Пеагогикалық технологиялар

Д.Ж. КІШІБАЕВА

 

 

 

 

 

 

 

 

ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ 

ТЕХНОЛОГИЯЛАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Түркістан 2010

 

 

 

Пікір жазғандар:  Л.К.Керімов- п.ғ.д., профессор Абай атындағы ҚазПУ

                               Б.Ортаев  - п.ғ.к., доцент А.Ясауи  атындағы ХҚТУ 

 

 

 

 

Д.Ж. Кішібаева  Жаңа педагогикалық технологиялар.

Оқу құрал. Түркістан  қ. А.Ясауи атындағы ХҚТУ, 2010. 113 бет

 

   

 

 

ISBN 978-601-243-225-1

 

Оқу құралда  келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің  инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі екендігі айтылады. Үздіксіз жаңалық енгізу білім беру мекемелерінің ең басты факторы болып отыр. Бұл оқу құрал болашақ педагогикалық мамандарға, мектеп мұғалімдеріне және ЖОО-ның студенттеріне арналған.

 

 

 

 

 

 

 

 

ISBN 978-601-243-225-1                                    ББК-74 00

 

 

 

 

 

 

 

Г.А.Кайбульдаева 2010

 

 

 

 

 

 

Алғы сөз

 

Білім беру жүйесінде  ерекше маңызды болып табылатын  м                             әселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды  пайдалану болып табылады.

 Оқытудың  жаңа педагогикалық технологияларын  меңгеру мұғалімнен орасан зор  іскерлік пен шығармашылыққа  негізделген ізденістерді қажет  етеді. Осындай мақсат көздеген  жүйелі ізденістер мұғалімнің жаңа технологияны меңгеруіне, инновациялық жетілуіне мүмкіндік береді.

Педагогикалық технология - мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін  іс-әрекеттер көзі.

     Мұның  өзі ақпараттық технологияларды пайдаланудың екі бағыты бар екендігін анықтауға мүмкіндік береді.

 Бірінші  бағыт тұрғысынан алып қарасақ,  ақпараттық технологиялар білім,  білік, дағдыны игеру үшін қажетті  ресурс болып табылып, оқушылардың  саналы тәрбие, сапалы білім алуына жағдай жасайды, ал екінші бағыт тұрғысында ақпараттық технологиялар оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру тиімділігін арттырудың қуатты құралы болып  табылады.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында  «Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық қажеттіліктерімен тығыз байланысты білім беру және техногияларды жетілдіру көзі» деп атап көрсеткендей, қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе: әлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестірумен және оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау болып отыр.

 Қазіргі  заман педагогтерінің негізгі  мақсаты-білім алушылардың  білімін сапалы ету, оның толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік жасау.

Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі  педагогикалық технолгиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп қолдануда.

Педагогика  ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты болып қалады.

Бұл оқу құралда  жаңа педагогикалық технологияны меңгерудің міндеттері, жолдары, қолданудың әдіс- тәсілдері сонымнен  қатар педагогикалық технологияның түрлері оны  оқу- үдерісінде қолданудың тиімділігі қарастырылады.

 

 

 

 

Жаңа педагогикалық  технологияларды пайдалану

 

Бастауыш сынып  мұғалімдерін даярлаудың қазіргі кездегі  қалыптасқан жүйесі оның құрылымын, ұйымдастырылуын, мектеп практикасымен және білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістерімен өзара байланысын кайта қарауды талап етеді.

Бұл жоғары оқу  орныңда мамаңдар даярлаудың сапасын  арттыруда мұғалім тұлғасының  өздігінен дамуына, оның шығармашылық қабілетінің артуына мүмкіндік жасауды және оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруді қамтамасыз ететін жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану көзделеді.

Технологияны  педагогикалық  іс-әрекетті қайта  құрудың жүйелі тұтас құралы ретінде  тимді пайдалану оқу-тәрбие үрдісінің сапасын жақсартуға, жеке тұлғаны дамыту міндеттерін шешуге септігін тигізеді.

Бүгінгі таңда  педагогикалық технология мәселесі теориялық және  ғылыми-қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы болып отыр.

Теориялық тұрғыдан алып қарағанда, педагогикалық технология -  педагогиканың категориясы ретінде қарастырылады оның мәні мен құрылымы айқындалады, педагогикалық іс-әрекеттің әртүрлі саласындағы (дидактика, тәрбие, білім беруді басқару) педагогикалық технологияның ғылыми негіздерін оқып-үйренеді, педагогикалық технологияны жобалаудың әдіснамасы мен теориясы зерттеледі және педагогикалық технология теориясының негіздері ашып көрсетіледі.

Ғылыми-педагогикалық  зеріттеулерге жасалынған талдау жаңа педагогикалық технологиялардың бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге мүмкіндік берді.

Енді солардың ішінен жоғары оқу орындарының оқу  үрдісінде  қолдануға ұсынылатын бірқатарына тоқталайық.

Бүгінгі таңда  республикадағы және аймақтағы экономикалық нарықтық қатынастардың қалыптасу  жағдайында еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы қоғам өмірінің барлық саласында, оның ішінде мектепте оқыту мазмұны мен оқытудың қазіргі технологияларын жетілдіру өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

Қазақстан Республикасының "Білім түралы" заңында (1999) білім  беру саласындағы мемлекеттік саясаттың ұстанымдарының бірі - жеке адамды қалыптастыруға бағытталған рөлі және педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, олардың жеке шығармашылық қабілеттерінің дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі қарастырылған.

Дәстүрлі оқыту  технологиясының білімді мемлекеттік  стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы оқушылардың  білім жетістіктерінің нәтижелерінен  көрініс табуда.

 Осыған орай  оқу-тәрбие үрдісін жетілдірудің  қазіргі технологияларын жетілдіріп, мектепте сабақ беруде қолдану  арқылы білім сапасын жақсартуға  болатындығына басым бағыт берілуде.

Қазіргі кезде  мектептің оқу-тәрбие үрдісінде 50-ден  астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес.

Сондықтан, мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын  таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік  тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.

Бастауыш сатыда "Математика" пәні бойынша оқушылардың  оқу жетістіктерінің өлшеуіштер тәсілдері ретіндеп деңгейлік тапсырмалар  жүйесін дайындауға бо-лады.

Оқушының дайындық деңгейін саралау оқушының жеке танымдық мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс. Тапсырмаларды білімді қабылдауға бағдарланған іс-әрекеттік модель ретінде қарастыруға болады.

Оқытудан күтілетін  нәтижелер тізбесін негізге ала отырып, әртүрлі деңгейдегі тапсырма түрлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру, тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір ғана дұрыс жауабы бар тапсырмалар, ашық және еркін жауабы бар тапсырмалар, түрлі практикалық сипаттағы тапсырмалар түрінде қарастыруға болады.

Тапсырмалардың  мұндай түрлері оқушының іс-әрекеттік - компетенттік тәсілге (өз бетінше  іздену, өз бетінше білім алу, өзін-өзі  білім алуға тәрбиелеу, дамыту) бейімделуіне мүмкіндік береді.

әртүрлі әдістерді  қолдану және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы есептің дұрыстығына көз жеткізулеріне болады, дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготеский, Л.В.Занков, Д.Б.Элькокин, В.В.Давыдов) дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаны жеделдете қарқынды, барлық сапалармен сәйкестікте жан-жақты дамытуға бағытталған, оқытудың модульдік технологиясы (В.ММонахов) оқу үрдісін мақсатты жобалап, құруға болады.

Оқытудың компьютерлік технологиясы компьютермен жұмыс істеу  техникасын меңгеру, сыныпта белсенділік  көрсету, жеке жұмыс істеу, жекелеп  көмек көрсету, проблемалық оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория және практиканы блок түрінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект түрінде берілген теориялық, материалдарды сыныпта меңгеру, үйде өз бетімен іздену, жұмыс істеу, түсіндіре басқарып - оза оқыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімнің алғашқы бөлігін алдын-ала оқыту, деңгейлеп саралап оқыту текнологиясы бірнеше деңгейде тапсырма беру және т.б.

Республикадағы  ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде  деңгейлеп оқыту технологиясы (Ж.Д.Қараев) жүйелік негізде оқыту технологиясы (Г.Г.Ғалиев), шоғырландырып-қарқынды оқыту технологиясы (Қ.А.Әбдіғәлиев., Н.Н.Нурахметов), блоктық-модульдық технологиясы (М.Н.Жанпеисова) қолдау табуда. Ғалымдардың пікірінше шағын комплектілі мектептер жағдайында оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруда жүйелік негізде оқыту мен шоғырландырып оқыту технологияларының оқыту сапасын арттыруда дидактикалық мүмкіндіктері мол.

Қазіргі ғаламдану  және техниканың қарқынды даму кезінде  оқу-тәрбие үрдісінде өзекті  ізгілендіру  өзекті мәселелердің бірі болып табылуда.

Оқу-тәрбие үрдісін  ізгілендіру - жеке тұлғаның еркін дамуы  үшін оның бойында жалпы азаматтық  құндылықтардың қалыптасуын қамтамасыз ететін дидактикалық ұстаным ретінде  басшылыққа алынуы тиіс.

Мектептің бастауыш сатысында оқу-тәрбие үрдісін оқушылардың өзара іс-әрекетпен мұғалім мен оқушының өзара қарым-қатынасын дұрыс ұйымдастыру арқылы оқушының ойлау белсенділігін арттыруға, сабақта интератиетік әдісті тиімді пайдалануға болады.

Мұнда негізгі  және жетекші үрдіс - іс-әрекеттегі оқытуды ұйымдастыру. Бұл технологияның ерекшелігі - оқушылардың өздері ақпараттар жинап, өздері жаңалық ашуға ұмтылып, ізденіп, жауабын тауып, өзінің көзқарасын логикалык, түрде дәлелдейді.

Ол өз пікірін  бір-біріне топта, сынып алдыңда  айта алады. Мұнда жеке тұлғаның рухын тәрбиелеуге, адамның адамгершілік болмысын қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс.

 Білім мазмұнын  меңгеруде оқушылардың жаңа процессуальдық  біліктілігіне, ақпаратты алдын-ала  болжау қабілеттерін және қойылған  міндетті шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.

 Математика  сабағында оқушылардың оқу біліктілігімен  қатар ойлауы, іс-әрекеті, өзара  қарым-қатынасы және өзінің сана-сезімі  дамып, қарапайым ойлау операциялары (анализ, синтез, салыстыру, сұрыптау) және шығармашылық іс-әрекеті қалыптасады.

Қазіргі нарықтық экономиканың сұраныстарын қанағаттандыруға және экономиканың, өндіріс салаларының  дамуына сай жастарды компонентті  тұлға ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер оқытудың қазіргі технологияларын  пайдаланып, оны одан әрі заман талабына сай жетілдіруі қажет.

Ұлттық тағам  – ұлттың  бет бейнесі, тарихы мен шежіресі, ұлттың дара касиеттері сақталынуының асыл  нәрі. Сондықтан  оны дайындай білуге үйрету әр ата-ана  мен ұстаздың міндеті.

Болашақта өркениетті дамыған елдер  қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет.

Өйткені тәуелсіз Қазақстанның дамыған бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарында терезесін тең  ететін – білім.  Сондықтан қазіргі  даму кезеңі білім беру жүйесінің  алдына оқыту үрдісін технологияландыру  мәселесі қойылып отыр.

Оқытудың әртүрлі  технологиялары, жаңашыл педагогтардың  іс-тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне  енуде.

Жалпы технологияны меңгеруде мұғалімнің жан-жақтылығы  және білімі қажет. Елбасы Н.Ә.Назарбаев  Білім және Ғылым қызметкерлерінің III сьезінде: "Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнімен әлдеқайда жоғары болуы керек.

Ол үшін жаңа фармацияның педагогі қажет" деген  болатын.

Мектеп өміріне  еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі - өсіп келе жатқан тұлғаны  жан-жақты дамыту.

 Инновациялық  білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек қана тыңдаушы. орындаушы болып келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән береміз.

 

Педагогикалық жүйедегі жаңашылдықты дамыту

 

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген.

 Бұл міндеттрді  шешу үшін әр мұғалімнің күнделікті  ізденісі арқылы барлық жаңалықтар  мен қайта құру, өзгерістерге  батыл жол ашарлық жаңа тәрбиеге, жаңа қарым-қатнасқа өту қажеттігі туындайды. Сондықтан да, әр мұғалім өз әрекетінде қажетті өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс тәсілдерді кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі  керек.

Қазақстанның  тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипатты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттігінен  тауып отыр.

Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі  педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп отыр.

Ал, жаңа педагогикалық  технологиялар оқушының шығармашылық қаблеттерін арттыруға өз үлесін қосады.

Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады.

I  кезең-оқып  үйрену

II кезең- меңгеру

III кезең-өмірге  ендіру

IV  кезең-дамыту

Жаңа технология мен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет: оқу үрдісін  интенсивтенттіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді қарастыру. Оның ғылыми - әдістемелік, оқыту-әдістемелік ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандарттарымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру тенологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу, өйткені оқыту-тәрбиенің негізі.