Жеке табыс салығы

      Жапонияның салыќ жүйесі Америка Ќұрама Штаттары және Еуропаның салыќ жүйесі секілді салыќ санының көлігімен ерекшелінеді. Мемлекеттік салыќтың әрбір түрі заңмен реттеледі. Жергілікті салыќтар туралы заң олардың түрлерін және шекті ставкаларын аныќтайды, ал бекітулерді жергілікті парламент жүзеге асырады. Елде мемлекеттік салыќтардың саны-30. Оларды 3 ірі топ бойынша жіктеуге болады:

1-ші  топ- заңды және жеке тұлғаға тікелей табыс салыќтары 2-ші топ- мүлікке салыќтар 3-ші топ- тікелей және жанама тұтыну салыќтары.

      Бюджетгің негізін тікелей салыќтар ќұрайды. Мемлекетке ең жоғарғы табысты жеке және жанды тұлғалардан табыс салыќтары ќұрайды. Ол салыќтыќ түсімдердің 50%-нан жоғары. Жеке тұлғалар мемлекетке табыс салығын 5 салыќ ставкасы бар прогрессивті шкала бойынша тәлейді: 10%, 20%, 30%, 40%, 50%.  Сонымен ќатар 3 салыќ ставкасы бар префектуралы табыс салығы бар: 5%,10%,15%. Осыған ќосымша әрбір тұлға табыс мөлшеріне байланысыз 1 тұрғын басына жылына 3.200 -нен мөлшерінде салыќ тәлейді.

      Токио тұрғындарының орташа жылдыќ табысы 90 жыддары 7.100-7.500 -мың нан ќұрады. Жапонияның басќа префектурасыңда ол айтарлыќтай төмен.  Орташа төлемді тұлғада табыстың 30%-нан көбі табыс салығына босалады. Жапонияның салыќ саясаты жергілікті орган үкіметінің ќаржысын наќтылауды ќарастырады: префектуралар, ќала, аймаќ, ауыл және т.б.1995 жылы жергілікті басќару органдарының жалпы табысы 80, 41 трлн. иен немесе жергілікті бюджет табыс бөлігінің 41,6 %-н ќұрайды. Жалпы мемлекеттік салыќтардан аударым 14,33 трлн иен немесе 17,8%-н ќұрады.

      Мемлекет  жергілікті органдарға жалпы ұлттыќ шараларды жүргізу үшін 10,65 трлн нен немесе 13,2 %-зы шамасында дотадия бөлді. Ќалған 20,3 трлн мен салыќтыќ емес түсімдердің соммасы.

      Жергілікті  салыќтардың ќұрылымына келетін болсаќ, 1995 жылғы көрсеткіштері бойынша жергілікті салыќтардың жалпы соммасынан ( 33,45 трлн нен) 18,8 трлн нен немесе 56,2 %-зы табыс салығына тиесілі. 31,4%-зы, яғни 10,49 трлн нен мүлік салығы, 12,4 %-зы немесе 4,16 трлн нен-тұтыну салғы.

      Жалпы мемлекеттік салыќтардың өзара ќатынасы басќаша, біраќ жалпы теңдендиялары бір.

      Мемлекеттің   табыс   салығы   —56,5%-ды,   мүлік   салығы-   25%-ды, тұтыну салығы-18,5 %-ды ќұрады /8/.

      Жапонияда мемлекет пен жергілікті басќару  органдары арасында салыќтың әртүрлі тобының бөлінісі төмендегі кестеде келтірілген /4 кесте/:

      1998 жылы Жапонияның мемлекетгік салыќтар соммасы 61 трлн 157 млрд-ќа дейін көбейді, соның ішінде 933 млрд мен кеден жинаќтары есебінен.

      Олардың үлестік салмағы өзгермейді, себебі бір мезетте жергілікті салыќтардың салмағы да әсті. Жапонияның салыќ жүйесінің 19-ғасырдың өзіндей ќалыптасты.  

Жапонияның 1995 жылғы табыстар бойынша ќұрылымы 

      Италия  елінің салық салу ерекшеліктері.

      Италияның мемлекеттік табысының ең маңызды көзі-жеке тұлғаларға салынатын жеке табыс салығы. Салыќ прогрессивті сипатќа ие және жеке тұлғамен есепті жылда алынған кешенді таза табысын ескереді. Бұл табыс меншікті жерден, капиталдан, кәсіпкерлік іс-әрекеттен, жалдан түседі немесе ќұралады. Меншікті жерден табыс жер участкелері және ќұрылыстағы табыстардан ќұралады. Жер рентасының мөлшері кадасторлыќ инвесторлармен реттеледі. Иемденушінің ќолдануындағы ќұрылыстарға салынатын салыќ мөлшері тариф негізінде бекітіледі. Жалға берілген ќұрылыстарға салыќ мөлшері келісімді жалмен ќамтылған жылдыќ жал төлемімен аныќталады.

      Салыќ салу маќсатында кешенді таза табысты  есептеуде жал төлемі 10%-ға төмен және ќұрылыс пен ғимаратты ќолдану ќажетіне сай 15%-ға тағы төмендеу мүмкін. 
 

Америка Ќұрама Штаты федеративті бюджетінің табыс ќұрылым (%) 

            Капиталдан табыс  өз ќұрамына салымдардан және ағымды банк салымдарынан алынатын пайыздар, дивиденттер, лотореялыќ ұтыстар, жалаќы, зейнетаќы түрлерінен басќа табыс көзі жоќ тұлғалар салыќ декларадиясын ұсынудан босатылады. Кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс таза табысты ескереді.  Мамандыќ жеке іс-әрекеттер жағдайында мысалы дәрігерлік, адвокаттыќ тәжірибеде табыстан наќты шығындар есептен шығарылады.

      Жеке  тұлғалар табыс салығы прогрессивті сипатќа ие. ¤згертулер инфляция индексін ескере отырьш енгізіледі.

      1993 жылы 7,2 млн лирға дейінгі табысќа салыќ 10%-дыќ ставкамен салынады,7,2 млн лирден-14,4 млн лирге дейінгі табысќа — 22%-дыќ салыќ салынады, 14,4 млн лирден-30 млн лирге дейін-27%-дыќ ставкамен салыќ салынады. Асырауыңда жанұясында адам болатын немесе табысы 5,1 млн лирден аспайтын жанұя салыќ жеңілдіктерін ќолданады. Табыс салығы салыќ органына табыс етілетін, табысы туралы декларадия толтыру арќылы жеке тұлғаның өзімен жүргізіледі /2/.

      Америка Ќұрама Штатгарындағы  салыќ салу ерекшеліктері:

      Американың салыќ жүйесі 200 жылдан бері дамып келеді және нарыќтыќ ќатынастардың әрістеуіне себепші болып келеді. Ірі және тұраќты түсімдерді беретін салыќтартардың федерадиялыќ бюджетке бағытталуы төмендегі кестеде кәрсетілген /5 кесте/.

      Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, федеративті бюджеттің негізгі бәлігін жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы алып отыр. 1995 жылы оның үлесі-44,2%-ды ќұрады. Тұрғындардан жиналатын табыс салығы жеке тұлғалардан, сонымен ќатар заңды тұлға мәртебесі жоќ жеке кәсіпорындар, серіптестіктерден алынады. Әрбір салыќ төлеуші жеке тұлға өзінің мәртебесіне ќарай былай бөлінеді: жалпы салыќ декларадиясын толтыратын ерлі-зайыптылар, бөлек салыќ декларациясын толтыратын ерлі-зайыптылар, жесірлер, жалғыз тұратын салыќ төлеушілер. Ќай топќа жататынына байланысты салыќ төлеуші өзіне тиесілі салыќ жеңілдіктерін алады.

Табысты есептеу 3 кезеңде жүргізіледі:

      1) жиынтыќ табысты есептеуде табыстың жалпы соммасы: жалаќы, аннуитет, зейнетаќы, бағалы ќағаздар бойынша табыстар, сыйаќылар, бонус,    роялти,    рента,    марапаттаулар,    әлеуметтік    жеңілдіктер, стипендия, және т.б ескеріледі.

      2) түзетілген жиынтыќ табыс аныќталады. Жиынтыќ табыстан әртүрлі жеңілдіктер алынады ( 25%-га дейін).  Олар сауда және өндірістік шығындар бағалы ќағаздар сатудан зияңдар, рента, роялти алумен байланысты шығындар, медидиналыќ саќтандыру ќорына салымдар.

      3) салыќ салынатын табысы түзетілген  жиынтыќ табыстан жіктелген немесе стандартты шегерімдерді алу жолымен аныќталады, олар: салыќ төлеушінің салыќ салынбайтын минимумы ( 2.000 дол), асырауындағы әрбір адам үшін салыќ салынбайтын минимум, стандартты жеңілдіктер (жалғыз тұратын адамдарға-3.000 дол, ерлі-зайыптыларға-5.000 дол, жанұя басшысына-4,7 мың дол), 65 жастан асќан тұлғалар мен мүгедектерге (жалғыз тұратын адамдарға-750 дол, жанұя басшысына-1,125 мың дол), көз көру ќабілеті жоќтарға —750 дол, табиғи апат залалдары (табыстың 10%-нан асатын) медидиналыќ маќсатќа шығындар - түзетілген жиынтыќ табыстың 7,5%-зы ќайырымдылыќ ќорларға салымдар.  Көрсетілген шегерімдер түзетілген жиынтыќ табыстың 50% мөлшеріне дейін жүргізіледі.

      Табыс салығы-бұл төлем көзінен салыќ салынатын салыќ болып табылады. Жоғарыда көрсетілген 2 кестеде ең ірі бөлім-жеке тұлғалар төлейтін табыс салығы ќұрайды. Бұл салыќ прогрессивті шкала бойынша алынады. Егер салыќ бүкіл жанұяға салынатын болса, оңда салыќ салынатын табысты аныќтау үшін жанұя табысының барлыќ тұрлері бойынша жиынтыќ табыс соммасы алынады.  Салыќтыќ есеп үшін бар табыс түрі жинаќталады: жалаќы, кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс, зейнетаќы, жәрдемаќы, бағалы ќағаздардан табыс және т.б /2/.

      Жиынтыќ табыстан сол табысты алуға кеткен іскерлік шығындар алынып тасталады. Шегерістерді жүргізгеннен кейін салыќ төлеушінің таза табысы пайда болады. Кейін таза табыс соммасынан жеке салыќтыќ жеңілдіктер алынады, соның ішінде табыстардың салыќ салынбатын минимумы. Салыќ салынбайтын минимумды ќоспағаңда, салыќ салынатын табыс ќайырымдылыќ ќорларға салымдар, алименттер, медидиналыќ ќызмет ету, жылжымайтын мүлік кепілі бойынша ипотекалыќ ќарыздың % соммаларына кемітіледі. Американың табыс салығының ставкілерінің даму эволюдиясын ќарастыратын болсаќ, оңда 1986 жылға дейін 14 ставкадан тұратын күрделі салыќ жүйесі ерекет етті (11%-дан 50%-ға дейін).1986 жылда жүргізілген реформадан кейінгі жылда 5 салыќ ставкасы енгізілді: 11%, 15%, 28%, 35%, 38%. 

Америка Ќұрама Штатаға ќолданылатын жеке табыс салығының ставкалары