Банктік тәуекелдерді басқару

     2) Тәуекелдердің көлемін анықтау  – тәуекелдерді теңестіру проблемасы  әдістерді өлшеумен тығыз байланысты. Тәуекел көлемін анықтау тұрақты  шығындардың көлемін бағалау  және тәуекелді басқаруды белсенді деңгей көмегімен мүмкіндік береді. Несиені балдық көрсеткішін бағалау әдісін қолдануға болады (5 – кесте). Кестеде несие беру шешімін қабылдау және тәуекелді есепке ала отырып оның бағасын анықтау көрсетіледі. Онымен қоса неғұрлым клиент  тәуекелі төмен болса (төлем қабілеттілігі жоғары болса), соғұрлым несие төлемі аз болады. 

1 – сурет       Тәуекелді ескере отырып несие бағасын анықтау*

      Тәуекел бағасы (%)

                   Рд Д

                   Рс 

                   С

                   Рв

           В

                  Ра А 
 

                                                                                                   ТӘУЕКЕЛ РЕЙТИНГІ 

     * Көзі: Управление Банковскими Рисками,Алматы.:2002г, стр – 34. 

     Мысалы: В клиентке қарағанда А клинттінің жақсы рейтингі бар болса,  соған сәйкес ол үшін пайыздық ставкасы төмен болады. С және Д клиенттер банкке сәйкес келмейді. Қаржылық компания үшін тәуекел көз қарасынан қолайла болуы мүмкін.

     Сондықтан жалпы мұндай компаниялар немесе несиелік серіктестіктер несиені көбірек алу керек.

     3)Несиелік  тәуекелді басқару – тиісті  тәуекелді басқару және оның  мөлшері анықталғандықтан, несиелік  тәуекелді басқаруда стратегиямен  әдісті өңдеу қажет. Ол несиелік  тәуекелдің пайда болуын болдырмауға  бағытталған.  

2 – сурет         Несиелік тәуекелді басқару ұйымы мен әдістері* 

Банк  стратегиясы

       

      

       

     

       

       
 

       
 
 

     *Көзі:Банктік  тәуекелді басқару, Алматы.:2002, 25 – бет. 

     3) Несиелік тәуекелді басқаруда бақылау эффектілігі – несиелік тәуекелді басқарудағы шешімдер үнемі бақыланып тұруы тиіс. Жоспарланған көрсеткіштен іске асырылған тәуекел көлемін айқындау және анализдеу себебінің ауытқуына бақылау. Несиелік қызмет үшін шығын және тәуекел құрылымы тәуекелді іске асырумен байланысты.

      Егер  табыстылық деңгейі жоғарыламаса немесе қабылданған шешімдер еш нәтиже әкелмесе, банк өтімділік несиеге көшуге мәжбүр болады. Банк клиентті несиелеуде қатыспайды оның орнына өтімділікті қамтамасыз етуге ауысады. Егер банк бланкілік несие немесе жүзеге асыруды қамтамасыз ету толығымен проблемалық несиені өтеуге рұқсат етпесе – онда сот арқылы несиені қайтарып алуға жету. Соттық шешім банкке клиенттің табысын және активтерін анықтауға мүмкіндік береді. Бірақ ескере кететін жайт, өтімділікті өткізуде банктің атын жақсартпайды. Банкке тиетін зиян басқа жағдайлармен байланысты болуы мүмкін:

• Банктің аты нашарлайды, көптеген ұзартылған және төленбеген несиелер үшін инвесторлармен салымшылардың сенімділігі азаяды;
• Табыстылықтың азаю салдарынан жоғары мамандандырылған кадрлардың кету қаупі туады;
• Қарызгердің банкке қарсы талап қаупі туу.

     Жоғарыда  айтылған жағдайларды ескере отырып несиелік тәуекелді басқару әдісін топтастыруға болады. Әдісті (сурет 3) түрінде көруге болады: (Қосымша 3).¹² 
 
 
 
 
 
 
 
 

II – ТАРАУ. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕ ТӘУЕКЕЛДЕРДІҢ БАСҚАРЫЛУЫН ТАЛДАУ. («Дана банк» мәліметтерінен алынған)  

2.1 Қазақстан Республикасында басқару жүйесін ұйымдастыру 

     Банктік тәуекелді басқару жүйесі – басқарушылық шешім қабылдауда банктік тәуекелді басқару жүйесі бірінші топты ұсынады. Соның ішінде кез келген тәуекелді айқындау, өлшеу, таратпау және бақылап отыру банктік қызметке әсер етуін минималдау.

     Тәуекелді басқару жүйесі келесі элементтерден  тұрады:

• айқындау және тәуекелді өлшеу жүйесі;
• тәуекелді бақылау жүйесі,
• тәуекел мониторингі.

     Айқындау  және тәуекелді өлшеу жүйесі – тәуекелді басқару нақты тәсілде негізделеді. Тәуекелді басқаруда негізгі факторларды белгілеп бағалау, тәуекелді өлшеу, модельдеп әртүрлі жағдайды болжау осы негізде қалыптастыру болып табылады.

     Тәуекелді бақылау жүйесі немесе Банк ішілік бақылау жүйесі. Банк ішілік бақылау жүйесінің тиімді және өтімді жұмыс істеу банктік тәуекелді басқару жүйесінің негізі болып табылады.

     Банк  ішілік  бақылау жүйесі күнделікті қызметінің бөлігі болып табылады. Сонымен қатар тұрақты және үздіксіз процесін ұсынуда Банктің Директорлар Кеңесі, Банк басқармасы, барлық бөлімшелер және әрбір Банк қызметкерлері қатысады. Банк ішілік құрама бақылау қызметін банк ішілік аудитор жүзеге асырады.

     Тәуекел мониторингі – бұл банктік  тәуекелді бақылау және үнемі  тәуекелсіз бағалау жүйесін білдіреді.

     Банктік тәуекелді басқару  жүйесінің ұйымдық  құрылымы төмендегі  деңгейде ұсынылады:

     Бірінші деңгей (жоғары) Банктің Директорлар Кеңесімен ұсынылады. Банктің барлық қызметінің стратегиялық басқарылуымен бақылауын жүзеге асырады.

     Директорлар Кеңесінің  ерекше өкілеттілік құрамына кіретіндер:

• Банктің ұйымдық құрылымы  мен банк басқармасының жетік құрамының сайлануы;
• Банктің ұзақ мерзімді мақсаттарын бекіту;
• Саясатпен тәуекелді басқару процедурасын мерзімділік бір жылдан кем емес қарастырылуын бекіту;
• Банктік қызметті бақылау мен мониторингті жүзеге асыру;
• Тиісті бақылау принципіне негізделген тәуелсіз корпоративті қарым – қатынасты сақтау және орнату;ъ
• Банк қызметін бақылау және мониторингтің міндетті ісін тиісті құрылған комитет арқылы Директорлар Кеңесімен жүзеге асырылады.

     Мұндай  комитеттерінің бірі – Банк активтері  мен пассивтерін басқару комитеті (АПБК) болып табылады.

      Бұл комитет функциясында методикамен регламентті өңдеу, банктің актив және пассив функциясын басқару, сол сияқты мониторингпен нұсқауланған функциялармен бақылауды жүзеге асыру.

      Банк  активтері мен пассивтерін басқару  Комитеті төмендегілерге жауапты:

• қаржылық тәуекелді басқаруда қатысты ереже мен методиканы өңдеу;
• банктің аналмзбен мониторингтің тиімді жұмыс істеуі, оның рентабельділігі;
• анализбен мониторингке байланысты қысқа мерзімдік және стратегиялық жоспар құруды қамтамасыз ету;
• несие мен депозитке ақы төлеуді белгілеу;
• ішкі нормативтер мен лимитті белгілеумен өңдеу;
• қолданылған қаражаттармен қысқамерзімді және ұзақ мерзімді анализді нұсқаулар бойынша қарастыру.

     Екінші  деңгей – банк басқармасы деңгейіндетәуекелді бақылау мен басқару. Банк басқармасы банк тәуекелін басқаружүйесін функционалды және толықтай төменде көрсетіліп отырғандай қамтамасыз етуі міндетті:

• банктік бекітілген стратегиялық дамуын жүзеге асыру;
• банктің  стратегиялық мақсатымен байланысты мүмкін болатын тәуекелді анықтайтын ішкі саясатпен регламенттің жетілдірілуі;

     Бөлімшелермен анықталған белгілі бір функционалдық тиісті орындалуын ай сайын банк басқармасы Директорлар Кеңесіне соңғы мониторинг функциясын іске асырылуын банк қызметінің бақыланып отырған қажетті ақпаратты ұсынады. Қажетті ақпараттар тізімі оның құрамы, ұсыну мерзімі Банк Директорлар Кеңесімен анықталады және бекітіледі.

     Үшінші  деңгей – банк құрылымдық деңгейде және өзара әрекеттестік тәуекелдерді басқару.

     Банк  бөлімшелерімен тәуекелді басқару  банктің жалпы саясаты активтер мен пассивтерді басқару негізде  жасалады.

     Банктің құрылымдық бөлімшелері белгіленген уақытта тиісті есепті тәуекел менеджеріне ұсынады. Сонымен қатар, қажетті ақпараттар тізімі, есеп берушіні тәуекел менеджерімен өңделеді және Банк басқармасымен қарастырылып бекітіледі. Тәуекел менеджері бөлімшелерінің есеп негізінде тәуекелдің құрама есебін құрып, оны Банк басқармасына немесе Директорлар Кеңесіне ұсынады. Осылайша Банк тәуекелі басқару жүйесінің ұйымдық бара – бар ақпарат ағымын – жоғары, төмен және көлденең қамтамасыз етеді. Сонымен төменнен жоғары келіп түскен ақпарат Директорлар Кеңесінің және Банк басқармасының банктің ағымды ақпараттарының тәуекел қызмет барысында оларды бағалау және басқару деңгейінде бақылауды қамтамасыз етеді. Ақпараттардың жоғарыдан төмен бағытталуы ішкі бекітілген құжатымен регламенттері банктің мақсаттарының жетілуін, оның стратегиясын қамтамасыз етеді. Көлденеңнен тапсырылуы банктің құрылымдық бөлімшелерінің өзара қатынасының жобалануын білдіреді.

4 – сурет Банктік тәуекелді басқару жүйесінің ұйымдық құрылымының графикалық кестесі* 

 

     

                                                Банктік қызметті бақылау және стратегиялық басқару.

     

     

     

     

       

        

           Тәуекелді басқаруда бөлімшелер қызметін бақылау                                             

                                                     тиімді жүйені ұйымдастыру.

     

         Ағымдағы басқару тәуекел мониторингі және бақылау 

     

     *Көзі: «Данабанк» Тәуекелді басқару.Алматы – 2005, 6 – бет. 

     Банктік бөлімдеу деңгейінде тәуекелді басқару. Клиенттермен несиелік операция жүргізу барысында несиелік тәуекелді басқару. Несиелік операциялар жүргізу барысында негізгі банктің несиелік ұйымдастыру қызметі актив және пассив басқару саясатымен, қазіргі саясатпен банк ішіндегі саясат ережесімен байланысты болып, несиелік тәуекелді басқару жүйесінің қалыптасуы болып табылады.

     Банктегі  ішкі несиелік саясатының негізгі принциптерінің бірі:

1. Несие қабылдауда алқа болып шешу, бір тұлғаның несиелік лимиті қалайда несиелік шешім қабылдауда мүмкін еместікті жобалайды. Несие шешімін алқалық орган шешімі негізінде Банктің несиелік комитеті немесе Директорлар кеңесі қабылдайды.
2. Несиелік қызметті бақылау. Банктегі барлық бөлімшелердің несиелік саясатын орындауды, банктегі барлық несиелік стандарттармен процедралардың орындалуын қамтамысыз ету.
3. Несиелік тәуекелді бақылау. Банктің қарыздық портфелінде несиелік тәуекелді анализдеу және бағалау болжамданады.
4. Барын қамтамасыз ету.
5. Қарыздың толықтай қолданылуын бақылау. Клиенттің қаржылық жағдайының немесе қарыз алушының қаржылық мониторингі, кепілі, мүлткісіз сақталушылығын бақылау.
6. Несиелік портфельді диверсификациялау. Банк мүмкіндігінше несиелік портфельді диверсификациялауды өткізеді. Бір типті бизнес кепіл түрлерімен, салалық, аймақтық, қарыз шоғырлануын шектеу. Басқада ерекше диверсификация элементтерінің бірі – бір қарыз алушыға тәуекелді шектеу болып табылады.
7. Несиелік процесті ұйымдастыру. Банкте несиелік процесс несиелік қызметтің міндетімен анық шектеулі функциясы негізінде жүзеге асырылады.