Бюджетті қалыптастыру мәселелері

    Ауданында осы заманындағы және жаңа жөғарыөндірістік техникасымен көліктік-тракторлық паркінің жаңарту бойынша мақсаттық бағытталған  жұмысы атқарылып жатыр, ол далалық-көктемгі және егін жинау оптималдық агротехникалық мерзімдерінде өткізу мүмкіндік береді.

    2007 жылдан бастап, ауданының тракторлық  паркі 53 бірлігіне жаңартты; комбайн  паркі – 64 бірлігіне; 20 кеңбасыпалушы  егін кешені сатып алды.

    Тек 2008 жылда ауданының ауылшаруашылықтауарөндірушылар 39 тракторларды сатып алды; 44 бидай жинау комбайндар, 14 егін кешендер, 38 себушы және басқа техниканы.

    Жақын шетел және алыс шетелдегі жоғарыөнімділік, қуатқанықтыру техниканы сатып  алуы ауыл шаруашылық  өндірісінің  қуатымен қамтамасыз етуі артыруына қол жеткізді.

    Индустриализациялау саласында дамуы, лизингте қатысушылығы техникалық жаңартылуына әкеп соқты. 2008 жылда лизинг: 15 – тракторлар, 19 –  комбайндер, 701,7 млн. тенге  соммасына 5 – егін кешенідері, соның ішінде 125,5 млн. тенге республикалық бюджеті.

    АӨК ұйымдастыру басынан 530,5 млн. тенге  берілді, 2008 жылда – 204,7 млн. тенге, 32 құрылтайшылар.

    Динамикалық өрлеуіне мемлекет берген қолдауы тиімділігіне әкеп соқты. Өткен жылда агроөнеркәсіп кешеніне мемлекеттік қолдауының көлемі үлгісімен арттырады. 2007 жылда егіншілікте демеу-қаржы 105,1 млн. тенге алынды, 2008 жылда 158,1 млн. тенге. Сонымен қатар 2008 жылда мал шаруашылығында демеу-қаржылар – 17,5 млн. тенге.

    Аудан табиғи ресурстардың пайдаланылуына және өнеркәсіптің, сондай-ақ, ауыл шаруашылықтың базалық салаларында бағытталған өнеркәсіп кешені құрылған аса жоғары өндірістік әлеуетіне ие.

    Ауданда тау-кен өнеркәсібі, өңдеу өнеркәсібі дамыған. Ауданның өңдеу өнеркәсібінде  тамақ және жеңіл өнеркәсібі басымдылықты дамыған. Тамақ өнеркәсібінің кәсіпорындары сүттің, еттің қайта өңделуінде, сондай-ақ, ұнның, нанның, нан-тәтті нан және макарон өнімдерінің өндірісінде, жеңіл өнеркәсібі – тоқыма бұйымдарының өндірісінде және жұмысшылар үшін арнайы киімді тігуде мамандырылады.

    Өнеркәсіп кәсіпорындарының тиімді қызметі Жітіқара ауданының тұрақты экономикалық дамуының басты факторларының бірі болып табылады.

    Аудан өнеркәсібінің құрылымында тау-кен  өнеркәсібі басымды болады (асбесті, құрамында алтын бар руданы шығару), аудан экономикасының жалпы жағдайын анықтайды және өнеркәсіп өндірісінің жалпы аймақтық өнімінде  маңызды үлесін алады, оның үлесі 2007 жылы 47,6 % құрды, өңдеу өнеркәсібі 43,9 % алады, электр қуаттың, газ бен судың өндірісі және бөлінуі - 8 %.

    2008 жылы ауданда өнеркәсіп өнімі – 15517,0 млн. теңге сомасына өндірілген, ол 2007 жылға қарағанда, 50 % артық – 10315 млн. теңге. 

    Өнеркәсіптік  секторы ауданның жалпы аймақтық өнімінің жартысынан астамын өндіреді, және өнеркәсіп өндірісінің озатын өсімі ЖАӨ оңды динамикасында және нысаналы индикаторлардың жетістігінде  негізгі фактор болып табылады.

    2008 жылға өнеркәсіп өнімінің жеке  көлемінің индексі 106,3 % құрды,  ал 2007 жылы – 99,0%.

    Өнеркәсіп өнімінің барлық көлемінен шағын  бизнес субъектілерімен 1258 млн. теңгеге  өнім өндірілген, ол       2007 жылға қарағанда 10 % артық – 1136 млн. теңге. Осы артылуы 2007 жылы жаңа өндірістердің ашылуына және осы саладағы жаңа технологиялардың енгізілуіне байланысты. Облыстағы Жітіқара ауданының үлесі өнеркәсіп өндірісінің көлемі бойынша 2007 жылы  4,4 % құрды.

    Өнеркәсіптік  салада аз да болса, өндірістің өсуі байқалады, және алдағы жылдары ЖІӨ оңды динамикасында  анықтаушы фактор және мақсатты индикаторлардың  жетістігі болып табылады. Осы  сектор еңбекке жарамды халықтың жұмыстылығын қамтамасыз етеді, онымен бірге экономика секторы: ауыл шаруашылығы мен қызмет салаларының дамуында ынталандырманың рөлін атқарады. Инвестицияларды немесе кредиттерді жұмылдыру, қайта өңдеу жаңа цехтерін іске қосу және экономиканың нақты секторын жоғарлату, ауыл шаруашылығы өнімінің қайта өңделуін тереңдету, сапа мен ассортиментті жоғарлату қажет.                         

    Біз білетіндей, еліміздің индустрияландырылуы негізінде бірінші кезекте экономиканың диверсификация міндеті тұр. Өнеркәсіпке бағытталған инвестициялардың көлемі, 2008 жылға 1527,1 млн. теңгені құрайды.

    2009-2012 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық дамуының Стратегиясы шеңберінде ауданда 242,0 млн. теңге сомасына 4 инвестициялық жоба іске асырылған: «Жанбота – Агро» ЖШС жобасы – полипропиленді қаптардың өндірісі бойынша цех, диірмен кешендерінің құрылысы – «SHER – 777” ЖШС, «Алтын – Бидай 2005» ЖШС және «Бисеңәлі Ж.И.» ЖК. Осы жобалардың іске асырылуының есебінен 115 жаңа жұмыс орын құрылған. 2010 жылы «Дина» ЖШС жобасының іске асырылуы жоспарланады – құрғақ майсыз сүттің өндірісі бойынша «Инженерлік коммуникациялардың құрылуы, сүтті кептіру жөніндегі цехті қайта жаңарту және іске қосу». Сондай-ақ, іске асырылу сатысында «Казахстанский никель бар рудаларды қайта өңдеу жөніндегі тау-қайта өңдеу цехінің құрылысы», бір жылға қайта өңделетін руданың жоспарланатын көлемі құрғақ руданың 100 мың тоннасы, 500 ден 1000 жұмыс орындарды құру. Осы жоба 2009-2015 жылдары іске асырылуы жоспарланатын, Қостанай облысының басымдылықты инвестициялық жобалардың тізбесіне кірді.

    Әлемдік қаржылық дағдарыстың және қоғам  алдындағы кәсіпорындардың әлеуметтік жауапкершілігі жағдайында экономиканың нақты секторының тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша Қазақстан  Республикасы Президентімен қойылған міндеттерге сәйкес, ауданда Жітіқара ауданының әкімдігі мен өнеркәсіптік кәсіпорындар арасында, еңбек құқықтарын, жұмысшылардың экономикалық мүдделері мен кепілдіктерін қамтамасыз ету жөніндегі меморандумдарға қол қойылды, барлығы 58 меморандум. Ірі кәсіпорындар – «Костанайские минералы» АҚ, «Метал Трэйдинг» ЖШС дағдарысқа қарсы іс-шаралар бағдарламалары әзірленген. 

    Бүгін Қазақстанның Бүкіл әлемдік сауда  ұйымына кіру жолында, сертификаттауды  өткізу қажеттілігі мәселесі, өз бизнесінің болашағын ойлайтын әр бір кәсіпкердің  алдына қойылады. Тиісінше заңнамалық және нормативтік базаның сәйкес келмеуінен орнын табатын, кедергілерді болдармау үшін, Қазақстанның техникалық реттеудің халықаралық тәжірибесіне ауысуы керек.

    Жұмыс жасайтын кәсіпорындар барыстарының сәйкес келуін растау, өз өнімінің ұсынылған сапа деңгейіне сенімді болуға мүмкіндік береді. Сонымен ауданда ИСО сериясы 9001-2000, 14001-2004, OHSAS 18001-1999 сәйкестік сертификатына тек қана бір кәсіпорын «Костанайские минералы» АҚ ие, ол кәсіпорынға ішкі және сыртқы нарықтарға халықаралық стандарттарға жауап беретін өнімді шығаруға мүмкіндік берді.

    Өнеркәсіптегі негізгі проблемалар:

    1) негізгі қорлардың моральдық  және физикалық тозуы және  ескерген технологияларды қолдану;

    2) қайта өңдеу үшін шикізаттағы іркіліс;

    3) өндірісті жаңарту үшін қаражаттардың жоқтығы;

    4) жергілікті өнімнің бәсекеге  қабілетсіздігі және жергілікті  өнімнің төмен тұтыну қасиеттері;

    5) сапа менеджменті жүйесінің халықаралық  стандарттарын енгізу бойынша  кәсіпорындардың төмен белсенділігі.

    Экономиканың  басқа салаларының біреуінде де емес, саудада жоғары кәсіпкерлік белсенділік қалыптастырылды, ол тұтыну нарығының дамуында көрінді.  Кәсіпорындардың астам саны сауда саласында қамтылған. Осы жағдай шағын бизнес кәсіпорындары үшін сауда қызметінің аса қол жетімді болғанымен түсіндіріледі, өйткені үлкен капитал салымдарын қажет етпейді және тым қысқа мерзімде қаржылық қаражаттардың айналымын жүзеге асыруға мүмкіндік береді және ШКС үшін аса тартымды болып қала береді.

    Ауданда 2009 жылдың 1 қаңтарына 288 сауда объектілері есептеледі, олардың ішінен селолық мекенде – 73, қоғамдық тамақтану пунктері – 45: 33 қалада және 12 селода, бөліну типі бойынша біреуі әрекет етеді – 292 сауда орынына жан-жақты екінші деңгейдегі нарық. 

    Саудада қамтылған халықтың саны – 1493 адамды құрайды немесе шағын кәсіпкерлік саласында жұмыс істейтіндердің санынан 54 %.

    2008 жылы бөлшек тауар айналымының  жалпы көлемі  1054,6 млн. теңгені  құрды, ал 2007 жылы бұл сан 926,7 млн. теңгені құрды.

    Өзінің  шешімін әлі күнге дейін таппаған проблеманың бірі шағын бизнестің саудада қадалғаны болып табылады, және де көбінесе оның көлеңкелі түрлілігінде. Шағын көлеңкелі бизнестің ауқымдарын көруге болады, егер келесі сандарды талдайтын болсақ. Ресми статистика бойынша, яғни тіркеулердің негізінде, елдің ІЖӨ шағын бизнестің үлесі 10,4 % ғана құрайды. Егер өздігінен жұмыс істейтін халықпен есептейтін болсақ, басқа сөзбен айтқанда, «көлеңкеліктер», бұл сан нақты 35 % жетеді.

    Қазақстан Республикасындағы сауда қызметін дамыту мемлекеттік Бағдарламасының  жоқтығы сауда қызметінің дамуында негативті көрінеді.

    Сауда саласындағы проблемалар

    1) сауда қызметін реттеу саласындағы  әлсіз заңнамалық қамтамасыз  етілуі;

    2) сауда саласы қызметкерлерінің  құқықтық сауаттылығының төмен  деңгейі, жеткіліксіз ақпараттандырылуы;

    3) сауда қызметін дамыту бағдарламасының, сауда инфрақұрылымының дамуына қатысты ұсыныстар мен нормативтердің (нормативтердің және халық тығыздылығының есебімен әзірленген сауда желісінің «мамандануының», «шоғырлануының») жоқтығы, ол ішкі сауданың инфрақұрылымының даму деңгейіне кері әсерін тигізеді және теріс бәсекені құрайды. 

    Тәуелсіз  Қазақстанның тіршілігінің бірінші  күндерінен экономиканың нарықтық қалыптасуы сияқты, шағын бизнеске аса маңызды  істегі жетекші рөлдердің бірі жатқызылады. Шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау, оған қазақстандықтардың барынша санын қатыстыру мемлекеттік экономикалық саясаттың басымдылықты саласымен заңдылықты таңылған.

    2008 жылдың қорытындылары бойынша  шағын кәсіпкерліктің (бұдан әрі  ШКС) 1877 субъектілері тіркелген,  ол 2007 жылдан 11% артық.

    Әрекет  ететін ШКС саны 2% өсті және 1493 субъектіні құрды немесе тіркелгендердің санынан 79,5%. Олардағы әрекет ететін қызметкерлер саны - 2721 адамды құрайды. 

      Кәсіпорындардың көпшілік саны  сауда, автомобильдерді жөндеу  саласында, қозғалмайтын мүлікпен операциялар және халыққа қызмет көрсету жөніндегі тұрмыстық фирмаларда қамтылған – 57,7 %, құрылыста – 4,1 %, ауыл шаруашылықта  - 9,4%, өнеркәсіпте – 4% және басқа қызметтерде  –   24,7%.

    Шағын бизнес бәсеке ортасын қалыптастырады, нарықтың отандық тауарлар мен қызметтердің толығуына жағдай жасайды. Кәсіпкерлер  өз отбасыларына тек қана жақсы өмірді қамтамасыз етіп қоймай, жаңа жұмыс  орындарды ұсынады, ішкі жалпы табыстың көлемінің орындалуына үлесін қосады. Осылай, 2008 жылы 143 жұмыс орын құрылған.

    1000 адамға кәсіпкерлік белсенділік  29 бірлікті құрды. Экономикалық  белсенді халық - 31201 адам.

    Экономикалық  белсенді халықтан шағын бизнесте қамтылғандардың  үлес салмағы 8,7 % құрды.

    2008 жылы ШКС тауарлар жұмыстар мен қызметтердің шығарылымының барлығы – 1258,0 млн.

    Шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мақсатында 2008-2010 жылдарға арналған Жітіқара ауданының  шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау бағдарламасы әрекет етеді, оның мақсаты  шағын кәсіпкерлік субъектілер санын арттыру үшін жағдай жасау, жаңа жұмыс орындарды құру, шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының объектілерін құру, экономиканы нығайту. Бағдарламаның қаржыландыру көзі болып аудандық бюджет анықталған, оның сомасы  485,0 мың теңгені құрайды. 2008 жылы оның іске асырылуы үшін  125,0 мың теңге бағытталды: 30,0 мың теңге «Ақпараттандыру» акциясына пайдаланылды, 95 мың теңге - әдістемелік оқулықтардың дайындалуына. 2009 жылға 170 мың теңге: 35 мың теңге ақпараттандыру акциясына, 135 мың теңге - әдістемелік оқулықтардың дайындалуына жоспарланды. 2010 жылға – 190 мың теңге тиісінше 35 мың теңге және 155 мың теңге.

          Бағдарламаның шеңберінде екі айда бір рет аудан әкімінің кәсіпкерлермен кездесулері өткізіледі, ол шағын және орта бизнес субъектілері мен атқарушы билік органдары арасындағы кері байланысты белгілеудің нақты мүмкіндігін береді, аудандағы кәсіпкерліктің дамуына байланысты, проблемалы мәселелердің шешілуіне жағдай жасайды.

      Кәсіпкерлер қызметі үшін жоғары әкімшілік кедергілер:

      нормативтік-құқықтық базаның жетілдірілмеуі  көбінесе жер телімін алу кезіндегі  рұқсат беру тәртіптерінің, бизнес  объектілерінің құрылысына және  бизнес объектілеріне тұрғын  жайларды қайта жоспарлауға рұқсат  алу проблемаларын жасайды. Сондықтан  тапсырыстарды қарау мерзімін қысқарту туралы мәселені қарау қажет.