Кәсіпорын персоналын басқару

2-кесте жалғасы

[20] 

     Шаруашылық  субъектісінің жұмысына меншікті қаржылар үлесінің өсуі тиімді әсер береді. Қаржы  тұрақтылығын бағалауға тәуелсіздік  коәффициенті және қаржы тұрақтылығы коәффициенті пайдаланады. Тәуелсіздік коәффициенті шарушылық субъектісінің қаржы жағдайының неше қаржыларға тәуелсіздгін анықтайды. Бұл жалпы қаражат көздеріндегі меншікті қаражат үлесін көрсетеді. Мұнда тәуелсіздік коәффициентін меншікті қатысты капиталды барлық авансталған (баланс валютасы жинағы, яғни қаржыландырудың жалпы суммасына) капиталға бөліммен анықтайды. Біздің мысалымызда «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-ның активтерінің қалыптасу көздері немесе жалпы қаражат көздері 3-кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша оның мәні төмендегідей.   

жыл басында   К тәуелсіздік =       148 809 502 мың тг                                           

                                                     211 492 199 мың тг                                        

қантар айында   К тәуелсіздік =     190 380 538 мың тг

                                                    435 826 690 мың тг

 

     Тәуелсіздік коэффициентінің ең аз мөлшері 0,6 болып  табылады. К_{тәуелсіздік} ≤ 0,6 бұл дегеніміз -шаруашылық субъектісінің барлық міндеттемелері өз меншікті қаржыларымен жабылады деген сөз.

     «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-ның қаржылық мәліметтері  бойынша тадданған бұл көрсеткіш  мәні 2-кезеңде де тәуелсіздік коәффициентін  ең аз мөлшерінен жоғары тұр. Әрі есепті айда өскен. Бұл «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-ның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетеді. Және алдағы уақыттағы қаржылық қиындықтардың азаятындығын білдіріп тұр корпорация қаржы жағдайы толық тәуелсіз деп санауға болады.  Корпорацияның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың сырттан тартылған (қатыстырылған) капиталға қатынасын көрсететін қаржыландыру коэффициенті болып табылады. Кестеде берілген мәліметтер бойынша «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-да бұл көрсеткіштің мәні:

         

          01.01.2009   К_{қаржыландыру}=148809502000:50068623=2,97

  

         01.01.2010 айында    К_{қаржыландыру}=190380538000:57016009=3,38 

     Қаржыландыру  коэффициенттің мәні 2010 жылдың қаңтар айы 3,38-ға тең болды. Бұл көрсеткіш жоғары деңгейде. Сондықтан болар корпорация ұзақмерзімді несиелерді тартуды көздемей қысқамерзімді несиелерді алуға мүмкіндік пайдалануды мақсат еткен. Бұл коэфициент жоғары болған сайын соғұрлым банктер мен инвесторлар қаржыландыруға соғұрлым сенімді кіріседі.

         Корпорацияның барлық қызметтері өзінің қаражаттарымен қамтамасыз етіле алады. Бұл жағдайды оң бағалап «Қазақмыс корпарациясы» АҚ-ның қаржылық тұрақтылығы жоғары дәрежеде деп айтуға болады.

        «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-ның  қаржылық жағдайының тәуелсіздік дәрежесін сипаттайтын  ең бiр маңызды көрсеткiштердiң бiрi «қаржылық тұрақтылық  коэффициентi»  болып табылады немесе оны  басқаша  инвестицияларды жабу коэффициентi  деп атайды. Ол меншiктi және ұзақмерзiмдi қарыз капиталының жалпы (авансталған ) капиталдағы үлесiн сипаттайды және мына формуламен анықталады:

             

 01.01.2009  К_{қаржы.тұрақтылық}   = 148809502000теңге : 211492199000теңге=  0,7      

            

 01.01.2010 К_{қаржы.тұрақтылық}  = 190380538000теңге : 435826690000теңге= 0,95     

    

       Бұл дербестiк коэффициентiмен салыстырғанда анағұрлым жұмсақ көрсеткiш. Батыс тәжiрибесiнде бұл коэффициенттiң  қалыпты мәнi 0,9-ға тең болуы керек, ал оның  0.75-тен төмендеуi қауiптi  деп есептеледі.

 Мұның  себебі ді ұзақмерзімді қарыз   қаражаттарының салдарынан болуы  мүмкін.

       Бұдан соң корпарацияның меншікті айналым қаржыларының динамикасы мен құрылымын жеке-жеке талданады.

          «Қазақмыс  корпорациясы» АҚ-ның  меншікті капитал құрамын келесі кестеден көруге болады [20]. 

  

  3-кесте. «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-ның меншікті капитал құрамы

[20, 3 бет]

    

       Меншікті айналым қаражаттарының  көлемін анықтау үшін  меншікті  капиталдың  сомасынан баланс  активінің  бірінші бөлімінің  жалпы сомасын алып тастау  керек. Жыл басы мен  есепті  айда меншікті айналым қаражаттарының   көлемі: 

      жыл басында             60933215000 теңге =(148809502000 - 87876287000) 

 

       қаңтар айында         98788872000 теңге =(190380538000 - 92591666000)

      

     Демек, меншікті айналым қаражаттары есепті айда   16855657000  теңгеге немесе 27,6%- ға көбейген.

        «Қазақмыс»  корпорациясы  өндірістік  кәсіпорын болғандықтан оның негізгі қаржылары негізгі құралдарды жаңартуға  жөндеуге кетті. Корпорация негізгі құралдармен қатар күрделі қаржалық салымдарды қаржыландыру үшін меншікті капиталға теңестіріліп  қосылатын  қысқа мерзімді несиелерді пайдаланғанымыз белгілі.

         Корпорацияда осы сырттан тартылған (қатыстырылған) капиталдың көзі ескеріліп, алдағы көрсеткіштің мөлшері анықталады. Бұл көрсеткіш абсолютті  болып табылады, оның динамикадағы өсуі-оң, ал төмендеуі-теріс бағыты ретінде  қарастырылады.

         Біздің мысалымыздағы «Қазақмыс корпорациясы» акционерлік қоғамында бұл көрсеткіштің  мөлшері  меншікті айналым қаражаттырынң  мөлшеріне тең. Себебі ұзақмерзімді несиелерді корпорация тартқан жоқ.

       Меншікті капиталдың негізгі құралдар мен басқа да активтер сатып алуға пайланылуын көрсететін бағалау коэффициентіне  инвестициялық коэффициенті жатады.Оның мәнін 5-ші кестеде көрсетілгендей Меншікті капиталдың негізгі құралдарға қатынасы арқылы есептеледі .Оның қолайлы мәні К_и ≥0,5 болса, онда «Қазақмыс корпорациясының» қаржылық жағдайында оңды жақтар көп деп айтуға болады.  

      Енді теория мен практика жүзінде кәсіпорын  қаржылық тұрақтылығының  мәні ретінде  кәсіпорын қаржы ресурстарын, қаражаттарын тиімді тарта  білумен қатар, оларды тиімді үйлестіре білумен байланыстыруға болады. Талдау кезінде  меншікті капитал айналым капиталының абсолюттік мөлшерін  анықтаумен қатар, оның жалпы  меншік капиталындағы үлес салмағын  да табу керек. Бұл көрсеткіш бұл көрсеткiш кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығының әлдеқайда  нақты сипаттамасы болып табылады. Арнайы қаржылық талдау әдебиеттерiнде оны iс жүзiнде  “жұмсау»( маневрлық) коэффициентi деп   аталады.

        Ол  кәсiпорынның меншiктi қаражаттарының  қандай бөлiгi, осы қаражаттарды еркiн жұмсауға  болатын, мобильдi нысанда  екендiгiн көрсетедi және келесi формуламен анықталады:

                                

                                      К _жұмсау =     меншiктi айналым капиталы                     ₍₂₎                                                        

                                                         меншiктi капитал.

   

   жыл басында         К_{жұмсау 01.01.06}   = 60933215000теңге : 148809502000теңге=  0,4     

 

  қазан  айында         К_{жұмсау 01.10.06}  = 77788872000теңге: 190380538000теңге = 0,45     

         Бұл коэффициенттi кейбiр қаржы аналитиктер осылай анықтайды. Коэффициенттің мәні өскен сайын корпорацияның жағдайы жақсара түскендігін білдіреді.

        Ұзақмерзiмдi қарыз қаражаттары негiзгi құралдарды алуға және капитал салымдарына бағытталатынын ескере отырып ресейлік профессор В.В.Ковалев бұл коэффициенттi меншiктi капиталға ұзақмерзiмдi  мiндеттемелердi қосып есептейдi.

        Корпорацияның  меншiк иелерi  өз қаражаттарын  мобильдi және иммобильдi  активтерге салудың  тепе-теңдiк принципiн сақтау керектiгiн ескеріп жүру керек  әрi  бұл баланс  өтiмдiлiгін қамтамасыз етедi.

        «Қазақмыс корпорациясы» АҚ-ның  2009 жылдың басы мен 2010 қаңтар айындағы жағдайы негізінде корпорацияның авансталған капиталының құрамы мен құрылымын таладған көрсеткіштердің тізімін бір кестеге жинап алып талдау  жасауға болады (Кесте 5) .

       Корпорацияныңың қаржылық тұрақтылығының  басты көрсеткiштерiнiң  бiрi «қорларды қалыптастырудың өз көздерiмен  қамтамасыз етiлу коэффициентi» болып табылады. Бұл көрсеткiштi тауарлы –материалдық қорлар мен шығындарды жабу коэффициентi деп айта бередi.Ол келесi формуламен анықталады: 

                              К _қ.қ =  меншiктi айналым капиталы         (3)

                                                      тауарлы-материалдық қорлар.