Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой тәрбиесі

1. Балаларды жұмыстың қажетті тәсілдеріне үйрету.
2. Олардың тиісті дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру(жекелеп алғанда құралдар мен материалдарды ұстап тұра білу іскерлігі), жұмыстың мәнін, өзге адамдар үшін оның маңызын егжей-тегжейлі түсіндіру;
3. Балалардың өзі іс – әрекеттерін жоспарлауы мен үйлестіруіне жәрдемдесу.

Еңбек  тапсырмаларын орындау тиімділігі ойын іс-әрекетіне енгізілген тапсырмалардың орындау тиімділігінен төмен болады. Балаларға белгілі тапсырманы тікелей еңбек тапсырмасы ретінде беріп, ал шеберхана ойыны барысында балалар жұмысшылар рөлінде болғанда балалардың іс-әрекеті үлкендердің шынайы еңбегіне неғұрлым көбірек ұқсайды.

Әйтсе де, баланың іс-әрекеттері шынында да жоғары нәтиже бергендігі емес, осы іс-әрекеттерді балалардың өздері еңбек істері ретінде түсіне білгендігі маңызды. Еңбек іс-әрекетін  түсіне және балаларды қоғамның саналы мүшесі ретіндегі болашақ өмірге даярлайды.

Мектеп жасына дейінгі  балалардың ақыл-ой тәрбиесінің құралының  бірі-оқыту еңбек ойын және тұрмыстық  қызмет балалардың ақыл ойының дамуына үлкен әсер еткенімен ақыл-ой тәрбиесінде жетекші рөл атқарды және оқытуға беріледі оқытудың артықшылығы оның мақсатты бағытталуында. Оқыту жүйелі, жоспарлы түрде жүзеге асырылады, сол әрқилы білім мен дағдыны жинақтауда белгілі бірізділік қамтамасыз  етіледі. Оқыту  процесінде баланың  ойлауға күш сала білу қабілетін, еркін, табандылығын, төзімділігін, қиыншылықты жеңе білу қабілетін жауапкершілігін, тәртібін тәрбиелейді оқыту-таным әрекетінің ерекше түрі және білім берудің негізгі жолы - оқытуда баланың таным қабілеті дамып, білімді, дағдыны, икемділікті игеруді көздейді.

Мектеп жасына дейінгі  балаларды оқыту дегеніміз «балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасында» көрсетілген мөлшерде қарапайым білім жүйесімен қаруландыру, оқыту әдет-дағдыларын қалыптастыру. Балалардың танымдық қабілетін жүйелі, жоспарлы мақсатты түрде дамыту. Оқыту ісі ақыл-ой тәрбиесінде шешуші рөлді атқарады; Оқытуда қарапайым білім балаларға бірізді беріле отырып, байқампаздығын, құштарлығын, тез шешім қабылдау ықпал етеді оқыту сапасын табандылығын дамытуды жүзеге асырады. Оқыту тәрбиешінің мақсат, міндеттерін іске асырып, баланың жеке басын жан-жақты қалыптастыруда елеулі орын алады. Бұл қарапайым білім болғанымен баланың әрі қарай дамуына ерекше ықпал етіп, мектепте жақсы оқуының негізін қалайды.

Балабақшада оқудың мазмұнына  ақыл-ой тәрбиесінің құралдары мен міндеттерін балаларға жан-жақты дамытуды көздейді.

 

2.3. Балалардың ақыл-ойын дамытуда «сенсорлық» тәрбиенің маңызы

 

Сенсорлық тәрбие ақыл-ой тәрбиесінің  негізі болып табылады, ол баланың сезімдік тәжірибесінің дамуын, баюын қамтамасыз етеді. Заттардың қасиеті мен сапасы туралы түсінігін қалыптастырады.

Сенсорлық тәрбие - бұл түйсікпен қабылдаудың дұрыс бағытта дамуының нәтижесі. «Сенсорлық» сөзі латынның «sensus» - «сезім», «түйсік», «қабылдау», «түйсіну қабілеті» деген сөздерінен алынған.

Қоршаған дүниені тану түйсінуден, қабылдаудан бастау алады.

Мектеп жасына дейінгі  балалар  «алға-кейін», «жоғары-төмен», «алыс-жақын», «солдан-оңға» т.б. кеңістікке қатысты түсініктерді жалпылай игереді.

Сенсорлық тәрбиенің негізгі  әдісі – балалар заттардың  қасиеттерін анықтау мақсатымен, оларды тексеруі арқылы жүзеге асырылады.

Тексеру – бұл  нәтижені кейін қандай да бір мазмұнды қызметке пайдалану үшін, арнайы ұйымдастырылған қабылдаудың жемісі.

 

Сенсорлық тәрбие:

 

1) «Бұл не, ойлан  тап?»

(Геометриялық  пішін).

2) «Түсін көрсет!»

3) «Пішінін көрсет!»

4) «Көлемін салыстыр!»

5) «Түсіне қарай  орналастыр!»

6) «Пішініне  қарай орналастыр!»

7) «Көлеміне  қарай орналастыр!»

8) «Мұнараны жина!»

9) «Пирамиданы  жина!»

10) «Мозайкамен  ойна!»

11) «М.Монтессори  ойындары». 

 

Ақыл-ой тәрбиесінің  ажырамайтын бөлігі – сенсорлық  тәрбие.

Біз зерттеген  жұмыстарға қорытынды жасай келе, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытуда сенсорлық тәрбиенің маңызы зор екенін анықтадық.

Қорытынды

 

Біздің зерттеулеріміз мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой тәрбиесі жайындағы  мәселеге арналған. Көптеген психологиялық, педагогикалық әдебиеттермен зерттеулерге талдау жасай келе және біздің тәжірибие жұмыстарымыздың нәтижесіне сүйене отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың дамуына ақыл-ой тәрбиесі жұмыстарының айтарлықтай алар орны ерекше екенін анықтадық.

Балалардың  ақыл-ойын дамытуда тәрбиешінің, ата-анасың және қоршаған ортаның, сондай-ақ балалардың өзіндік білімдерінің маңызы зор. Демек, мектеп жасына дейінгі балаға біріншіден, табиғат пен ішкі жан-дүниесінің байланысы, екіншіден білім алатын ортасы, үшіншіден жақсы жетекшісі, төртіншіден жақсы қасиеттерді бойына сіңіру, бесіншіден жанұяның саналылық пен ықпал ету жағдайлары болғанда, ақыл-ой тәрбиесі арта түспек.

Яғни, ақыл-ой тәрбиесі балалардың ойлау қабілетін арттырады, дамытуды, интелектуалдық ақыл-ой санасын, дүниеге деген ғылыми көзқарасын жетілдіріп, ой еңбегі мәдениетін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекеттің бірегейі, ақыл-ой тәрбиесі жеке тұлғаны қоғамның өркениетті даму бағытына сай, жан-жақты тәрбиелеудің құрамды бөліктерінің бірі. Ол білім жүйесін меңгеруге, балалардың рухани күшінің дамуына ықпал жасайды. Ақыл-ой тәрбиесінің басты міндеттері: балаларды табиғат, қоғам, адам жайындағы ғылыми негіздері мен қаруландыру, қоршаған дүниеге ғылыми  көзқарасын, сенімін қалыптастыру, оның ойлау қабілетін (абстрактілі ойлау, ойлау операциялары – талдау, синтездеу, салыстыру, жинақтау, топтау, негізгісін ажыратуға жіктеу т.б.) дамыту.

Ол ой еңбегі мәдениетін меңгеруге, интелектуалдық іс-әрекетпен ұзақ шұғыладана білуге, балалардың дербес жұмыс істеуге дағдыландырады. Ақыл-ой тәрбиесі – балалардың ерекшеліктеріне қарай дидактикалық талаптар (саналылық, белсенділік, өздігінен жұмыс істеуге үйрену, ұғыну т.б.) қояды. Бұл талаптар оқу жоспары, бағдарламалар, оқулықтар арқылы және тәрбиешінің тынымсыз еңбегі арқылы ғана жүзеге асады.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 14 желтоқсан 2012 жылғы «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты  Қазақстан халқына жолдауында: «Мектеп жасына дейінгі балалардың бастапқы мүмкіндіктерін теңестіру үшін «Балапан» бағдарламасы туралы мәселені қозғаған болатын. Ол жүзеге асырыла бастаған сәттен бері 3956 жаңа балабақша мен шағын орталықтар іске қосылды. Туу көрсеткішінің жоғарылығын жалғасып жатқан демографиялық өсімді ескере келе, мен «Балапан» бағдарламасын 2020 жылға дейін ұзартуға шешім қабылдадым. Үкімет пен әкімдердің алдына балаларды мектепке дейінгі білім беру және тәрбиелеуге 100% қамтуға қол жеткізу міндетін қоямын».

Яғни, Елбасымыз  мектепке дейінгі тәрбиеге ерекше назар аударды деген сөз.

Аталған бағдарламаның  мақсаты – тұрғын халықтың мектепке дейінгі тәрбие және оқыту ұйымдарының сапалы қызметтеріне деген қажеттілігін қанағаттандыруды көздейді.

Бағдарламаның міндеттері:

• мектепке дейінгі ұйымдардың тапшылығы мәселесін шешу үшін қажетті қаржылық-экономикалық жағдай жасау;
• мектепке дейінгі ұйымдарды білікті кадрлармен толық қамтамасыз етуді және үнемі олардың біліктілігін арттыруды жүзеге асыру.

Біз зерттеген  жұмыстарға қорытынды жасай келе, мектеп жасына дейінгі балалар өміріндегі ақыл-ой тәрбиесін дамыту және олардың оқыту мен тәрбиелеу қоғам үшін бүгінгі күні өте қажет себебі, «Бала – өмірдің айнасы».

Сонымен, мектеп жасына дейінгі балалар өміріндегі ақыл-ой тәрбиесінің қалыптасуына жанұясы, тәрбиеші мен бүкіл қоғам болып, яғни «Бір жағадан - бас, бір жеңнен - қол» шығатындай күш салғанда ғана іс жүзінде жүзеге аспақ.

Нақтылап айтсақ, баланың ақыл-ой тәрбиесін дамыту арқылы баланың жеке тұлға ретінде  қалыптасуын көздейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

 

1) Совет-хан  Ғаббасов «педагогика мен психология  негіздері» - «Таймас» баспа үйі,  Алматы 2008 жыл (23-25, 50-54, 72-91, 341-364 беттер)

2) Л.П.Тарасова «Балабақша» меңгерушілерге арналған кітап, «Мектеп» баспа үйі, Алматы 1987 жыл (39-46, 197-202-209, 210-212-221, 226 беттер).

3) К.С.Жұмасова  «Психология», «Фолиант» баспа үйі, Астана қаласы 2006 жыл (87, 128, 145, 161, 178, 200, 217, 231 беттер).

4) Н.Оразақынова, Н.Әміреев, Н.Сапақова «Қазақ тілі» сөз мәдениеті 10 сыныбына арнлаған оқулық. «Мектеп» баспа үйі, Алматы 2006 жыл (67, 225 беттер).

5) Сайраш Әбішқызы  «Қазақстан мектебі» №12 2004 жыл.  Д.Бұлақбаев «Ұлттық тәрбие бесігі»  мақаласынан үзінді, «Дәуір» ЖШС РПБК баспа үйі, Алматы 1925 жыл (51 бет).

6) Е.Т. Батурина «Балалар бақшасындағы тәрбие программасында» арналған ойындар жинағы. «Мектеп» баспа үйі, Алматы 1981 жыл (3-9, 13-15-17, 20-22-38, 50-66-88, 124 беттер).

7) Зинаш Байжанова  «Жалпы педагогика», «Таймас»  баспа үйі, Алматы 2008 жыл (57, 70-76-79, 84-88-95, 102-108-112-117 беттер).

8) А.П.Усова «Балабақшадағы  оқыту», «Мектеп» баспа үйі, Алматы 1987 жыл (46-48-52, 73-119-122-124 беттер).

9) Н.Б.Халезова, Н.А.Курочкина, Г.В.Патнюхина «Балалар бақшасындағы пішіндеу жұмыстары», «Мектеп» баспасы, Алматы 1985 жыл (3,28, 38 беттер).

10) Райхан Мәженқызы «Сарбаз» балдырғандарға арналған әскери әліппе «Астана полиграфия», Астана 2009 жыл (4-54 беттер).

11) Б.Ғ.Аяған,  А.Н.Қашқынбаев, М.С.Бекенова, М.О.Оташев  «Қазақстандағы білім мен ғылым  жасампаздық хроникасы», «Раритет» баспа үйі, 2011 жыл (74 бет).

12) А.Бакраденова, Б.Баймұратова «Орыс тілінде жұмыс істейтін балабақшада қазақ тілін оқыту методикасы», «Рауан» баспа үйі, Алматы 1992 жыл (85 бет).

13) Қазына Аймағамбетова «Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың теориялық негізі», «Балауса» баспасы, Алматы 2003 жыл (7-23 беттер).

14) Ж.Д.Адамбаева «Қазақ тілі бойынша дидактикалық материалдар», «Рауан» баспа үйі, Алматы 1990 жыл (4-53-116 беттер).

15) С.Қалиев, К.Аюбай  «Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы», «Жедел басу баспаханасы» ЖШС, Алматы 2010 жыл (281, 291 беттер).

16) Қалиев Серғазы  Қалиұлы, Аюбай Кәкімбек Қалиұлы  «Әлемдік педагогикалық ой-сана»  (140 томдық), «Таймас» баспа үйі,  Алматы 2010 жыл (9-38-42 беттер).

17) В.С.Мухина  «Алты жастағылар мектепте», «Мектеп» баспа үйі, Алматы 1989 жыл (11,36-38, 80-104, 120-123 беттер).

18) Оразбек Нұсқабаев «Мектеп – жас ұрпақты әлеуметтендіру институты», «Қазақстан» баспасы, Алматы 1997 жыл (111-123 беттер).

19) Қарлығаш  Сарбасова «Инновациялық педагогикалық технологиялар», «Атлас баспасы- 2001», Алматы 2006 жыл (6-31 беттер).

20) Л.И.Рувинский «Мамандыққа кіріспе», «Ана тілі» баспа үйі, Алматы 1991 жыл (104, 146, 177-183, 197 беттер).

21) Мағжан Жұмабаев «Педагогика», «Рауан» баспа үйі, Алматы 1993 жылы (5-112 беттер).