Кәсіпорынның айналым капиталын қаржылық басқару

 

Өндірістік  мақсаттағы мүлік коэффициенті келесідей  шекті мәнге ие болады:

Кө ≥ 0.5. Егер ол 0,5-тен төмен түсіп кетсе  және кәсіпорынның өз қаржы жағдайы  жеткіліксіз болса, онда өндірістік мақсаттағы мүлікті ұлғайту үшін ұзақ мерзімдік займдық қаражаттарды тарту жөн болады.

Өндірістік  мақсаттағы мүлік коэффициенті 2012 жылы 0,29-ға тең болды, ол ұсынылған мәннен әлдеқайда төмен.

 

Кесте 2.5 - «Ұлан» ЖШС техникалық жағдайының 2012 жылдың көрсеткіштері.

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі (мың тг)	Жыл басына	Жыл соңына
1	Алғашқы құн бойынша есептелген  негізгі құралдар	мың тг	15 901	15 607
2	Негізгі құралдардың тозуы	мың тг	599	1 133
3	Қалдық құн бойынша есептелген  негізгі құралдар	мың тг	15 302	14 474
4	Негізгі құралдардың тозу коэффициенті	мың тг	3,77%	7,26%
5	Негізгі құралдардың жарамдылық  коэффициенті	мың тг	96,23%	92,74%

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын сипаттайтын келесі бір көрсеткіш – қаржыландыру коэффициенті.Бұл коэффициент өзіндік капиталдың тартылған капиталға қатынасымен есептеледі:

К_қ = Ө_к / Т_к   (2.2)             

Мұндағы, Ө_к - өзіндік капитал;

К_қ – қаржыландыру коэффициенті;

Т_к - тартылған капитал.

 

Бұл коэффициент  кәсіпорын қызметінің қай бөлігі өз қаржысына, қай бөлігі жұмылдырылған  құралдармен қаржыландырылатынын  көрсетеді.

Қаржыландыру  коэффициентінің көлемі < 1 болған жағдай төлем қабілеттілігіне қауіп  төндіреді және несие алуға да өз кедергісін тигізуі мүмкін. «Ұлан» ЖШС-де бұл коэффициент 2012 жылдың соңында 1,65 тең болды.

Қазіргі әдебиеттерде кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның тұрақтылық деңгейі бойынша  келесі төрт түрге бөліп жүр:

1. қаржылық жағдайының абсолютті тұрақтылығы;
2. қаржылық жағдайының кәдуілгі тұрақтылығы;

     3) тұрақсыз қаржылық  жағдай;

     4) дағдарыстық қаржылық  жағдай.

 

Еңбек ресурстарын талдаудың негізгі  мақсатына келесілер жатады:

• кәсіпорынның, оның құрылымдық бөлімшелерінің еңбек ресурстарымен қамтылу деңгейі, олардың жіктелуі және біліктілік сипаттары;
• кадрлар ағымдылығының жағдайын анықтау және зерттеу;
• еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін анықтау, соның нәтижесінде маңызды ұсыныстар жасау.

 

Кесте 2.6 - Кәсіпорындағы еңбек ресурстарының  жағдайын жалпы бағалау

 

№ р/р	Көрсеткіштер	2011 ж.		2012 ж.		2012 ж. %-бен 2011 ж.
		адам	%	адам	%
1.	Барлық қызметкерлер саны	92	100,0	97	100,0	105,4
1.1	Соның ішінде: - жұмысшылар	65	70,6	68	70,1	104,6
1.2	- басшылар	12	13,0	12	12,4	100,0
1.3	- мамандар	7	7,6	9	9,3	128,6
1.4	- қызметшілер	5	5,4	5	5,1	100,0
1.5	- басқалары	3	3,3	3	3,1	100,0
2.	Жас мөлшерлері
2.1	16-дан 24 жасқа дейін	6	6,5	8	8,2	133,3
2.2	25-тен 29 жасқа дейін	17	18,5	18	18,6	105,9
2.3	30-дан 49 жасқа дейін	57	62,0	60	61,9	105,3
2.4	50-ден жоғарылары	12	13,0	11	11,3	91,7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 2.1 - Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін факторлар

 

 

Кәсіпорынның дамуының негізгі  көрсеткіштерінің серпінін төменде  келтірілген кесте бойынша талдаудан өткізуге болады:

 

Кесте 2.7 - «Ұлан» ЖШС-ң 2010-2012 ж.ж. дамуының негізгі  көрсеткіштері

 

№	Негізгі көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2010ж.	2011ж.	2012ж	%
1	Активтердің құны	мың тг	43100	75355	112020	259,9
2	Негізгі өндірістік қорлардың құны	мың тг	4900	6237	6948	141
3	Пайда	мың тг	82434	84791	92505	112,2
4	Жалпы шаруашылық шығындар	мың тг	73100	80701	89504	122,4
5	Қызметкерлердің орташа жылдық саны	адам	60	63	76	126
6	Қызметкерлердің орташа айлық еңбекақысы	мың тг	9200	11500	13000	141,3

 

 

 

Бір мерзімдік  келісім-шарттар бойынша шошқа  етін шошқа санының артықшылығына  ие болып отырған Павлодар облысынан (Алтын-Дән ЖШС; Прилинг ЖШС; Ертіс  АҚ ) сатып алынды.

Ет комбинаты  сатып алуға дайындалып жүрген құрылғылар жоғары сапалы өнім өндіруге және өндіріс  көлемін ұлғайтуға мүмкіндік  береді. Қазіргі уақытта кәсіпорын  келесі түрдегі өнімдерді шығарады:

• Бұқтырылған сиыр еті;
• Бұқтырылған қой еті;
• Бұқтырылған қоспалар;
• Бұқтырылған сүрленген;

 

"Ұлан" ЖШС-нің 2006 жылға дейінгі стратегиясын  құру кезіндегі маркетингтік  зерттеулердің негізгі тапсырмалары  болып мыналар саналады:

• Тұтынушылар сұранысының ішінде аса ұнайтын өнім түрін анықтау;
• Ұлғайған көлемді нарықтың игере алу мүмкіндіктері;
• Бәсекелестердің, әсіресе шетелдік бәсекелестер өнімінің әлсіз жақтарын анықтау, және нарықтан ығыстыру мүмкіндігі;
• Шикізат пен материалдардың шеткіліктілігі.

 

"Ұлан" ЖШС құрастырған даму бағдарламасы  мен 2006 жылға дейінгі өндірістік  бағдарламасы енгізуге жоспарланып  жүрген және бұрыннан енгізілген  өндіріс қуаттарының мүмкіндіктеріне  сүйеніп құрылды. Погрессивтік  құрал-жабдықтарды, технологияларды,  ораманың жаңа түрлерін енгізу  тек өндіру көлемін өсіріп  қана қоймай, сондай-ақ өнімнің  сапасын, тауарлық түрін, сыртқы  бейнесін, оның сақталу уақытын  біршама жақсартады.

Жоспарға  негізделген экономика тұсында  барлық өндірілген өнім мемлекеттік  тапсырысқа сәйкес ұқсату мекемелері – ет, сүт зауаттарына, астық қабылдау пункттері  мен іріленген қоймаларға тікелей жөнетілетін. Ал, ауыл шаруашылығы  кәсіпорындарында өнімді ұқсату, сауда  жұмыстарымен айналысу, өзіндік сауда  тораптарын құру т.б. үшін қолайлы ұйымдастыру-экономикалық шаралар көзделмейтін.

 

 

 

 

Кесте 2.8 - "Ұлан" ЖШС  бойынша 2011-2012ж.ж. негізгі экономикалық көрсеткіштері.

 

№	Негізгі көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2011ж	2012ж	Ауытқу	%
1	Өнімді өткізуден түскен табыс	мың, тг	35640	47240	11600	133
2	Өнімнің өзіндік құны	мың, тг	23405	28300	4895	121
3	Жалпы табыс	мың, тг	12235	18940	6705	155
4	Кезең шығындары	мың, тг	7560	8323	763	110
5	Негізгі қызметтен түскен табыс	мың, тг	4675	10617	5942	227
6	Негізгі емес қызметтен түскен табыс	мың, тг	11590	12448	858	107
7	Салық төлегенге дейінгі табыс	мың, тг	16265	23065	6800	142
8	Таза табыс	мың, тг	11385	16145	4760	142
9	Өткізілген өнімнің 1тг кеткен шығын	Тг	0,87	0,78	-0,9	90
10	Өнім рентабельдігі	%
11	Сату рентабельдігі	%	0,32	0,34	0,02	106
12	Өндіріс рентабельдігі	%	13	19	6	146
13	Жұмысшылардың еңбек өнімділігі	Адам	584	705	121	121
14	Жұмысшылар саны	мың, тг	61	67	6	110
15	Еңбек ақы қоры	мың, тг	14640	16080	1440	110
16	Өндірістік негізгі құралдардың  орташа жылдық құны	мың, тг	33340	28506	-4834	86
17	Айналым құралдарының орташа жылдық құны	Тг	51842	41126	-10719	79
18	Амортизация	Тг
19	Қор сиымдылығы		0,9	0,6	-0,3	67
20	Қор қайтарымдылығы		1,06	1,6	0,54	151
21	Қормен қарулану		546,5	425,5	-121	78

 

Кестеде берілген көрсеткіштерді факторлық  талдау барысында төмендегідей қорытынды  жасауға болады.

Өнімді өткізуден түскен табыс. Әрине, өнімді өткізу ол кәсіпорынның шығарылған өнімнің ең соңғы кезеңі деп айтсақ болады және ол кәсіпорын үшін өте маңызды. Бұл өнімді өткізу жұмысының эффектісі оның цехтерінен, түскен табыстарының талдауында және тағы басқа қаржы көрсеткіштерінде байқалады, яғни өнімді өткізуден түскен табыс 2011 жылы 35640 мың тг құраса, 2012 жылы 47240 мың тг болып, 11600 мың тг-ге артты немесе 133%-ға өсті.

Өнімнің өзіндік құны. Бұл кәсіпорын жұмысшының қалай жүріп жатқанын сипаттайтын көрсеткіш. Жалпы алғанда, өнімнің өзіндік құны 2011 жылы 23405 мың тг құраса, 2012 жылы 28300 мың тг болып, 4895 мың тг-ге немесе 121% өсті.

Жалпы табыс. Жалпы табыстың соммасы 2011 жылы 12235 мың тг құраса, 2012 жылы 18940 мың тг болып, 6705 мың тг немесе 155% өсті.

Кезең шығындары. Бұл көрсеткіш жалпы шығындар, өнімді өткізуге кеткен шығындар, пайыз шығындары, курстық ерекшелік шығындары. Осылардың қосындысы кезең шығындарын береді және мұны 2011 жылмен салыстырғанда 2012 жылы 763 мың тг-ге өсті, яғни 110% өсті.

Негізгі қызметтен түскен табыс. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 4675 мың тг құраса, 2012 жылы 10617 мың тг болып, 5942 немесе 227% өсті.

Негізгі емес қызметтен түскен табыс. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 11590 мың тг құраса, 2012 жылы 12448 мың тг болып, 858 мың тг-ге артты.

Салық салғанға дейінгі табыс. 2011 жылы 16265 мың тг болса, 2012 жылы 23065 мың тг-ге өсіп 6800 мың тг құрады. Бұл көрсеткіштің осылайша өсуі әртүрлі факторларға байланысты.

Таза табыс. Бұл көрсеткішті есептеу үшін таза табыс соммасына, жиынтық табыс, салық, табыс салығы кіреді. Осы 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда 4760 мың тг, яғни 142% өскен.

Өткізілген өнімнің 1 тг шаққандағы өнімі. Бұл көрсеткішті есептеу үшін өзіндік құн, кезең шығындары және түскен табыс кіреді. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 0,87 болса, 2012 жылы 0,78 мың тг құрап, -0,9 мың тг көрсетіп отыр.

Өнім рентабельдігі 2011 жылы бұл көрсеткіш 0,52% болса, 2012 жылы 0,72% көтерілді.

Сату рентабельдігі 2012 жылы 0,2 теңгеге дейін кеміген, себебі өнімнің өзіндік құны 1,5 есе өскен.

Өндіріс рентабельдігі. Осы көрсеткіш кәсіпорын өндірісінің эффектілігін есептеуде қолданылатын ең негізгі көрсеткіш болып табылады. Ол өндірістегі 1 теңгеден алынған пайданы көрсетеді. Өндіріс рентабельдігі 146% өскен.

 Жұмысшылардың еңбек өнімділігі  өндіріс қызметінің нәтижелігін  көрсететін маңызды көрсеткіш. Бұл көрсеткіш бір адамның орташа жылдық өндіру көлемін сипаттайды. Ол 2012 жылы 168% өскен. Бұл жақсы нәтиже.