5. Мүшелік жарна төлеу;

6. Партияның  жарғысының  болуы:

7. Баспа органдарының, болуы;

8. Партия басшылығының  көптеген өкілеттігі;

9. Кәсіптік негіздегі  партия аппаратының болуы. Осындай  белгілері бар саяси партиялар  тапты немесе

әлеуметтік топты ұйымдастырады, жұмысына мақсаттылық-сипат береді, белгілі бір идеологияны қорғайды, бағыт береді.

2 сұрақ. Саяси партиялардың негізгі қызметтері

Поляктың саясаттанушысы А. Боднардың ойынша, қазіргі қоғамда  саяси партиялар мынадай қызметтер  атқарады:

1. Саяси идеология  мен саяси ілімдерді жасау;

2. Қоғамның ірі топтарының  мақсат-мүдделерін анықтау

3. Олардың белсенділігін  арттырып, жинақтау;

4.  Мемлекеттік билікті  іске асыруға қатынасу;

5. Қоғамдық пікірді  қалыптастыру;

6.  Жалпы коғамды. Топты саяси тәрбиелеу:

7.  Саяси жүйелерді,  онын принциптерін, элементтерін. Күрылымдарын калыптастыруға қ атысу;

8. Мемлекетте билік  үшін күреске қатынасу және онын жұмысының  бағдарламасын жасау;

9. Мемлекеттін, кәсіподактарының, коғамдық ұйымдарының аппараты  үшін кадрлар даярлау, ұсыну.

Қазіргі  демократиялық  қоғамдағы партияның маңызды  міндеті  азаматтық қоғам мен  мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету. Партиялар арқылы әр түрлі әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді. Бұрынғы әлеуметтік-экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту керектігі жөнінде өздерінің көзқарастарын білдіреді.

Сонымен саяси партиялардың негізгі қызметтері төмендегідей:

Теориялық: Қоғам дамуының, негізгі салалары бойынша жәңе оның даму жолдарын талдап, тео¬риялық жағынан бағалау. Әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін анықтап үйлестіру. Қоғамды жаңартудын стратегиясы мен тәсілін тұжырымдап бүқараны қимыл бірлігіне теориялык жағынан әзірлеу.

Идеологиялық: Еңбекші бұқара арасында өз көзқарасын, ізгі мұраттарды тарату, оны іскерлікпен ұштастыру. Өз бағдарламасы мен саясатын насихаттау. Азаматтардың түбегейлі мүдделерін ескере отырып өз бағытын қолдауға жұмылдыру және партия қатарына тарту,