Еңбекақыны ұйымдастыру нысандары

        Жұмысты тарифтеу – бұл еңбек түрлерінің күрделілігіне тәуелді еңбек түрлерін біліктілік категориясына немесе тарифтік разрядқа жатқызу.

        Тарифтік жүйе кәсіпорындар мен ұйымдарға әрбір жұмысшының жеке қосқан үлесін есептеп, жалақы төлеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, оның мамандығы мен біліктілігі есепке алынады. Жұмысшыларды тарификациялау Бірыңғай тарифтік – біліктілік анықтама (БТБА) және біліктілік анықтамалармен (БА) жүргізіледі.

Тарифтік - біліктілік  разряд жұмыстың күрделілігін, жұмысшының оны орындай алу мүмкіндігін, оның біліктілігін көрсетеді. Жұмыстар мен жұмысшылар мамандықтарының  тарифтік - біліктілік  анықтамасы  - жұмысты тарифтеуге және жұмысшыларға разряд беруге пайдаланылады, ол жұмыс  түрлеріне қарай  топталған барлық мамандықтардың тарифтік - біліктілік  сипаттамаларының жиынтығы болып табылады. Лауазымдардың біліктілік  анықтамасы   -  лауазымдарды күрделілік деңгейіне  қарай және біліктілік деңгейіне  қарай дифференциациялайды. Ол жұмысшылардың  атқаратын жұмыстарын олардың мамандығына, біліктілігіне қарай бөледі. Анықтамалар  бір орталықтан бекітіледі, олар бірыңғай және салалық болып бөлінеді.

        Тарифтік  сеткалар – еңбектің күрделілігіне (біліктілігіне) қарай еңбек ақыны дифференциациялау құралы болып табылады.

  Тарифтік  разряд – қызметкердің біліктілігін және еңбек күрделілігін қамтып көрсететін шама және тарифтік разряд әр өндірістік операцияда, әр жұмыста қолданылады, біліктілік разряд – қызметкердің кәсіптілігін дайындаудағы деңгейін қамтып көрсететін шама.

       Еңбекті  тарифтеу және тарифтелу разрядының  қызметкерлерге иемденіп кетуі  қызметкердің біліктілігіне, ұсынылған  талаптарымен көрсетілген. Ол  келесі суретте бейнеленген.

         Бірыңғай тарифтік кестенің негізіне еңбекке ақы төлеудің принципті жаңа жүйесі алынған.

         1993 жылдын 1 қаңтарынан бастап, бірыңғай тарифтік тор халық шаруашылығындағы қызметкерлердің барлық дәрежесіне қосылған болатын.

         Бірыңғай тарифтік торда бірінші разрядтағы жұмысшылардан басталып, басшылардан аяқталатын, қызметқерлер разрядтарының тарифтік коэффи-циенттерінің мәтіні көрсетіледі.

         Бірыңғай тарифтік торда 21 тарифтік разряд бар. 21 тарифтік разряд халық шаруашылығында жұмыс жасайтын барлық қызметкерлерге таратылады. 21 тарифтік разряд шаруашылыктағы жүргізу нышанына, меншік нышанына және бюджеттік ұйымдарға тәуелсіз барлық кәсіпорыпдарға арналған:

- 1-8 разрядтар бойынша - жұмысшыларға төлемдер;

- 6-15 разрядтар бойынша - сызықтық кызметкерлер;

- 4-11 разрядтар бойынша - орта білімді мамандар;

- 7-15 разрядтар бойынша - жоғары білімді мамандар;

- 10-20 разрядтар бойынша - кәсіпорынның басшылары, бөлімдердің, функционалдық кызметтердің басшылары;

- 9-21 разрядтар бойынша - ғылыми қызметкерлер

    2-кесте  Тарифтік тор

Еңбек ақы төлеудің разрядтары	Тарифтік коэффициенттер	Еңбек ақы төлеудің разрядтары	Тарифтік коэффициенттер
1	1,0	12	2,20
2	1,07	13	2,37
3	1,15	14	2,55
4	1,24	15	2,74
5	1,33	16	2,95
6	1,43	17	3,17
7	1,54	18	3,43
8	1,66	19	3,67
9	1,78	20	3,94
10	1,91	21	4,24
11	2,05
Ескертпе: Ж.Ш. Кенжалина “Оплата труда на промышленных предприятиях” учебное пособие алынған

Жұмысшылардың дәрежесі халық шаруашылығының барлық саласындағы еңбек процесінде орындалған жалпы қызметтердің бағдарына байланысты болған соң, жұмысшылардың дәрежесі бір топта көрсетіледі..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ЖШС “Полимер-Металл- Т” экономикалық жағдайы мен еңбекақыны төлеуді ұйымдастырылуын бағалау

 

2.1 “Полимер-Металл-Т” ЖШС-ның технико-экономикалық көрсеткіштерін бағалау

 

      Серіктестік Қазақстан Республикасының Министрлігімен 2003 жылдың №241 24 маусымдағы жарғысымен бекітілді. Зауыт ұйымдық-құқықтық меншік түрінде – жеке болып табылады. Серіктестіктің қатысушылары болып Қазақстан Республикасының азаматтары : Махамбетова Алтынай , Ронина Людмила , Лунев Сергей , Котоянц Ирина табылады.   Кәсіпорындағы  персоналдардың қысқаша сипаттамасына келетін болсақ, қызметкерлердің биылғы саны 118 адам қызмет ететін зауыт болып табылады. Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері – серіктестік қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушылардың салымын біріктіру жолымен 87200 теңге мөлшерін құрайды. Активтерінің құрылымы ағымды және ұзақ мерзімді активтер болып келеді.

     Кәсіпорындар саны, өнім  көлемі мен маңыздылығына және  негізгі өндіріс процесінің механикаландыру  деңгейіне байланысты құрылыс  өндірісінде металл өнімдері  аса маңызды рөл атқарады.

     “Сэндвич” панелі  сапалық қасиетімен өндірісте  және азаматтық құрылыста кең  қолданыс тапты. Ішкі және сыртқы  құрылыста административтік, саудалық  және өндірістік ғимараттарға  абсолютті өрттен қорғану қауіпсіздігінде,  төменгі термоизоляцияға және  жоғарғы температуралық ғимараттарда  қолданылады. 

     “Сэндвич” панелі  жаңа технологиялы, жоғары сапалы  техникамен, яғни “ILK wang General Machineri Co.,Ltd”  Корияның фирмасының технологиясымен  жұмыс істейді. 

          Әрі  қарай серіктестік деп аталатын  “ПолимерМеталл- Т” Жауапкершілігі  шектеулі серіктестігі құрылтайшының  салымы негізінде құрылып отыр. Қазақстан Республикасының заңы  негізінде әрекет етеді, шағын  кәсіпкерліктің субъектісі болып  табылады.  Серіктестіктің орналасқан мекен-жайы: 483353 Қазақстан Республикасы, Алматы., Қапшағай қаласы, Индустриальная көш., 1 үй.

        Серіктестіктің әрекетінің негізгі мақсаты болып мекемелер мен азаматтардың өнімдегі (жұмыстар мен қызметтердегі) қажеттіліктерін барынша толық әрі сапалы өтеу, келесі әрекет түрлерін жүзеге асыру барысында барынша жоғары табыс табу:

- металлқұрылмалары мен жабын материалдарының өндіру және өткізу;

- тұрмыстық қызмет көрсету саласындағы қызметтер;

- коммерциялық, сыртқы экономикалық қызмет;

- көтерме, бөлшек және комиссиялық сауданы ұйымдастыру;

- транспорттық қызметті ұсыну;

- жарнамалық қызмет;

- делдалдық қызмет;

- импорт-экспорттық қызмет;

- дүкендер, супермаркеттер, сауда орындары мен сауда үйлерінің жүйесін ұйымдастыру;

- азық-түлік, халық тұтыну тауарлары, өндірістік-техникалық өнімдерін өндіру, сатып алу, сақтау, өңдеу және сату;

- автосервис, автожуу, ЖЖМ мен мұнай өнімдерін өткізу;

- құрылыс, жөндеу-құрылыс, құрастыру, қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру;

- құрылыс материалдары мен құрылымдарды өндіріп, сату;

- қоғамдық тамақтану жүйесін (ресторандар, жазғы алаңдар, барлар және т.б.) ұйымдастыру;

- серіктестіктің ойын және шоу бизнес саласындағы қызметпен шұғылдануға құқы жоқ;

- Қазақстан Республикасының заңымен тыйым салынбаған басқа да әрекеттер;

       Лицензиялауға жататын қызмет түрлерін жүзеге асыру үшін серіктестік лицензияны заңмен белгіленген тәртіп бойынша алуы тиіс. Серіктестік қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушылардың салымдарынбіріктіру жолымен 87200 теңге мөлшерінде жарғы капиталын құрады, ол серіктестіктің тіркелу мерзімінде 100 пайыз құралады.

        Өнім негізінен отандық өндіруші ЖШС “ПолимерМеталл-Т” және ресейлік өндіруші Самарлық “Электрощит” өнімі болып табылады. Сонымен бірге Қытайдан әкелінетін панельдің көлемі нарықта 45,2% ішкі өндірісті құрайды, ал таза импорт 2011ж 25,8% құраған. Отандық өндірушілер өздерінің өндірістерін 2010 жылдан бастап белсенді жүргізе бастаған. 2008 жылда болжамдар мәліметтеріне сүйенсек, сэндвич панельдің нарықтық көлемі 25%-ға өседі. Отандық өндірушілер 2010ж - 2011жылдары сэндвич панельді өндірістің көлемі 91 кв.м. құрады, оны құнымен есептегенде (орта есеппен 1 панельдің кв.м. 50$ АҚШ тұрады)4550000(млн $ АҚШ)болды.

      Қазақстанның құрылыс нарығының 45%-ын ЖШС “ПолимерМеталл- Т” өндірген өнімі алып отыр. Ал аса маңызды бәсәкелесі ресейлік зауыт “Электрощит”, “Термостепс - МТЛ” иеленіп отыр. 1 панельдің 1 кв.м. орта есеппен 51$ - 80$ АҚШ-на дейін.

   Қазақстанда күшті шикізат пен ресурстық база (газ бен мұнай) қалыптасқан. Сэндвич панелі өнім ретінде саудалық желілер мен өндірістік кәсіпорындарда қолданылады және де Қазақстанның көптеген аймақтарында үлкен сұранысын тапқан, көбінесе Қазақстанның Батыс аймақтарында, шикізаттың белсенді өндірілетін территорияларында, яғни, Шығыс Қазақстан, Қызылорда облыстарын жатқызуға болады. Нарыққа қатысушыларды орта есеппен бағалағанда өндірілетін өнім Шығыс Қазақстан облысында – 10,8%, Батыс Қазақстанда – 12,72%, Қызылорда облысында – 12,45%, ал Алматы облысы 64,03% қолданады екен.

     Өнімнің ерекшелігі  – оның сапалылығы және қосымша  эксплуатациялық шығынды қажет етпейді. 2010жылдың тамыз айынан желтоқсан айына дейін 16267 м², ал 2011 жылдың қаңтар айынан шілде айына дейін 46830м² сэндвич өндірілген, жалпы барлығы 63097м² құраған.

     Нарықтық экономика  жағдайында кәсіпорынның шаруашылық  қызметінің негізгі және түпкі  мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішті  талдауға аудару керек. 

     3-кесте. “ПолимерМеталл- Т” ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасау

№		Көрсеткіштер		өнім бірлігі		2010		2011		ауытқу
										(+; - )		%
1		Өткізілген өнімнен түскен табыс		Мың, тг		214997,8		545752,0		330754,2		253,8
2		Өткізілген өнімнің өзіндік  құны		Мың, тг		161975		398741,0		236766		246,2
3		Жалпы табыс		Мың, тг		53022,8		147011,0		93988,2		277,2
4		Кезең шығындары		Мың, тг		72347,8		80678,6		8330,8		111,5
5		Операциялық қызметтен түскен табыс		Мың, тг		- 19325		66332,4		85657,4		- 343,2
6		Операциялық емес  қызметтен түскен табыс		Мың, тг		- 2385,6		14530,4		16916,0		- 609,1
7		Салық салғанға дейінгі жиынтық  табыс		Мың, тг		- 21710,6		80862,8		102573,4		- 372,4
8		Таза табыс		Мың, тг		- 15197,4		56604,0		71801,4		- 372,4
9		1 тг өнімнің өзіндік құны		тг		1,09		0,88		- 0,21		80,7
10		Өнім рентабельділігі		%		- 6,5		11,8		18,3
11		Сату рентабельділігі		%		- 7,1		10,4		17,5
12		Өндіріс рентабельділігі		%
13		Жұмыскерлер саны		адам		15		34		19		226,6
14		Жұмысшылар саны		адам		27		40		13		148,1
15		1 жұмыскердің еңбек өнімділігі		Мың, тг		14333,2		16051,5		1718,3		112,0
3 -кестенің жалғасы
16	1 жұмысшының еңбек өнімділігі		Мың, тг		7963		13644		5681,0		171,3
17		Жұмыскерлердің еңбек ақы қоры		Мың, тг		5542,7		19090,0		13547,3		344,4
18		Жұмысшылардың еңбекақысы		Мың, тг		10716,3		19048,0		8331,7		178,0
19		1 жұмыскердің орт. айлық еңбекақысы		Мың,тг		30,793		46,789		16,0		152,0
20		1 жұмысшының орт. айлық еңбекақысы		Мың тг		33,075		39,683		6,6		120,0
21		Негізгі құралдардың орт. жылдық құны		Мың, тг
22		Амортизация нормасы		%
23		Айналым құралдарының орт. жылдық құны		Мың, тг
24		Қор қайтарымдылығы		тг
25		Қор сиымдылығы		тг
26		Қормен қарулану		Мың, тг
27		Амортизация соммасы		Мың, тг
Ескертпе:  кесте  ЖШС “ПолимерМеталл- Т” көрсеткіштері негізінде құралған

 

     Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша құн салығы, акциздер және т.с.с. салықтар мен міндетті төлемдер, сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны, сату шегерімдері алынып тасталып көрсетіледі.

    Кестеде кәсіпорынның  өнімді өткізуден түсетін табыс  көлемін 330754,2 мың теңгеге арттырғаны  көрсетілген. Өнімді өткізуден түсетін табыс 2010 жылы 214997,8 мың теңгені құраса, 2011 жылы бұл көрсеткіш 545752,0 мың теңгені құрап тұр. Яғни 253,8 пайызға өнімді өткізуден түскен табыс нақты құрап тұр.

    Екінші көрсеткіш - өнімнің  өзіндік құны кәсіпорын жұмысының  қалай жүріп жатқанын сипаттайды. Бұл көрсеткіш арқылы кәсіпорынның  қаржылық жұмысын, өндіріс жұмыстарының  кеңдігін, шаруашылық субъекті деңгейін  көтеруге болады. Бізде ол 2010 жылмен 2011 жылды салыстырғанда 236766 мың теңгеге өсіп, 246,2% құрап тұр.

    Табыстылықтың үшінші  абсолютті көрсеткіші – жалпы  табыс. Ол өнімді өткізудің  қаржылық нәтижесін білдіреді  және негізгі қызмет нәтижесінде  өнімді өткізуден түскен табыс  пен өткізілген өнімнің өндірістік  өзіндік құны арасындағы айырма  ретінде анықталады.

    Жалпы табысқа әсер  ететін маңызды фактор өндірістік  өзіндік құн, сондықтан оның  төмендеуі оның көлеміне көп  әсерін тигізеді.

    Кәсіпорын табысы бағаның  өсуі есебінен жоғары қарқынмен  өседі. Бағаның өсуі өзінше  теріс фактор болып табылмайды. Егер өнімге деген сұраныстың  өсуі мен шығарылатын өнімнің  технико-экономикалық параметрлердің  және тұтынушылық қасиетінің  жақсаруымен байланысты болса,  онда ол дәлелді болады.

    Аталған факторлардың  жалпы табысқа әсерін анықтау  үшін қаржылық-шаруашылық қызметінің  нәтижелері туралы есептің мәліметтері  бойынша кестені талдау керек.

    Жалпы табыстың 2011 жылы көлемі 1470111,0 мың теңге, яғни жалпы табыс көлемі 93988,2 мың теңгеге өскен.

    Бұл ауытқуға келесі факторлар  әсер етті:                                                               1.өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;

2.өнім бірлігінің бағасы;……………………………………………………….                                                                                                    3.өткізілген өнімнің бағасы;

4.өткізілген өнім құрамындағы  құрылымдық өзгерістер.

 Төртінші көрсеткіштен  көріп тұрғанымыздай кезең шығындары өсуде, яғни 2011 жылмен 2010 жылды салыстырғанда 8330,8 мың теңгеге өсіп отыр, 111,5% құрайды. Ол әкімшілік шығындар және пайыздар бойынша шығындардың өсуінен болуы мүмкін.