Егер  осы аталған кәсіпорындар жер учаскесін немесе оның бір бөлігін (ондағы үйлер, құрылыстар, ғимараттармен не оларсыз) жалға, өзге де негіздерге  пайдалануға берсе немесе коммерциялық мақсаттарда пайдаланса салықты төлеуде 0,1 коэффициентін қолданбай, жалпыға бірдей тәртіппен есептейді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2  Бірыңғай жер салығын  есептеу механизмі 

     2.1  «Асар» шаруа қожалығының қызметіне сипаттама 
 

     «Асар» ШҚ негізгі мақсаты бәсекеге қабілеті жоғары сапалы, халық тұтынуындағы қажетті өнімдер өндіру. Сондай-ақ шикізат түріндегі ауылшаруашылығы өнімдері тиімді әрі пайдалы мүмкіндіктерін өткізу.

     Бұл негізгі   мақсатқа жету үшін шаруа  қожалығы келесідей қызметтерге  негізделеді.

• Ауыл шаруашылығы өнімдерін шығару, өндіру;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу;
• Наубайханалық өндіріс;
• Ет – сүт және май өнімдерін өндіру мен өңдеу;
• Қоғамдық тамақтану, қонақүй пунктерін ұйымдастыру және тағы да басқа ойын және шоу бизнес қызметтеріне басқа қызметтерді жүзеге асыруға мүмкіндігі бар.

     Бұл қызметтер арқылы шауруа қожалығы халықтың, аймақтық мекемелер мен ұйымдардың қажеттілігі қанағаттандыру; жаңа жұмыс орындарын және әлеуметтік мәселелерді шешуге мақсат құрып ықпал жасайды. Жалпы өазіргі күнде «Асар» ШҚ-ның негізгі қызметі ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге және өткізуге негізделген. Осы негізгі қызметті шауа қожалығының   94%  табысының көзі болып табылады.

     2010 жылдан бастап «Асар» ШҚ-ның өз қызметін жетілдіруге тырысуда. Бұған ШҚ  жанынан Туркия компаниясымен бірлесіп диірмен құруды айтуға болады.

     Жалпы серіктестіктің қызметін ұйымдастыру  келесі кестеде көрсетілген. 

Кесте 5

     2010 жылғы «Асар» шаруа қожалығының қызметін ұйымдастыру 
 

 
 

     Қожалықтың  шаруашылығын зерттей келе (кесте 7) біз ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру пайызы 100-ге тең, соның ішінде өсімдік шаруашылығы  - 62% -ға тең, ал мал шаруашылығ ға тең, ал мал шаруашылығ 38% құрайды.

     Құқықтық  статусы «Асар» ШҚ  Қ.Р-ның заңдарына сәйкес заңды тұлға болып табылады.

     ШҚ  өзін-өзі қаржыландыру және шығындарын өзі өтеу негізінде қызмет етеді.

     Шаруа қожалығы өзіндік жеке балансы несие  мемлекеттерінен есептері, дөгелек  мөр. белгі, фирмалық баланс және басқа  да реквизиттре иелігінде бар. Шаруа  қожалығы өз атынан келісін  жасауға, мүмкіндік және жеке мүліктік емес құқықтары және міндетті болуы, үшінші тараптар тұлғасы ретінде сотта жауапты болуы мүмкін.

     ШҚ  өзіне тиесілі мүлікпен барлық міндеттемелермен жуапты болады. Қатысушылардың  қарыщына ШҚ жауапты болмайды.

     «Асар» ШҚ-ғы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге негізделген ШҚ.

     Оның, меншігінде 841 га жер , 500 мал (сиыр, қой )бар. Қазіргі куйде жерге себілген өнімдер: бидай,арпа, сұлы, қант қызылшасы, сеннаж сияқты өнімдер жатады. Ал мал  өсіруде: қой, сиыр – бұдан алынатын өнімдерге: сүт, жүн, тері сияқты өнімдер саналады.

     Шаруа қожалығының шаруашылық қызметін  жүргізуіндегі ең негізгі қызмет шикізатты тиімді, қымбат бағамен  өткізу болып табылады.

     Жерді өңдеудегі көмекші өндіріс құралдарына  трактор, комбайын, машина- техникалық саймандар құрап отырады. Оларды үнемі жөндеуден өткізу, басқа кооперативтердің жерін жыртуға, өнімін жинауға, жалға беру сияқты қызметтерді жүзеге асырып отырады.

     Қазіргі күнде шаруашылық қызметті ШҚ жетілдіре  түсуде. Бұған бидайды өсірудегі  мал жинауды, өткізуі дәлел бола алады. Оны елесі кестеде көре аласыз.  

Кесте 6

     Шаруашылық  қызметін талдау 
 

 
 

     Бұл кестеден көргеніміздей өнімді өндіру жыл сайын артып отыр. Бұл дегеніміз шаруа қожалығының  жылдан – жылға экономикалық ахуалы артып, өнімді өткізу көлемі де жоғарлауда. Бүгінгі күнде ШҚ шаруашылығы дами түсуде.

     Бұнымен серіктестік сүт өнімдері, нан  өнімдері, жүн, тері сияқты өнімдерді  өткізуге де көңіл бөлуде.

     «Асар» ШҚ- ның негізгі шаруашылық қызметі ауыл шаруашылығын жүргізу және де осы негізгі қызметтен түсетін табыс көзі 94% құрайды. «Асар» ШҚ-ғы ауыл шаруашылығы саласында әмбебаб серіктестік саналады. Сондықтанда серіктес өсімдік, мал, бидай шаруашылығы қызметіне ерекше көңіл бөледі.

     Шаруа қожалығының даму тенденциясы ретінде  ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындаудағы жоғары өнімділік болып табылады.

          Шаруа қожалығының басқарудың  жоғары  органы – шаруа қожалығының  қатысушыларының жалпы  жиналысы. Қатысушылардың жалпы жиналысы шаруа қожалығының ғалымдық мәселелерді шешуге және ШҚ мақсаты, миссиясының анықтауды жүзеге асырылады.

     «Асар» ШҚ - ында негізінен  37  адам  қызмет  жасайды.   Олардың  орташа  айлығы  20  мың теңге шамасында айналады.

     Әрбір  қожалық  немесе  ұйым  өз  қызметкерлерінің  өнімділігін арттыру үшін  ынталандыру шараларын жүргізіп  отырады.  Сол сияқты  «Асар» ШҚ – ында да  ынталандыру шаралары  дұрыс дұрыс жолға қойылған.

     Шаруа қожалығы  персонал  мәселесінде  ұйымдастырудың  формасы  мен  әдісін  анықтайды.  Жалақы  төлеу және  еңбекті  материалдық  ынталандыру  тарифтік  қойылымдар мен  окладтың  көлемін премиялар мен   серіктестік  жұмысшыларының  айлық  төлемдерін, жұмыс  күні  және  жұмыс  аптасының  ұзақтығын,  төленетін және  басқа  да демалыстардың  тізбегін   жасауда  серіктастік  үнемі  қызметкерлерге  және  жұмысшыларға көп  көңіл  бөледі.

     Жұмысшыларда   әлеуметтік  жағынан  қорғау   ШҚ   негізгі мақсаты.  Шаруа қожалығының  жұмысшыларын  ынталандыру  барысында  қосымша  жалақы  төлеу,  қиын  жағдай  туындаса  сол  жұмысшының  отбасына  көмек   беру  сияқты   шараларды   жүзеге  асырады.

     Бұл  шаралар еңбек  өнімділігінің  артуына,  жұмысшылардың  отбасылық  жағдайын көрсетуге,  табыстылықтың,  отбасылықтың  артуына  зор  ықпалын  тигізеді.

     «Асар» ШҚ -ның  қаржылық жағдайын  талдау.  ШҚ өзінің  қызмет ету барысында  өзіндік  құралдарының  көлемін  тұрақты  өсіріп  отырды. Өзіндік  құралдарының өсуі  ШҚ  қаржылық  тұрақтылығын  арттыруда. 2009 өзіндік  құралдар  28,06% - ға  өсті, немесе  бұл  1435  миллион  теңгені  құрады. 2009 жылдың  таза  табысы 396  миллион  теігенің шамасында  болды. 

     Қазіргі  күнде «Асар» ШҚ – ының қаржылық  қоры  10 000 000  теңгені құрайды.  ШҚ  қаржылық  құралдарының  түсімі ауыл  шаруашылығы  өнімдерін  өткізуден  түседі. Жалпы бұл  түсімдер серіктестіктің  негізгі  қызметінен  түседі десе  де  болады. Себебі  жылда  егілген өнім  жыл  аяғында  міндетті  түрде  өткізіліп  отырады.  

Кесте 7

     2009 – 2010 жж. баланс 
 

      
 

    Осы  баланстан  көріп  отырғанымыздай  сыртқы  қарыздың  көздерден  тартылған  қаражаттар жоқ. Және  несиелік  берешектің  пассивтердегі  үлесі  өте  төмен. Бірақ  несиелік  берешек  2010 жылы күрт  өскені көрініп  тұр, бұл  ең алдымен  кәсіпорынның  инвестициялық  тартымдылығының  жоғарлануынан  болды. Ал  инвестициялық  көркемділігінің  жоғарлауы  қожалықтың  қаржылық  жағдайының  жақсаруына  байланысты. Соңғы туралы талдауларды төмендегі коэффициенттік  талдаудан көруге  болады.

     Бұл  екі  жылдық  баланс  бойынша  ұзақ  мерзімді  активтер  79,16% - ға,  тауарлық  материалдық  запастар 4,48%  - ға, ақша  қаражаттары – 94,39% - ға, дебиторлық  берешек  840,86% - ға  және  жалпы  активтер  93,41% - ға  өскен. Көріп  отырғанымыздай   активтердің  ішінен ең  жоғары  өсім  қарқыны  дебиторлық  берешекте  болып  тұр. Мұндай  жағдай, яғни  дебиторлық  берешектің  күрт  өсуі қожалықтың  өз  өнімдерін  қарызға  беруінен  болып  тұр. Бұл  болса, кәсіпорынның  болашақта  сапасыз  активтердің  көбеюіне  алып  келуі  мүмкін. Сондай – ақ  осындай тенденция болашақта айналмалы қаражаттардың   тапшылығына алып  келуі.

     Ал  активтер  ішінен ең  төмен  өсім  қарқыны  тауарлық  материалдық  запастарда  болып  тұр. Бірақ  бұл төмен  деңгей  біздің  пікіріміз  бойынша  қауіпті  емес.

     Пассивтерге  келетін  болсақ, ең  жоғары  өсім  қарқыны несиелік  берешекте  болып  тұр. Бұл  тенденция  біздің  пікіріміз  бойынша несие  алудың шарттары  мен  несиені  сый  – ақысының  2010 жылмен  салыстырғанда  төмендеуіне  байланысты.  Бұл  жақсы  қарқын, себебі несие  алудың  осындай  күрт  өсуі  қожалықтың инвестициялық  тартымдылығының 2009 жылмен  салыстырғанда  жоғарлауымен байланысты.

    Сөйтіп, капитал мен активтер  бойынша  айналмалылық  қожалықта   төмен  деңгейде,  оның  себебі келесімен түсіндіріледі: бұл  кәсіпорын  көбінесе  егін  шаруашылығымен  айналысқандықтан  бұл  субъект  жылыа  тек  бір рет қана  алады да  өткізеді.

     Сонымен  тауардағы  қаржылық – экономикалық талдау қожалықтың  несиелік  тартымдылығын  және  қаржылық  жағдайын  талдауға  бағытталған.  Әдетте бұндай  талдауларды  несиелік  талдау немесе сараптау  деп  атайды.

    Қожалық     бітіру  жұмысының осы  сұрағындағы  қаржылық  талдауды  несие  алу  кезінде тәжірибеде  қолдануға  болады.   
 

    2.2  Шаруа қожалықпен  салықты есептеу мен төлеу ерекшеліктері