Жеке табыс салығы

1.2 Жеке табыс салығының салық жүйесіндегі ерекшеліктері

    Жеке  табыс салығының ерекшелігі-бұл салыќ төлеуші жеке тұлға түрінде бекітілуі. Ќазіргі салыќ заңдылығында жалпы ќабылданған салыќ тәжірибесіне сүйене отырып жаңадан ќұруға бағытталған іс-шаралар жүргізілді.

      Бұл    жеке    табыс    салығының    шетелдік    терминологиясын ќолдануға негіз болды. Жеке табыс салығының жалпы ќұрылымы 2 кестеде көрсетілген:

Жеке  табыс салығының ќұрылымы 

 

      Резидент  —заңды тұлға түріндегі үлесі мен акцияларды өткізуден түскен жеке тұлғалар табысына салыќ салу (2006 жыл 1 ќаңтарға дейін әрекет етуші заң бойынша) /12/.

      Салыќ салудың жалпы принциптері: ќатысу үлесі —акционерлік ќоғамнан басќа консорциум, бірлесіп ќұрылған ұйымдардағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктерімен үлестік ќатысуы.

      Салыќ кодексінің 12 бабына сәйкес жеке тұлғаның бағалы ќағаздарды сатумен және заңды тұлға ретінде үлестік ќатысулардан алынатын табысына тек инфлядияға түзетілген осындай сатудан алынған ќұн өсімі.

      Мұңда көрсетілген табыс жеке тұлғаның мүліктік табысына жатады. Резидент —заңды тұлға ретіндегі үлестік ќатысу мен бағалы ќағаздарды сатудағы ќұн өсімінен алынған табысќа салыќ салынады.

      Акция сатудан алынған жеке тұлғалардың табысына салыќ салу және тұлғаның салыќ салынатын табысына жабыќ акционерлік ќоғамның акциясын сатудан алынған ќұн өсімі жатады. Ашыќ акционерлік ќоғамның акциясын сатудан алынған табыс жиынтыќ жылдыќ табыстан шегерілуге тиіс, яғни 1 салыќ салудың жалпы приндиптері:   ќатысу үлесі-акционерлік  ќоғамның құрылымынан басќа консордиум, бірлесіп ќұрылған ұйымдардағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктерімен үлестік ќатысуы. Салыќ кодексінің 12 бабына сәйкес жеке тұлғаның бағалы ќағаздарды сатумен және заңды тұлға ретінде үлестік ќатысулардан алынатын табысына тек инфляцияға түзетілген осындай сатудан алынған ќұн өсімі. Мұнда көрсетілген табыс жеке тұлғаның мүліктік табысына жатады. Резидент-заңды тұлға ретінде үлестік ќатысу мен бағалы ќағаздарды сатудағы ќұн өсімінен алынған табысќа салыќ салынады табыс салығымен салынбайды. Мысалы: жеке тұлға ашыќ акционерлік ќоғамнан ќұны 70. 000 теңге акция иемденіп алады.

     Кейін бұл тұлға осы акцияларды 100.000 теңге көлеміңде өсім алады.

Бұл өсім жеке тұлғалардың салыќ салынатын табысына жатпайды, себебі бұл табыс ашыќ акционерлік ќоғамнан акция иемдену нәтижесінде пайда болды. Мысалы: жеке тұлға жабыќ акционерлік ќоғамға бұрын 60.000 теңгеге иемденіп алған акцияларын 120.000 теңге бойынша сатады. ¤ткізу мерзіміне инфляция деңгейі 1.1 -ді ќұрады. инфляцияға түзетілген акция ќұны 66.000 теңгені ќұрады (60.000 * 1.1) . Осыған сәйкес жеке тұлғаның салыќ салынатын табысына 54.000 теңгені ќұрайтын ќұн өсімінің соммасы енгізіледі (120.000-66.000) .Резидент емес заңды тұлғаның ашыќ акционерлік ќоғам акцияларын өткізуден алынған табысы төлем көзінен салыќ салынуға жатпайды. Мысал: резидент емес заңды тұлға Ќазаќстандыќ ашыќ акционерлік ќоғамның акциясын жалпы 1.000.000 соммаға иемденіп алады. Кейін осы резидент емес тұлға осы акцияларды 1.500.000 теңге бойынша өткізеді. 500.000 теңге көлеміндегі табысќа төлем көзінен салыќ салынбайды. Резидент емес жеке тұлғаның жабыќ акционерлік ќоғамның акцияларын өткізуден алған табысына төлем көзінен салық салынуға жатады. Резидент заңды тұлға ретіңде ќатысудан алған үлесін өткізулен алған табысќа 15 % -тік ставка бойынша салыќ салынады. Ќатысу үлесі дегеніміз- акционерлік ұйымдарды ќоспағанда, ќұрылған ұйымдар мен консорциумдардағы ќатысу үлесі табылады. Жабыќ акционерлік ќоғамның акцияларын өткізуден алған табысќа 15 %-тік ставка ќолданылмайды. Резидент емес жеке тұлғаның жабыќ акционерлік ќоғамның акцияларын өткізуден алған салыќ салынатын табысына төлем көзінен 20 %-тік ставка бойынша салыќ салынады. Жеке тұлғаға басќа жеке тұлғадан мұра немесе сый арќылы келген мұлік ќұны табыс салығы мен салынудан босатылады. Акциялар мүлік болып табылғандыќтан, олардың жеке тұлғаға басќа жеке тұлғадан мұра немесе сый арќылы келген ќұнына табыс салығы салынбайды.

      Жеке  тұлғалардың  ќатысу  үлесін  өткізуден  алған  табысына салыќ  салу. Резидент  заңды тұлға ретіңде жеке  тұлғаның  ќатысу үлесін өткізуден алған табысына төлем көзінен 15 % -тік ставка бойынша салыќ салынады. Мұнда салыќ салынатын табыс дегеніміз ќатысу үлесін өткізуден алған және ќатысушының жарғылыќ капиталға енгізген, инфляцияға түзетілген жеке мүлкі ќұны арасындағы оң айырма. Мысал: жауапкершілігі шектеулі серіктестікте жеке тұлға ќатысу үлесін 2.000.000 теңге бойынша өткізеді. Осы серіктестікке жеке тұлғаның жарғылыќ капиталға енгізген салымы 500.000 теңгені ќұрады. 1.1 инфляцияның шартты деңгейіне түзетілген жеке тұлғаның жарғылыќ капиталға салымы 550.000 теңгені ќұрады ( 500.000 * 1.1 ). Нәтижесінде жеке тұлғаның салыќ салынатын табысы 1.450.000 теңгені ќұрады ( 2.000.000 - 550.000 ) , ал төлем көзінен салыќ 217. 000 теңгеге тең (1.450.000 * 15%). Осыған сәйкес жеке тұлға таза табысты 1. 782.500 теңге көлемінде алады ( 2.000.000-217.500).

      Резидент  жеке тұлға резидент заңды тұлға ретінде ќатысу үлесін өткізуден алған табысы төлем көзінен салыќ салуға жатады. Ќатысу үлесі жеке тұлға үшін мүлігі болып табылады. Сондыќтан жеке тұлғаның басќа жеке тұлғадан мұра немесе сый арќылы алынған ќатысу үлесінің ќұнына салыќ салынады.

      Жеке  табыс салығының ерекшелігі - бұл салыќ төлеушіні жеке тұлға түрінде бекітілуі. Ќазіргі салыќ заңдылығында жалпы ќабылданған салыќ тәжірибесіне сүйене отырып, салыќтарды жаңадан ќұруға бағытталған іс-шаралар жүргізілді. Бұл жеке табыс салығының шетелдік терминологиясын ќолдануға негіз болды.

      Жеке  тұлға ағымдағы салыќ кезеңінде аяќталатын кез келген үздіксіз 12 айлыќ кезеңде кемінде 183 күн тізбелік күн Ќазаќстан Республикасында болса, ол ағымдағы салыќ кезеңі үшін тұраќты болатын жеке тұлға деп танылады. Егер ағымдағы салыќ кезеңінде және өткен 2 салыќ кезеңінде Республикада болған күндердің санына мьшадай:

-   ағымдағы салыќ кезеңінде болған күндердің санына —1;

-   өткен 1-ші салыќ кезеңінде болған күндердің санына-1/3;

- өткен   2-ші   салыќ   кезеңіндегі  болған   күндердің   санына-   1/6 коэффиценттерін    әрбір    салыќ    кезеңіне    ќолдана    отырып аныќталған күндердің саны кемінде 183 күн тізбелік күн болған жеке тұлғада  ағымдағы салыќ кезеңі үшін тұраќты болатын жеке тұлға деп танылады. Егер жеке тұлға салыќтыќ ағымды кезеңде Республикада 30 күн тізбелік күннен аз тұрған болса, онда мұндай жеке тұлға тұраќты болатын адам деп танылмайды.

      Егер  жеке тұлға Республикада болуы аяќталатын жылдан кейінгі жылда резидент болмаса, онда тұлға Республикада болатын соңғы күнінен кейінгі кезең үшін резидент емес деп танылады.Мынадай шарттар бір мезгілде орындалған жағдайда:

      1) жеке тұлға Республиканың азаматы болса немесе оның тұруға рұќсаты (ыќтияқаты) болса;

      2) жеке тұлғаның отбасы және жаќын туыстары осы Республикада тұрса;

      3) кез  келген  уаќытта жеке  тұлғаның  тұруы  және  оның  отбасы мүшелерінің жеке меншік ќұќығындағы немесе өзге де негіздерде тәсілі жылжымайтын мүлкі осы  Республикада бар  болса, онда жеке тұлғаның өмірлік мүдделерінің орталығы осы Республикада орныќќан    деп    ќарастырылады.    Ќазаќстан    Республикасының азаматтары   болып табылатын жеке  тұлғалар,   Республиканың азаматтығына ќабылдау туралы өтініш.

      Республиканың   азаматтығын   ќабылдамай,    осында   тұраќты тұруға рұќсат ету туралы өтініш берген мынадай жеке тұлғалар:

-   мемлекетгік       билік       органдары       шет       елге       іс сапарға жібергендер, соның        ішіңде        дипломатиялыќ,        консулдыќ мекемелердің, халыќаралыќ ұйымдардың ќызметкерлері, сондай-аќ аталған жеке тұлғалардың отбасы мүшелері;

-   тұраќты      халыќаралыќ      тасымалдарды      жүзеге      асыратын Республиканың заңды тұлғаларына немесе азаматтарына тәсілі көлік ќұралдарының экипаж мүшелері;

-   Республиканың    шегінен    тыс    жерлерде    орналасќан    әскери базалардың  әскери  бөлімдердің,  топтардың,  контингенттердің немесе    ќұрамалардың   әскери    ќызметшілері   мен    азаматтыќ ќызметкерлері;

-   Республиканың    шегінен    тыс    жерлерде     орналасќан    және Республиканың  меншігі немесе  субъектілері  болып табылатын объектілерде жұмыс істейтіндер;

-   оќу немесе тәжірибеден өту маќсатымен Республиканың шегінен тыс жерлерде жүрген студенттер,  стажерлар, тәжірибешілер  оќу немесе тәжірибеден өтудің бүкіл кезеңіңде;

-   сабаќ беру, кеңес беру немесе ғылыми жұмыстарды жүзеге асыру маќсатымен     Республиканың    шегінен   тыс   жерлерде   жүрген оќытушылар мен ғылыми ќызметкерлер  сабаќ  берудің  немесе аталған жұмыстарды орындаудың бүкіл кезеңіңде Республикада тұрған   уаќытына   және   осы   кезделген   басќа  да   өлшемдерге ќарамастан резидент жеке тұлғалар деп танылады.

      Резидент  жеке тұлға - бұл Ќазаќстан Республикасында үнемі болатын, өмірлік мүдделерінің орталығы осы территорияда шоғырланған азаматтар болып табылады. Резидент салыќ төлеуші жеке табыс салығы бойынша   декларацияны салыќ есебі жылынан  кейінгі жылдың     31 наурызынан кешіктірмей табыс етуі тиіс. Бұл салыќ төлеушіге тән критерийлер мыналар:

1) төлем көзінен салыќ салынатын табыстың болуы.

2) салыќ  жылында 2004 айлыќ есептік көрсеткішке тең соммаға бір ірі сатып алу жасаса (үй ќұрылысына ќажетті материалды есептемегеңде).

3) Республикадан тыс жерлерінен жеке тұлғаның табыс алуы.

4) Республикадан тыс жерлерінде шетел банк шоттарында аќшасы бар жеке тұлға.

5) Республиканың парламент депутаттары, судьялар.

      Негізгі жұмыс орны бойынша жеке тұлғаның ќазіргі көздегі төлемдері 2 категорияға бөлінеді:

      1)   кәсіпорын іс-әрекетімен байланысты емес шаруашылыќ әрекет етуші субъектілердің тікелей немесе жанама табысы болып табылатын шығыстар.    Шығындар   жалпы   соммасынан   төлем   көзінен    15% мөлшерде жұмыс беруші- заңды тұлғамен табыс салығы төленеді.

      2)  шегерімге жатќызылатьш, кәсіпорын іс-әрекетімен байланысты шаруашылыќ әрекет етуші субъект жұмыскерлерінің тікелей немесе жанама табысы болып табылады шығыстар. Мұнда жеке тұлғаның 1 айлыќ есептік көрсеткішті     өз  есебіне     және  әр  ай  сайын  өз асырауындағы әрбір адамға осы көрсеткішті шегеруге мүмкіңдігі бар.

      Салыќтың бірыңғай алынуы үшін ќайта есептеу коэффициенті ќолданылады. Мемлекеттік табыс министрлігі жеке табыс    салығы бойынша алыну коэффициентін енгізді. Жеке табыс салығын салу объектілері: 1 төлем көзінен салыќ салынатын салыќтар:

      1) жұмысшының табысы- шегерім соммасына кемітілген материалды, әлеуметтік   игілік   немесе   басќада  материалды  көмек  ретіндегі натуралды   немесе   аќшалай   түрде   жұмыс   берушінің   төлейтін табыстары     натуралды     түрдегі     табыс-ќайтарымсыз     негіздегі жұмысшының өз мүддесіне көрсетілетін ќосылған ќұн салығы мен акция ќұнын ќосќандағы тауарлардың  ( жұмыс, ќызмет) ќұн;

      2) материалды   пайда  тұріндегі  табыс   -   өз   ќұрамына  мыналарды енгізеді:

-жұмыскермен өткізілетін тауар ( жұмыс, ќызмет) ќұны мен сол тауардың өзіңдік ќұны арасыңдағы теріс айырма;

-   жұмыс берушінің шешімі бойынша жұмыскердің оның алдындағы ќарыздарын немесе міндеттерін жою

-   өз жұмысшыларын  мүліктік  саќтандыру  бойынша  саќтандыру сыйаќыларына кеткен жұмыс берушінің шығындары

• өз іс-әрекетімен байланысты емес жұмысшылардың шығындары

      3) бірлік төлемдерден табыс — азаматтыќ-ќұќыќтыќ сипаттағы заңды тұлға    немесе    кәсіпкерлік    келісім    жасау    бойынша    салыќ төлемдерінің табысы

      4) ұтыс,   сыйаќы,   дивидент   түріндегі   табыстар-   Республиканың ¦лттыќ Банктің лицензиясы негізінде банктік іс-әрекеттін түрін жүзеге    асыратын банктер   мен   ұйымдарға   салған   салымдар бойынша сыйаќыларды ќоспағанда, жеке тұлғаға дивидент , ұтыс, сыйаќы түріндегі төленетін төлемдер.