Кәсіпорынның айналым капиталын қаржылық басқару

Кәсіпорындардың дебиторлық қарызын  тиімді басқару мақсатымен дебиторлық қарызды басқару саясаты жасалынып және орындалуы керек.

Дебиторлық қарызды басқару  саясаты – кәсіспорынның айналым  активтері мен маркетингтік жалпы  саясатының бір бөлігі болып есептелінеді, сондықтан сатылатын өнімдер көлемін көбейтуге, қарыздың жалпы мөлшерін оңтайлану арқылы өз уақытында төлемді қамтамасыз етуді қажет етеді.

Кәсіпорынның дебиторлық қарызын басқару саясатын құру төмендегі  негізгі кезеңдер арқылы жасалынады:

- Кәсіпорынның өткен кезеңіндегі  дебиторлық қарызына талдау жасау.

Бұл талдаудың негізгі мақсаты  кәсіпорынның дебиторлық қарызының  құрамын және деңгейін бағалау және оған жасалған инвестицияның тиімділігін  анықтау.

Тұтынушылардың есептегі дебиторлық қарызын талдау – тауралық және олардың несиесі бойынша жасалынады.

Талдаудың бірінші кезеңінде кәсіпорынның дебиторлық қырызының деңгейі бағаланып, оның өткен кезеңдегі серпіні  қаралады.

 Бұл деңгейді бағалау дебиторлық  қарызды айналым активтеріне  бөлу коэффициентін анықтау негізінде  төменгі формула бойынша септеледі:

ДҚ_к = ДҚ_с / АА_с

ДҚ_к–айналым активтерін дебиторлық қарызға айналыдыру коэффициенті,

ДҚ_с –кәсіпорынның дебиторлық қарызының жалпы сомасы (немесе тауарлық және тұтыну несиесі бойынша қарыз сомасы),

АА_с –кәсіпорынның жалпы айнламы активтерінің сомасы.

Талдаудың екінші кезеңінде дебиторлық қарызды инкассациялаудың орташа кезеңі және қаралған кезеңдегі оның айналымдығының саны анықталады.Бұл көрсеткіш келесі формуламен анықталады:

ДҚИ_к = ДҚ_қ / ӨС_ас

ДҚИ_к – кәсіпорнның дебиторлық қарызын инкассациялаудың орташа кезеңі,

ДҚ_қ – қаралған кезеңдегі дебиторлық қарыздың орташа қалдығы,

ӨС_ас– қаралған кезеңдегі өнімді сатудың бір күндік айналым сомасы.

Дебиторлық қарыздың айналым саны белгілі бір кезеңдегі инвестицицяның айналым жылдамдығын сипаттайлы. Бұл көрсеткіш келесі формуламен есептелінеді:

ДҚ_ас =СӨ_ас / ДҚ_қ

 

ДҚ_ас–кәсіпорынның қарлаған кезеңдегі дебиторлық қарызының айналым саны,

СӨ_ас –қаралған кезеңдегі сатылған өнім бойынша айналымның жылпы сомасы,

ДҚ_қ –қаралаған кезеңдегі кәсіпорынның дебиторлық қарызының орташа қалдығы.

Талдаудың үшінші кезеңінде мерзімі  өтіп кетекен дебиторлық қарыздың құрамы қаралып, қауіпті, үмітсіз қарыздар анықталады. Мерзімі өткен дебиторлық қарыз коэффициентін келеіс формула  арықылы есептейді:

 

МӨДҚ_қ =ТД_қс / ДҚЖ_с

 

МӨДҚ_қ–мерзімі өткен дебиторлық қарыз коэффициенті,

ТД_қс – көрсетілген мерзімдегі төленбеген дебиторлық қарыз сомасы,

ДҚЖ_с – кәсіпорынның дебиторлық қарызының жалпы сомасы.

 

 

3.  Кәсіпорынның айналым капиталын  қаржылық басқаруды жетілдіру  жолдары

3.1 Айналым активтерінің көлемін  басқаруды жетілдіру

 

Мұндай жетілдіру жолын айналым  активтерін қолдану тиімділігі мен тәуелділігінің берілген қатынасын қамтамасыз ететін, таңдаған айналым активтерін құру саясатының типіне байланысты болуы керек. Айналым активтерінің көлемін жетілдіру процесі оларды басқару саясатын қалыптастырудың бұл саясатында келесі үш негізгі этаптан тұрады:

• Бірінші этапта алдыңғы кезектегі айналым активтерінің нәтижелері талданып, қорларды сату, операциялық, оның ішінде өндірістік және қаржылық циклдарды қысқартуға бағытталған шаралар жүйесі анықталады. Бірақ жеке циклды қысқарту өндіріс және тауарды өткізу көлемінің қысқаруына апармауы тиіс.
• Екінші этапта таңдалған айналым активтерінің қалыптасу саясаты, жоспарланған өндіріс және өнімнің жеке түрлерін өткізу көлемі, операционды циклдің жасырын қорларының қысқаруы негізінде бұл активтердің жеке түрлерінің көлемі мен деңгейі жетілдіреді.
• Үшінші этапта қәзіргі кезеңдегі кәсіпорын айналым активтерінің жалпы көлемі анықталады:

АкКж=ШқСк+ӨдСк+ДқСк+АаСк+БАк

Ак Кж – қарастырылатын алдыңғы кезең соңына кәсіпорынның айналым активтерінің жалпы көлемі;

Шқ Ск – қарастырылатын алдыңғы  кезең соңына кәсіпорынның шикізат  және материалдар қорының сомасы;

Өд Ск – қарастырылатын алдыңғы  кезең соңына кәсіпорынның дайын  өнім қорларының сомасы;

Дқ Ск – қарастырылатын алдыңғы  кезең соңына кәсіпорынның дебиторлық қарызының сомасы;

Аа Ск – қарастырылатын алдыңғы  кезең соңына кәсіпорынның ақшалай  активтерінің сомасы;

БАк – қарастырылатын алдыңғы кезең  соңына кәсіпорынның басқа да активтерінің сомасы.

 

3.2 Кәсіпорынның айналым капиталын  пайдалану тиімділігін жетілдіру  жолдары

 

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеттілігі  өндіріске салынған активтердің  айналымдылық деңгейінен тәуелді болады. Айналымдылық көрсеткіштері қаншалықты жоғары болса, соншалықты өндіріске  салынған активтер нақты ақша қаражаттарына  жылдам айналады, яғни кәсіпорын өзінің қарыздық міндеттемелерін уақытылы орындай алады.

Кәсіпорынның  айналым капиталының айналымдылық деңгейі әр түрлі болады. Активтердің  айналымдылық көрсеткіштері кәсіпорын  мүлкінің құрылымын анықтайды және кәсіпорын активтерінің жекелеген  түрлерінің (негізгі құралдардың, тауарлық-материалдық  құндылықтардың, дебиторлық қарыздың) айналым жылдамдығынан тікелей  тәуелді болады.

Айналым капиталының айналым ұзақтығы көптеген сыртқы және ішкі факторларға байланысты болады. Сыртқы факторларға келесілерді  жатқызуға болады:

Кәсіпорынның  салалық ерекшеліктері (мысалы, өнеркәсіп  саласының кәсіпорындарындағы ағымды активтердің айналым жылдамдығы қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындарындағы активтердің айналым жылдамдығынан  төмен болады);

Кәсіпорын қызметінің ерекшеліктері (өндірістік, жабдықтаушы, білім саласындағы  кәсіпорындар);

Кәсіпорынның  өндірістік қабілеті;

тұтынушылар арасындағы қарым- қатынастар, кәсіпорынның өніміне деген сұраныстың болуы).

Айналым капиталын қолданудың тиімділігіне әсер ететін ішкі факторларға келесілер  жатады:

• Шығындарды басқару жүйесі (өндіріске қажетті материалдардың тиімді мөлшерін анықтау);
• Кәсіпорынның баға саясаты;
• Тауарлық- материалдық құндылықтарды бағалаудың тиімді әдістерді (өндірістік, орташа салмақталған құн, ФиФО, ЛиФО) қолдануды қажет ететін есеп саясаты.

Капиталдың  айналымдылығының артуы материалдық  құндылықтарды басқару жүйесінің  тиімділігінің артқанын және кәсіпорынның өндірістік белсенділігінің өскенін сипаттайды. Активтердің айналымдылығының төмендеуі кәсіпорынның қолында шектен тыс материалдық құндылықтардың, дебиторлық қарыздың, ақша қаражаттарының шоғырланғанын білдіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қорытындылай  келсек, айналым капиталы - бұл кәсіпорынның өндірістік циклының әрбір кезеңіндегі  ағымды операцияларына салынған қаражаттарының жиынтығы. Олар өздерінің жоғары өтімділіктерімен сипатталады. Айналым капиталының  өтімділік деңгейі олардың өндірістік айналым барысында ақша қаражаттарына  айналу қабілетімен анықталады.

Өндірістік  немесе басқа коммерциялық қызметті жүзеге асырушы кәсіпорын нақты  қаражаттармен, өндірістік негізгі  және айналым капиталдарымен қамтамасыз етілуі тиіс. Айналым капиталы кәсіпорынның қызмет етуіне қажетті мүліктің негізгі  құрамдас белігі болып саналады.

Айналым капиталы тек өзінің өтімділігімен  сипатталып қоймай, құрамы мен құрылымы тұрғысынан да сипатталады. Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның айналым капиталын  басқарумен тығыз байланысты болып  келеді. Әр түрлі шаруашылықта айналым  капиталының құрамы мен құрылымы алуан түрлі. Ол кәсіпорынның меншіктік, өндірістік, сатушылар мен сатып  алушылардың өзара қатынасы ерекшеліктеріне, өндірістік шығындар құрылымына, қаржылық жағдайына байланысты.

Айналым капиталдары меншікті, қарыз және қосымша тартылған қаражаттар арқылы қалыптасады. Активтердің қалыптасуы туралы мәліметті меншікті капитал  немесе міндеттемелер бөлігінен  көруге болады.

Айналым капиталының тиімділігін анықтайтын бірнеше көрсеткіштерді ескерген артық  болмайды: айналым капиталының айналымдылық коэффициенті; өндірістік материалдар  айналымдылығы; дебиторлық қарыз айналымдылығы; ақша қаражаттары айналымдылығы; айналым  капиталын жүктеу коэффициенті айналым  капиталының айналыс ұзақтығы.

Айналым капиталының айналым ұзақтығы сыртқы және ішкі факторларға байланысты болады. Сыртқы факторларға: кәсіпорынның салалық  ерекшеліктері, қызметінің ерекшелігі, өндірістік қабілеті, шаруашылық ету  шарттары.

Ал ішкі факторларына: шығындарды басқару жүйесі, кәсіпорынның баға саясаты, тауарлық-материалдық  құндылықтарды бағалаудың тиімді әдістерін  қолдануды қажет ететін есеп саясаты.

ЖШС «Ұлан» экономикалық тиімділігін айналым  капиталын және баланстық міндеттемелерін  жоғары деңгейде пайдалана отырып арттыруға  болады және әрбір серіктес кәсіпорын  қажетті деңгейде бас «ана» компанияның  жағдайын жақсарту, жаңарту үшін үлесін қосқаны жөн.

Кәсіпорынның  серіктестерінің басты міндеттері - нақты қаржыландыру көздерімен қамтамасыз етілмеген ағымды қаржылық мұқтаждықты  қысқарту үшін айналым капиталының  айналым жылдамдығын қолайлы  деңгейде ұстап отыру болып табылады. Айналым капиталын қаржыландырудың  жоғарыдаайтылған әдістерін қолдану  ЖШС «Ұлан» қызмет ерекшелігіне, оның мамандарының біліктілігіне, жабдықтаушылар мен тұтынушылармен қарым-қатынасына және басқа да факторларға байланысты болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

 

1. Арынов Е.М.,Трофимов А.Е.Международные экономические организации и экономические союзы. Алматы, 1998.
2. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. М., 2000.
3. АхметоваШ.С.,Мамыров Н.К.,СахановА.Н.Государство, предпринимательство и общество. А., 2000.
4. Байгишев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. А., 1998.
5. Байгадамова Ж.И. Сариева А.Б. Сетказиева А.Н. Инвестиционная активность предприятия Республики Казахстан, А., 1999.
6. Вершина Г.С. Исатаева А.А. Экономика и планирования коммерческого предпринимательства. А. 2000.
7. Горбашко Е.А. Жанабилов М.С. Карлик А.Е. Управление экономикой предприятия. А. 1999.
8. Герчикова И.Н. Международные экономические организации, регулирования мирохозяйственных связей и предпринимательской деятельности. М., 2000.
9. Диктярева О.И. Малянова Т.Н., Саркизов С.В. Внешняя экономическаядеятельность. М., 1999.
10. Ю.Давлетова М.Т., Челикбаев А.Д. Иглйкова Г.Н. Международный бизнес.А. 2000.
11. Дюсенбаева К.Ш. Анализ финансового состояния предприятия А., 1998.
12. Доганова Т.Н. Халықаралық экономика. А. 2000.
13. Дюсенбаев К.Ш. Тулегинов Т. Жумагалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылықжағдайын талдау. А., 2002.
14. Ержанов А.Б. Международные экономические отношения. А. 1999.
15. Звонова Е.А. Валютно-кредитный механизм коммерческих связейпредприятия. М., 1999.
16. Кенжегузин М.Б. Интеграция Казахстан в мировую экономику: проблемыи перспективы. А., 1999.
17. Кенжегузин М.Б. Мировые рынки: возможности и перспективы участияКазахстана. А, 2000.
18. Кереев А. Международная экономика М., 2000.
19. Круглов В.В. Основы международных валютно-финансовых и кредитныхотношений. М. 2000.
20. Кошенова А.К. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. А. 2000.
21. Мадиярова Д.М. Сыртқы экономикалық қатынас және экономикалық қауіпсіздік. А. 2000.
22. Егемен Казақстан 2010 ж. – 25 наурыз.
23. Государственная кадровая политика: концептуальные основы, приоритеты, технологии реализации. М.: 1996.
24. Стиль работы и образ жизни руководителя: анализ проблемы, рекомендации. М.: Экономика, 1985.